Napoleon kodeksi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Napoleon kodeksi (fransuzcha: Code Napoléon), shuningdek Fuqarolik Kodeksi (fransuzcha: Code civil) – Fransiyaning asosiy qonunchilik akti boʻlib, u fuqarolik huquqining keng koʻlamli kodifikatsiyasini ifodalaydi va dunyoning koʻplab mamlakatlarida keyingi kodifikatsiya jarayoniga kuchli turtki boʻldi. 19-asrning boshlarida Fransiyaning birinchi konsuli Napoleon Bonapart tashabbusi bilan ishlab chiqilgan va qabul qilingan. Kodeks hozirgi kunga qadar oʻzgartirish va qoʻshimchalar bilan amal qilib keladi. Kodeksni ishlab chiqishdan maqsad Fransiyada amaldagi fuqarolik huquqining tartibsiz va turli xil manbalarini almashtirish edi, ular huquqiy odatlar va turli xil qoidalarni oʻz ichiga oladi. U shaxsning maqomi, nikoh va oilaviy munosabatlar, mulkiy huquqlar, meros va majburiyatlarga oid institutsional tizimga muvofiq tuzilgan huquqiy normalarni oʻz ichiga olgan uchta (hozirda besh) kitobdan iborat edi. Buyuk Fransiya inqilobidan soʻng darhol qabul qilingan Napoleon kodeksi fransuz huquqining turli manbalari – Rim huquqi, urf-odatlari, qirollik farmonlari, shuningdek, inqilobiy qonunlar oʻrtasidagi oʻziga xos murosaga aylandi, bundan tashqari, uni tuzishda huquq fanining yutuqlaridan keng foydalanildi. Kodeks mavjud sinfiy tafovutlar va imtiyozlarni rad etib, yangi burjua jamiyatini shakllantirishning asoslaridan biri boʻlib xizmat qildi, uning meʼyorlarida oilaviy munosabatlarning dunyoviyligini, fuqarolik bitimlari ishtirokchilarining tengligini, xususiy mulkning daxlsizligini, erkinligini mustahkamladi. Fuqarolik shartnomalarini tuzish va shu bilan birga 18-19- asrlar boshiga xos boʻlgan nikoh va oila haqidagi patriarxal qarashlar. Huquqiy texnologiya nuqtai nazaridan, Kodeks oʻzining uygʻun taqdimoti, formulalar va taʼriflarning moslashuvchanligi va ravshanligi bilan ajralib turadi, bu esa progressiv normalar bilan bir qatorda oʻnlab mamlakatlarning huquqiy tizimlari tomonidan oʻzlashtirilishiga sabab boʻlgan. Bular qatoriga Yevropa, Amerika va dunyoning boshqa qismlari kiradi.

Buyuk Fransiya inqilobigacha boʻlgan Fransiya huquq manbalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kutyumlar va Rim huquqi amal qilgan hududlar xaritasi

1789-yilgi Fransiya inqilobidan va Napoleon kodeksining qabul qilinishidan oldingi koʻp asrlar davomida Fransiyada amaldagi huquqiy normalari juda xilma-xil spektr bilan ajralib turgan. Galliya zabt etilgandan keyin Rim huquqi Fransiyaning janubiy rayonlarida amal qilishda davom etdi, mamlakat shimolida Rim huquqi kutyumlar bilan siqib chiqarildi – frank qabilalarining nemis odatiy huquqidan kelib chiqqan huquqiy odatlar, varvar haqiqatlari va boshqalar. Shunday qilib, qonuniy ravishda Fransiya yozma huquq mamlakatiga boʻlingan (fransuzcha: pays de droit écrit) va umumiy huquqning chegarasi (fransuzcha: pays de droit coutumier), bu boʻlinish aniq belgilanmagan va bu manbalar koʻpincha bir hududda bir vaqtning oʻzida faoliyat yuritgan. Rim huquqining asosiy manbalari Theodosius kodeksi va Corpus iuris civilis boʻlsa, kutyumlar dastlab yozilmagan, balki avloddan-avlodga ogʻzaki tarzda oʻtgan, feodal tarqoqlik tufayli ular soni va tarqoqligi bilan ajralib turardi[1][2][3].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]