Miya soʻgʻoni

Bosh miya yarimsharlari

Odam bosh miyasi oldindan ko‘rinishi.
O‘ng yarimshar   Chap yarimshar
Lotincha nomi	Hemisphaerium cerebri

Miya soʻgʻoni yoki miya sopi, — uchinchi miyaning doyimiy ravishda ajralib turadigan boʻlimi hisoblanib, u orqa miyani davom hisoblanib kengaytirilgan shakli.

Miya sopi har doim uzunchoq miya (medulla oblongata), miya koʻprik va oʻrta miyani oʻz ichiga oladi. Koʻpincha unga miyacha (serebellum), baʼzan diensefalon kiradi .

Miyaning kelib chiqishi umumiy boʻlmagan qismlarini oʻz ichiga olgan miya soʻgʻoni anatomik va morfologik umumiyligi tufayli dolzardligicha qolmoqda.

Rombsimon chuqurcha

Magistralga tegishli struktura rombsimon chuqurcha (fossa rhomboidea). Uning pastki qismi uzunchoq miya (medulla oblongataga), yuqori qismi miya koʻprikga tegishli. Rombsimon chuqurcha toʻrtinchi miya qorinchasining pastki qismi boʻlib (ventriculus quartus) va uning yuzasi medullar (miya) chiziqlari (striae medullares), gipoglossal va vagus nervlarning uchburchaklari va vestibulo-koklear soha (area acustica) kabi tarkibiy qismlarni oʻz ichiga oladi. Rombsimon chuqurcha pastki oʻrta egat (sulcus medianus posterior) ajraladi. Rombsimon chuqurchada 12 ta bosh suyagi nervlarining 8 tasining yadrolari ham bor.

Soʻgʻoning funktsional komponentlari

Miya poyasida afferent va efferentlarni lokalizatsiya qilish printsipi orqa miyada boʻlgani kabi saqlanib qoladi. Sensor va harakat ildizlarining rolini kranial nervlar tashkil etadi. Toʻrtta komponentga qoʻshimcha ravishda, magistral paydo boʻladi. Tarmoqli yoylarning hosilalari tarkibiga „maxsus“ afferent va efferent tolalari. Maxsus afferent(SSA) VIII juft — nerv bilan taminlanadi. Daxliz chigʻanoq nervi (vestibulocochlearis), ichki quloqning oʻziga xos retseptorlariga javob beradi. Miya sopidagi maxsus visseral afferentlar (SVA) taʼm retseptorlari (VII, IX va X nervlar va ular uchun umumiy boʻlgan yoʻlning yadrosi) tolalari bilan taminlanadi.

Maxsus visseral efferentlar (SVE) protozoyaning shox yoylarining muskularidan filogenetik ravishda olingan mushaklarni innervatsiya qiluvchi nervlar bilan taminlanadi. Insonlar uchun: chaynash muskullari (V nerv bilan innervatsiya), yuz muskulari (VII), halqum va halqum muskulari (IX, X), shuningdek, boʻyinning toʻsh suyagi va trapezius muskulari (XI nerv).

Magistralning pastki qismida uzunchoq miya (medulla oblongata) tarkibiy qismlarning dorsolventral yoʻnalishi qolib, xuddi orqa miyada (GSA, GVA, GVE, GSE) boʻlgani kabi, magistralning yuqori qismida orientatsiya lateral-medialga oʻzgaradi va boʻlish toxtaydi. chiziqli GSA SSA tomonidan koʻproq qorin boʻshligʻiga siljiydi va SVE komponenti ham qorin boʻshligʻiga koʻproq siljiydi.

Miya soʻgʻoni yoʻllari

R.Magnus va I. F. Klein kabi olimlarning tadqiqotlari sababli uzunchoq miya (medulla oblongata)larida statik va statik-kinetik reflekslar sababli organizmda maʼlum bir pozitsiyani taʼminlaydigan murakkab refleks markazlar mavjudligi aniqlandi. Bu reflekslar, aslida, muskul tonusni qayta tiklash mexanizmlari boʻlib, hayot uchun qulay boʻlgan holat saqlanib qoladi (postura-tonik reflekslar) yoki noqulay holatdan bu holatga qaytish (toʻgʻrilash reflekslari), Shuningdek, tezlashgan paytida muvozanatni taʼminlaydi (stato-kinetik reflekslar). Ushbu reflekslarning amalga oshirilishi magistralning retikulyar shakllanish, qizil yadro va vestibulyar yadrolar kabi shakllanishi ishtirokida sodir boʻladi.

Retikulyar shakllanish — orqa miyadan talamusga gostral (korteks tomon) yoʻnalishda. Sezgi maʼlumotlarini qayta ishtirok etishdan tashqari, retikulyar shakllanish miya yarim korteksiga faollashtiruvchi taʼsir koʻrsatadi va shu bilan orqa miya faoliyatini nazorat qiladi. Ushbu mexanizm yordamida skelet muskular tonusi, insonning jinsiy va vegetativ funktsiyalari nazorat qilinadi. Birinchi marta retikulyar shakllanishning muskul tonusiga taʼsir mexanizni R. Granit tomonidan oʻrganilgan: u retikulyar shakllanish g- motoneyronlarning faolligini oʻzgartirishga qodir ekanligini bildiradi, buning natijasida ularning aksonlari (g) -efferent mukul tolalarining qisqarishiga olib keladi va natijada muskul retseptorlari tomonidan afferent impulslar kuchayadi. Orqa miyaga kiradigan bu impulslar muskul tonusining sababi boʻlgan a-motoneyronlarning qoʻzgʻalishiga olib keladi.

Retikulyar shakllanishning ushbu funktsiyasini bajarishda ikkita neyron klasteri ishtirok etishi malum boʻldi: miya koʻprikning retikulyar shakllanishining neyronlari va Uzunchoq miya (medulla oblongatasining) retikulyar shakllanishining neyronlari. Uzunchoq miya (Medulla oblongata)ning retikulyar shakllanishidagi neyronlarning xatti-harakati miya koʻprikning retikulyar shakllanishidagi neyronlarning xatti-harakatiga oʻxshaydi: ular fleksor muskullarning a-motoneyronlarining faollashishiga olib keladi va shuning uchun a-motoneyronlarning faolligini ingibetir qiladi. Ekstensor muskulari. Miya koʻprikning retikulyar shakllanishining neyronlari toʻliq teskari taʼsir koʻrsatadi, ekstansor muskullarning a-motoneyronlarini qoʻzgʻatadi va egiluvchan muskullarning a-motoneyronlari faoliyatini ingibetirlaydi. Retikulyar shakllanish serebellum bilan bogʻliq (undagi maʼlumotlarning bir qismi medulla oblongatasining neyronlariga (kortikal va sharsimon serebellumning yadrolaridan) va chodirdan koʻprik neyronlariga oʻtadi) va miya bilan. miya yarim korteksi, undan inpuls oladi. Bu shuni anglatadiki, retikulyar shakllanish oʻziga xos boʻlmagan hissiy oqimning kollektori boʻlib, ehtimol muskullar faoliyatini tartibga solishda ishtirok etadi. Garchan vestibulyar yadrolar va qizil yadrodagi neyronlarning funktsiyalarini takrorlaydigan retikulyar shakllanishi noaniq boʻlib qolmoqda.

Vestibulyar yadrolar (lotincha: vestibulum — vestibule) — tananing kosmosdagi holatidagi oʻzgarishlarni qayd etadigan va ichki quloqda joylashgan. Vestibulyar yadrolarning qoʻzgʻalishi vestibulyar apparatga taʼsir qiluvchi adekvat stimul taʼsiri ostida sodir boʻladi. Deyters yadrosidan — asosiy yadrolardan biri — shuningdek, yuqori va medial yadrolardan boshlab, vestibulyar-orqa miya trakti orqa miyaning a-motor neyronlariga taʼsir qiladi: vestibulyar yadroning neyronlari ekstansor a motor neyronlarini qoʻzgʻatadi va eksenel muskullarda (umurtqa pogʻonasi muskullari) va bir vaqtning oʻzida oʻzaro innervatsiya mexanizmi orqali fleksorlarning a-motoneyronlarini ingibetirlaydi. Vestibulospinal yoʻlning eksperimental kesishishi paytida fleksor muskullarda tonusning ustunligi kuzatiladi.

Shuningdek, uzunchoq miya (medulla oblongata)sining vestibulyar yadrolaridan orqa miya tomon yoʻnaltirilgan medial fasciculus deb ataladigan yoʻl bor. Bu muhim vazifani bajaradi: u koʻz olmasining muskullari faoliyatini tartibga solishda ishtirok etuvchi nervlarning barcha yadrolarini birlashtiradi. Vestibulyar yadrolardan keladigan inpulslar medial fasikulaga kiradi, natijada vestibulyar apparatlar faollashganda, nistagmus fenomeni paydo boʻladi.

Shunday qilib, vestibulyar apparat qoʻzgʻalganda, mushak tonusining qayta taqsimlanishi sodir boʻladi va koʻz olmasining mushaklari faolligi oʻzgaradi, buni natijasida indivit muvozanatni saqlab turadi va koʻzini qorachigʻni kerakli tomonga qaratadi.

Qizil yadro oʻrta miyada joylashgan. Ushbu yadroning neyronlari miya yarim sharidan va serebellumdan signal oladi, yaʼni tananing kosmosdagi joylashuvini, muskul tizimining holati va teri haqidagi maʼlumotlarni oladi. Orqa miyaning a-motor neyronlariga taʼsir umurtqa yoʻl yordamida amalga oshiriladi..Rubrospinal traktbosh miya poʻstlogʻi poʻstlogʻida joylashgan qizil yadro hujayralaridan boshlanadi. Qizil yadro neyronlarining faollashishi fleksor motor neyronlarida qoʻzgʻatuvchi postsinaptik potentsiallarni va ekstansor motor neyronlarida ingibitor postsinaptik potentsiallarni hosil qiladi. Shu nuqtai nazardan, rubrospinal trakt kortikospinal traktga oʻxshaydi.

Adabiyotlar

1.  Большая Медицинская Энциклопедия, 3-е изд., Советская Энциклопедия, 1982 — 351 bet. 
2.  Агаджанян Н. А., Тель Л. З., Циркин В. И., Чеснокова С. А.. Физиология человека. СПб.: Сотис, 1998 — 54-57 bet. 
3.  Антонен Е. Г. „Моторные проводящие пути“,. Спинной мозг (анатомо-физиологические и неврологические аспекты).