Oyan, Qazaqstan

Oyan, Qazaqstan (tarjimasi „Uygʻon, Qozogʻiston“) fuqarolik harakati 2019-yilning 5-iyunida Olmaota shahrida tashkil etilgan. Harakatning maqsadi siyosiy tizimni isloh qilish, repressiya va cheklovlarni tugatishdir.

Ism[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻzingni och, uygʻon, qozoq, boshingni koʻtar, Bekorga zulmatda uxla.

Mirzjaqip Dulativich

Oʻzgarishlarni istovchi yoshlar asos solgan bu harakatning nomi atoqli qozoq pedagogi Mirjaqip Dulatovich sheʼrlariga asoslanadi, chunki xalq ozod boʻlishining asosiy sharti zulmatdan uygʻonishdir.Nomda „Qozogʻiston“ soʻzining qoʻllanishi-harakat respublikamizning barcha fuqarolari uchun muhim boʻlgan chora-tadbirlarni ilgari surayotganidan dalolatdir.

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Old shartlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2019-yilning 19-martida salkam 30 yil hokimiyatda boʻlgan Nursulton Nazarboyev isteʼfoga chiqdi^[1] va Qozogʻiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq,Qosim-Jomart Tokayev qolgan muddatga muvaqqat prezident etib tayinlandi^[2].^[2].Navbatdagi prezidentlik saylovi 2020-yilning apreliga belgilangan edi^[3]^[4],biroq 9-aprel kuni Tokayev „siyosiy noaniqlik“ning oldini olish uchun muddatidan oldin saylovlar 2019-yil 9-iyun kuni oʻtkazilishini maʼlum qildi.21-aprel kuni saylovda ochiqlik va adolat talab qilgan Olmaotalik yosh faollar Beybarys Toʻlimbekov va Asiya Tulesova har yili oʻtkaziladigan xayriya marafonida „Haqiqatdan qochib qutula olmaysiz“ degan plakatlar bilan yurishdi^[5].Keyinchalik, besh kishi, jumladan, ikki faol politsiya tomonidan oʻgʻirlab ketilgan^[6] va Beybarys Toʻlimbekov va Asiya Tulesova 15 kunga hibsga olingan^[7] .

Tashkil topishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

5-avgust kuni Olmaota shahrida oʻtkazilgan matbuot anjumanida bir necha faol yosh „Oyan, Qozogʻiston“ fuqarolik harakatini tuzish uchun birlashishlarini maʼlum qildi^[8].Siyosatshunos Dimash Aljanov, harakat faol aʼzolari Suyunbike Suleymenova va Asem Japishevalar harakat hech qanday siyosiy partiyaga mansub emasligi va hech qanday tashkilotdan mablagʻ olmagani, partiya tuzmagani, hokimiyatga intilmagani bilan maqtandi.

Tashkil etilgan tadbirlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Seruen[tahrir | manbasini tahrirlash]

Seruen — „Uygʻoning,Qozogʻiston“ harakati aʼzolarining fuqarolik faolligini namoyish qilish uchun yigʻilishi boʻlib, u tez-tez Qozogʻistonning yirik shaharlarida (birinchi marta 21-iyunda Olmaota,Ostona,Taldiqoʻrgʻon,Aqtau,Chimkent va Aqtoʻbeda boʻlib oʻtdi)^[9] .Tadbirdan koʻzlangan maqsad-faol fuqarolarning oflayn rejimda oʻtkaziladigan uchrashuv va yigʻilishlar orqali yuzma-yuz uchrashishini taʼminlash, har bir fuqaro tinch yigʻilish huquqiga ega ekanligini koʻrsatishdir. Seruenda „Uygʻoning, Qozogʻiston“ harakatini qoʻllab-quvvatlagan har bir kishi qatnashishi mumkin.

Konstitutsiyaviy islohotni tinch yoʻl bilan talab qilish uchun mart[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qozogʻiston Respublikasining 1995-yil 30-avgustda qabul qilingan 9 boʻlim va 98 moddadan iborat Konstitutsiyasiga chorak asr davomida bir necha bor oʻzgartirishlar kiritildi.Harakat aʼzolari konstitutsiya prezident vakolatlarini kengaytirib, avtoritar tizimga asos boʻlishini, sud tizimi, parlament va hukumat prezidentga bogʻliqligini taʼkidlaydi.Shu bois harakat faollari 30-avgust kuni Konstitutsiyani xalqaro meʼyorlar asosida qayta yozishni talab qilib tinch yurish oʻtkazishni rejalashtirgan edi.Bu bayonotni payqagan Olmaota meriyasi 28-avgust kuni Uygʻoning, Qozogʻiston harakati faollarini politsiya orqali chaqirdi^[10]^[11]^[12] .Harakat aʼzolari esa hokimlikning bu harakatini konstitutsiyaviy huquqlarning buzilishi, deb atadi. Profilaktik muloqotga qaramay, 30-avgust kuni Olmaotada harakat aʼzolari taklif bilan Jibek Joli koʻchasidan Panfilov koʻchasigacha, qoʻllarida plakat va banner koʻtarib, soʻz erkinligi va mahalliy muammolarni jamoaviy hal etish uchun jamoat joyi boʻlmish Ostona maydoniga yurishdi. Soros-Qozogʻiston fondi^[13]^[14] .

Deklaratsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

9 boʻlimdan iborat Fuqarolik harakati deklaratsiyasi 2019-yil 5-iyunda eʼlon qilindi. Deklaratsiya quyidagi boʻlimlardan iborat^[15] :

Qozogʻistonliklarning asosiy huquq va erkinliklarini taʼminlash, shuningdek, barcha siyosiy tazyiqlarga barham berish;
Fuqarolarning huquq va erkinliklarini cheklovchi qonun hujjatlarini qayta koʻrib chiqish;
Parlament respublikasiga oʻtish;
Mahalliy oʻzini oʻzi boshqarish tizimini yaratish;
Saylov tizimini isloh qilish;
Sud-huquq islohoti;
Politsiya xalq va parlament oldida javobgar boʻlishi kerak;
Hokimiyat shaffof va jamoatchilik oldida hisobot berishi kerak;
Siyosiy tizimni isloh qilish

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

[1] „Нұрсұлтан Назарбаев Президенттік өкілеттігін тоқтатты“. ktk.kz. Qaraldi: 2019-yil 19-mart.

[baq.kz-2] 2,0 ^2,1 Qasim-Jomart Toqaev Prezident qizmetіne kіrіstі

[3] Toqaev ta kezekten tis prezident saylaui өtetіnіn jariyaladi

[4] Qasim-Jomart Toqaev Qazaqstan prezidentі boldi

[5] Shindiqtan qasha almaysiң: Belsendіlerdі ne үshіn sotqa jіberdі

[6] Almatida politsiya „saylaugʻa baylanisti aksiya өtkіzgen“ belsendіlerdі ұstadi

[7] Saylaugʻa baylanisti aksiya өtkіzgen ekі belsendі 15 kүnge qamaldi

[8] Almatiliq belsendіler „Oyan, Qazaqstan“ qozgʻalisin qұrdi

[9] „Oyan, Qazaqstan“ eldің іrі qalalarinda „seruen“ ұyimdastirdi

[10] Almatida „Oyan, Qazaqstan“ belsendіlerіn politsiyagʻa shaqirdi

[11] Marsh өtkіzbek bolgʻan jastardi politsiyagʻa shaqirtti

[12] Aktivistov „Oyan, Qazaqstan“ vizvali v politsiyu

[13] Almatida bіr top jas konstitutsiya reformasin talap etіp, marsh өtkіzdі

[14] Reforma һәm referendum. Konstitutsiya kүnі belsendіler bilіkke talap qoydi

[15] „Oyan, Qazaqstan azamattiq deklaratsiyasi“. 2019-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-iyun.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]