Mintaqaviy antropologiya va Chiapas tarixi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Muzeyning jabhasi

Mintaqaviy antropologiya va Chiapas tarixi muzeyi — Chiapasdagi Tuxtla Gutierrezdagi eng yirik va Meksikadagi eng muhim muzeylardan biridir. U asosan ikkita asosiy zaldan iborat boʻlib, ulardan biri shtatning Mesoamerikan arxeologiyasiga, ikkinchisi esa Ispaniya istilosidan boshlab davlat tarixiga bagʻishlangan. Arxeologik namoyish mahalliy Zok va Mayya shaharlariga qaratilgan va tarixiy namoyishlar XX asr boshlarigacha davom etib kelgan. Doimiy kolleksiyadan tashqari, kitob imzolash, yozgi darslar, konferensiyalar va boshqalar kabi tadbirlarni oʻtkazish uchun vaqtinchalik koʻrgazma zali va auditoriyaga egadir.

Muassasasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shtatning mustamlakachilik tarixiga bagʻishlangan boʻlim

Museo Regional de Antropología e Historia (Mintaqaviy antropologiya va tarix muzeyi -tarjimasi) Tuxtla Gutierrezdagi eng yirik muzey va Meksikadagi eng muhim muzeylardan biridir[1]. Rejissyor — Migel Anxel Riva Palasio[2] binosi 1979-1982-yillarda zamonaviy uslubda qurilgan va muzey boʻlib, 1984-yilda ochilgan[1][3]. U Madero bogʻining chekkasida joylashgan boʻlib, birinchi qavatdagi joylar samolyot angariga oʻxshab koʻzga tashlanadi[4]. U arxitektor Juan Miramontes Najera tomonidan ishlab chiqilgan. Ushbu dizayn 1985-yilda Bolgariyaning Sofiya shahrida boʻlib oʻtgan Uchinchi ikki yillik arxitektura tanlovida birinchi mukofotga ham sazovor boʻldi[1][5]. Uning dekorativ xususiyatlari orasida „Mayalarning sehrli dunyosi“ deb nomlangan devoriy rasm mavjud. U dastlab 1963-yilda Leonora Karrington tomonidan Mexikodagi Antropologiya muzeyi uchun chizilgan, ammo u Chiapasga doimiy uyiga koʻchirilgan[6].

Doimiy yigʻish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Palenk hukmdori Joy Chitam II ning asir holatida tasvirlangan tosh, Chiapas, Tonala shahridan relefda.

Uning doimiy kolleksiyasi davlat tarixini oʻz ichiga oladi va ikkita zalga boʻlingan: biri arxeologiya, ikkinchisi esa Ispaniya istilosidan boshlab tarix uchun berilgan[1][5]. Koʻrgazmalar ispan tilida yozilgan boʻlsada, koʻpchilik inglizcha yorliqlarga ega[4]. Arxeologiya zali shtatning ispangacha boʻlgan tarixiga bagʻishlangan boʻlib, u shtatga xos boʻlgan Zoque va Mayya madaniyatiga eʼtibor qaratadi[2][3]. Koʻrgazmaga qoʻyilgan buyumlar uch vaqt davriga boʻlingan. Birinchisi, eramizdan avvalgi 2000-1000-yillardan miloddan avvalgi 300-yilgacha boʻlgan qishloq xoʻjaligi aholi punktlarining barpo etilishi bilan boshlanadigan Preklassik davrdir. Bu davr Olmec kengayishi, shuningdek, Izapa va Chiapa de Corzo kabi mahalliy shaharlarning balandligi hukmronlik qiladi. Klassik davr (miloddan avvalgi 300 yildan 900 yilgacha) Mayya sivilizatsiyasining yuksalishi baʼzi muhim Zok aholi punktlari bilan ajralib turadi, Post Classic eramizdan avvalgi 900-yillarda buyuk Mayya shaharlarining qulashi bilan nishonlanadi va ispanlarning kelishiga qadar davom etadi. Mesoamerikaning bu hududida mahalliy xalqlar mintaqaviy birlashuvsiz kichik izolyatsiya qilingan jamoalarga tarqalib ketishdi. Bu davrning soʻnggi qismida Meksika platosidagi atteklar Markaziy vodiy va Sokonusko hududlarini bosib olib, bu yerga bostirib kirishdi[3]. Koʻrgazmaga qoʻyilgan qismlar diagrammalar, xaritalar va kontekstni berish uchun Ispaniyadan oldingi devoriy rasmlarning reproduktsiyalari bilan birga kelgan[2].

Ikkinchi zal XX asr boshlarigacha Ispaniyaning bu hududni bosib olishini qamrab olgan. Bu fath, mustamlaka hududi, mustaqillik, islohotlar urushi davri, Porfirio Diaz davri va Meksika inqilobiga boʻlingan. Toʻplamga qurollar, idishlar, tarixiy hujjatlar, rasmlar va katolik diniy buyumlari, ayniqsa Chiapa de Korso, San-Kristobal de las Kasas va Tekpatandagi sobiq monastirdan olingan[3].

Tadbirlari va vaqtinchalik koʻrgazmalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikkita asosiy koʻrgazma zalidan tashqari, vaqtinchalik eksponatlar uchun yana bitta zal, shuningdek, 250 kishiga moʻljallangan auditoriya ham mavjud. Ular muzey bilan bogʻliq tadbirlarda, shuningdek, madaniy muassasalardan tashqarida foydalaniladi[3]. Muzey yozgi kurslar, kontsertlar, kitoblarni imzolash, koʻrgazmalar, Oʻliklar kuni uchun anʼanaviy qurbongoh va boshqalarni taklif etadi. Yozgi darslar arxeologiya, kulolchilik va akvarel boʻyoqlari kabi turli sanʼat boʻyicha ustaxonalarni oʻz ichiga oladi, asosan bu joy bolalar uchun moʻljallangan. Muzey bolalar bilan muloqot qilishning yana bir usuli bu yakshanba kino klubidir. Yillik qurbongoh nafaqat mahalliy aholi, balki sayyohlar uchun ham diqqatga sazovor joyga aylandi. U Chiapas anʼanalari va madaniyatini aks ettirish uchun shtatdagi turli rassomlar va hunarmandlar yordamida yaratilgan[2]. Muzey har yili Xalqaro muzeylar kunini Xalqaro muzeylar kengashi bilan birgalikda musiqa, ekskursiyalar, konferentsiyalar va boshqa tadbirlar bilan nishonlaydi[7]. Muzey 2001-yildan beri bolalar madaniyati kunini homiylik qilib, kam taʼminlangan hududlardagi boshlang‘ich maktab yoshidagi bolalarga eʼtibor qaratadi. Tadbirlar atrof-muhit bilan bogʻliq turli tashkilotlar, Universidad de Ciencias y Artes de Chiapas, boshqa muzeylar va boshqalarning ishtirokini oʻz ichiga oladi, bu joy har yili 200 ga yaqin bolalarni jalb qiladi[8].

Vaqtinchalik eksponatlar xilma-xil boʻlib, ularda arxeologik asarlar, shuningdek, zamonaviy asarlar mavjud. Vaqtinchalik eksponatlardan biri „Loy ruhi“ deb nomlangan boʻlib, unda 4000 yildan ortiq vaqt davomida ishlab chiqarilgan 350 ga yaqin sopol buyumlar toʻplami mavjud[2]. „Brujos y chamanes“, (Erkak jodugarlar va shamanlar deya tarjima qilinadi) Chiapaslik rassomlarning oʻttizta asaridan iborat koʻrgazma boʻlib, unda shtatning mahalliy sehrli anʼanalari va ular madaniyatga qanday taʼsir qilganiga eʼtibor qaratildi[9]. Muzey bir qator arxeologik asarlarga eʼtibor qaratgan „Ispanlikdan oldingi yaguar, ilohiy izlar“ nomli vaqtinchalik koʻrgazmani taqdim etdi. Koʻpgina Mesoamerikan madaniyatlarida yaguar gʻayritabiiylikning ramzi boʻlgan va uning tasviri Ispaniyadan oldingi sanʼatda juda erta paydo boʻlgan. Ushbu hayvonga hurmat koʻplab mahalliy guruhlarda bugungi kungacha saqlanib qolgan. Koʻrgazmada odam/yaguar figuralarining haykallari, shu jumladan Izapaning ikkitasi „Raqs qilayotgan yaguar“ va „Makkajoʻxori himoyachisi“ bor edi. Shuningdek, u Chiapasning turli qismlaridan sopol idishlar va boshqa idishlarda hayvonning bir qator tasvirlarini oʻz ichiga olgan[10].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „Ciudad de Tuxtla Gutiérrez“ (es). State of Chiapas. 2012-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-noyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Instituto Nacional de Bellas Artes (Mexico). {{{editor}}}: „Actividades en el Museo Regional de Chiapas“ (es). Artes e Historia. CONACULTA. 2011-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-noyabr.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 „Museo Regional de Chiapas“ (es). Sistema de Información Cultural. CONACULTA. Qaraldi: 2011-yil 1-iyun.
  4. ↑ 4,0 4,1 „Museo Regional de Chiapas“. Moon Handbooks. 2012-yil 6-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 1-iyun.
  5. ↑ 5,0 5,1 „Tuxtla Gutiérrez“ (es). Enciclopedia de los Municipios de México Estado de Chiapas. Instituto Nacional para el Federalismo y el Desarrollo Municipal and Gobierno del Estado de Chiapas (2005). 2012-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 29-may.
  6. ↑ Grandes maestros del Siglo 20/ Leonora Carrington: La reelaboracion del mito (es). El Norte (2002-yil 8-sentyabr), s. 7.
  7. ↑ „Museo Regional de Chiapas celebrará el día internacional de los museos“ (es). El Sol de Chiapas (2011-yil 4-may). Qaraldi: 2011-yil 1-iyun.
  8. ↑ Liliana González. „Inicia hoy feria infantil cultural 2011 en el Museo Regional de Chiapas“ (es). El Sol de Chiapas (2011-yil 11-aprel). Qaraldi: 2011-yil 1-iyun.
  9. ↑ Mariana Morales. „Exponen "Brujos y chamanes" en el Museo Regional de Chiapas“ (es). El Heraldo de Chiapas (2009-yil 21-fevral). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 1-iyun.
  10. ↑ Conectulta/State of Chiapas. „El jaguar prehispánico... en el Museo Regional de Chiapas“ (es). Press-reliz. Qaraldi: 2011-yil 1-iyun. 


"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mintaqaviy_antropologiya_va_Chiapas_tarixi&oldid=4210356" dan olindi