Mullo Isʼhoq
| veng.: Molla Szadik | |
|---|---|
| Tavalludi | 1836 |
| Vafoti | 22-may 1892 |
| Fuqaroligi | Rossiya imperiyasi |
| Kasbi | Tarjimon |
Mullo Isʼhoq (Mullo Sodiq) (veng.: Molla Iszhák) Mulla Sodiq (veng.: Molla Szadik; 1836 – 1892-yil 22-may) – Xivalik oʻzbek[1], mashhur venger sharqshunosi Arminius Vamberining hamkori[2].
Faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mulla Isʼhoq 1836-yilda Xiva xonligida tugʻilgan[3]. U Qoʻngʻirot qabilasidan boʻlgan oʻzbek[4] edi[5]. Adabiyotda uni koʻpincha „tatar“ (I. Goldsiyer[6]) yoki „turk“ deb atashadi va Vamberining oʻzi uni „Isʼhoq Chagʻatoy“ (veng.: Izsák Csagatáj) deb atagan. Mulla Ishoqning ona tili oʻzbek edi.
Mullo Isʼhoq madrasada tahsil olgan va 1863-yil iyulda Vamberiga sherik boʻlib, Samarqandga yoʻl olgan ziyoratchilar guruhiga qoʻshilgan. Istanbulda boʻlganida, u Vamberiy ortidan Budapeshtga borishga qaror qildi va u y yerda venger tilini oʻrgandi va 1864-yildan boshlab Akademiya kutubxonasida kutubxonachining yordamchisi sifatida ish boshladi. Vamberi Mullo Isʼhoqning yangi sharoitga qanchalik tez moslashib ketganligini va venger tilini oʻrganganini payqadi. 1872—1878-yillarda Mullo Sodiq Vengriyada va, ehtimol, mamlakat tashqarisida ham yurgan va 1879 va 1892-yillarda uning ismi yana akademiya amaldorlari orasida paydo boʻlgan. Uning venger tilini bilishini Hunnik va Vengriya xalqlarining kelib chiqishi haqidagi afsonani sheʼriy qayta tiklashi, Janos Aranyning moʻjizaviy kiyik haqidagi afsonasini oʻzbek tiliga tarjimasi koʻrsatmoqda. U Vamberini oʻzbek tilining „jonli lugʻati“ sifatida ham qoʻllab-quvvatladi. Uning oilasi bor edi va oʻz dinini – Islomni saqlab qoldi[7].
Vengriyadagi hayot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vamberi bilan birga Budapeshtga borib, u yerda bir yil ichida venger tilini oʻrgangan, islom dinini saqlab qolgan, lekin Yevropacha uslubda kiyingan. Vengriyada Mulla Isʼhoq Vamberi[8] bilan uy xizmatkori boʻlib yashagan. U 1864 yilda u kutubxonachi yordamchisi boʻlib ishlay boshladi. 1872-yildan 1878-yilgacha u Vengriya boʻylab sayohat qildi va hatto undan tashqari boshqa davlatlarda ham boʻldi.
1879—1892-yillarda Isʼhoqnomi yana Vengriya Fanlar akademiyasi rasmiylari orasida paydo boʻldi. Uning venger tilini yaxshi bilishiga misol sifatida, hunlar va vengerlarning kelib chiqishi haqidagi afsonani sheʼriy rekonstruksiya qilgan Yanosh Aranining "Mo''jizaviy bug'u afsonasi" asarini o'zbek tiliga tarjima qilish mumkin. Mulla Isʼhoq Vamberiga „tirik lugʻat“[9] sifatida xizmat qilgan. Yana bir mashhur venger sharqshunos olimi Ignaz Goldzier ham oʻz tadqiqotlarida uning afzalliklarini qayd etgan. Vengriyada Mulla Isʼhoq oila qurib, farzandli boʻlgan.
Vafoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Umrining oxirlarida u amfizemdan aziyat chekdi va xuddi shu nomdagi koʻl yaqinidagi Valensiya shahriga koʻchib oʻtdi va u yerda 1892-yil 22-mayda vafot etdi[10]. Mulla Isʼhoq hech qachon islom dinini tark etmagan va Vamberining saʼy-harakatlari bilan unga musulmon janoza namozi oʻqilgan va u Valensiyadagi Kalvinistlar qabristoniga dafn etilgan[11].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „ВАМБЕРИНИНГ ЙЎЛДОШИ МУЛЛА ИСҲОҚ“,Шарқ юлдузи. Ўзбекистон ССР ёзувчилар уюшмаси, 1981 — 223 bet.
- ↑ Vámbéry Ármin
- ↑ Alder, L., Dalby, R.. The Dervish of Windsor Castle: The Life of Arminius Vambery. Bachman and Turner, 1979 — 267 bet.
- ↑ Goldziher, I.. Tagebuch. Brill, 1978 — 26 bet. ISBN 9789004054493.
- ↑ Vámbéry, Á.. Vámbéry Ármin vázlatai Közép-Ázsiából. Ujabb adalékok az oxusmelléki országok népismereti, társadalmi és politikai viszonyaihoz. Pest: Ráth Mór, 1868 — 128—140 bet.
- ↑ „languagehat.com : THE TATARMAN OF VAMBERY“. 2021-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 4-dekabr.
- ↑ http://vambery.mtak.hu/en/04.htm
- ↑ A. Vamberi. Ocherki Sredney Azii M., 1868, s.150
- ↑ „Vambery's "Tatarman"“ (en). mtak.hu. Библиотека и информационный центр Венгерской академии наук. 2021-yil 21-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 4-dekabr.
- ↑ Alder, L., Dalby, R.. The Dervish of Windsor Castle: The Life of Arminius Vambery. Bachman and Turner, 1979 — 267 bet.
- ↑ „Vambery's "Tatarman"“ (en). mtak.hu. Библиотека и информационный центр Венгерской академии наук. 2021-yil 21-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 4-dekabr.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Alder, L., Dalby, R. The Dervish of Windsor Castle: The Life of Arminius Vambery. – Bachman and Turner, 1979. – P. 267. – 512 p.
- Goldziher, I. Tagebuch. – Brill, 1978. – S. 26. – 341 s. – ISBN 9789004054493.
- Vámbéry, Á. Vámbéry Ármin vázlatai Közép-Ázsiából. Ujabb adalékok az oxusmelléki országok népismereti, társadalmi és politikai viszonyaihoz. – Pest: Ráth Mór, 1868.