Mayflower

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Mayflower ingliz yelkanli kemasi boʻlib, u 1620-yilda Angliyadan Yangi Dunyoga bugungi kunda Piligrimlar nomi bilan tanilgan bir guruh ingliz odamlarini tashidi. Dengizda 10 haftadan soʻng, Mayflower 102 yoʻlovchi va taxminan 30 kishidan iborat ekipaj bilan 1620-yil 21-noyabr [E.U. 11-noyabr] kuni Massachusets shtatidagi Keyp-Kod qirgʻogʻi yaqinida langar tashlab, bugungi Qoʻshma Shtatlarga ilk bora qadam qoʻydi.

Zamonaviy Puritanlar (Angliya cherkovini isloh qilish va tozalashga intilgan odamlar oʻzlarini shunday atashgan)dan farq qilgan holda, piligrimlar oʻzlarini ularni yolgʻiz ibodat qilishga majbur qilgan Angliya cherkovidan ajrashni tanladilar. Ular islohotga va Rim-katolik oʻtmishiga qarshilik koʻrsatgani uchun uni qutqarib boʻlmaydi, deb hisoblashgan. 1608-yildan boshlab bir guruh ingliz oilalari Angliyadan Niderlandiyaga joʻnab ketishdi va u erda erkin ibodat qilishlari uchun imkon topishgan edi. 1620-yilga kelib, jamoa Atlantika okeanini kesib oʻtib, Amerikaga „vaʼda qilingan yangi yer“ deb hisoblashgan va u erda Plimut koloniyasini tashkil etishga qaror qilishgan[1]:44.

Piligrimlar dastlab Amerikaga oktyabr oyining boshlarida ikkita kema yordamida yetib borishni rejalashtirishgan edi, ammo kechikishlar va nosozliklar tufayli faqat Mayflowerdan foydalanishlari mumkin edi. Ular noyabr oyida keladigan qattiq qishdan yoʻqotishlarsiz chiqishlari kerak edi. Natijada, Plimutdagi birinchi qishdan ilk piligrimlarning faqat yarmi omon qoldi. Agar mahalliy xalqlarga oziq-ovqat yigʻish va boshqa omon qolish koʻnikmalarini oʻrgatish yordami boʻlmaganida, barcha odamlar halok boʻlishi ehtimoli oʻta yuqori darajada edi. Keyingi yili, omon qolgan 53 kishi[2] 90 vampanoag mahalliy xalq bilan birga koloniyaning birinchi kuzgi hosilini nishonladi,[3] asrlar oʻtib Amerikada birinchi Shukrona kuni eʼlon qilindi[4]. Mayflower kemasini dengizga tushirishdan oldin, piligrimlar Mayflower kelishuvini tuzdilar va imzoladilar, bu shartnoma oddiy hukumatni tashkil etdi, unda har bir aʼzo rejalashtirilgan turar-joy xavfsizligi va farovonligiga egaligi taʼminlangan edi. Mayflower eng qadimgi mustamlakachilik kemalaridan biri sifatida kema Qoʻshma Shtatlar tarixidagi madaniy timsolga aylandi[5].

Sayohatga turtki boʻlgan omillar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gollandiyaning Leyden shahrida surgunda yashovchi 400ga yaqin ingliz protestantlari guruhi Angliya cherkovi islohot qilishda muvaffaqiyatsizlikka uchraganidan norozi boʻlib, ular bu holatni koʻp haddan oshish va suiisteʼmollik deb hisobladilar. Ammo Angliyada oʻzgarish uchun boshqa puritanlar kabi ishlashdan koʻra, ular 1608-yilda diniy tomonlama bagʻrikeng boʻlgan Gollandiyada separatistlar sifatida yashashni tanladilar. Separatistlar sifatida ular oʻz vatanlari Angliya uchun qonunbuzar radikallar hisoblangan[6].

Leyden hukumati reformatsiya qilingan cherkovlarga, xoh ingliz, xoh fransuz yoki nemis boʻlsin, moliyaviy yordam koʻrsatgani uchun eʼtirof etildi, bu esa uni protestant ziyolilari uchun talab darajasidagi manzilga aylantirdi[1]:17. Separatistlarning koʻpchiligi Angliyaning Nottingemshir shahridagi cherkovning noqonuniy aʼzolari boʻlib, yashirincha protestantizmning Puritanlik shaklini amalda qoʻllashgan. Rasmiylar oʻz guruhidan xabardor ekanliklarini bilgach, cherkov aʼzolari tunda kiyim-kechaklarini olib, yashirincha Gollandiyaga borishdi[1]:18.

Isaak Klaesz Van Svanenburg tomonidan chizilgan Leydenning jun sanoati ishchilarining rasmi

Gollandiyadagi hayot odamlar uchun tobora qiyinlashib borardi. Ular jun tozalash kabi ogʻir ishlarga majburlangan, bu esa turli xil sogʻliq bilan bogʻliq muammolarga olib kelgan. Bundan tashqari, mamlakatning bir qator yetakchi teologlari ochiq munozaralarga kirishdilar, bu esa bir necha yillar oldin boʻlgani kabi, Ispaniya yana Gollandiya aholisini qamalga qoʻyishi mumkinligidan qoʻrqib, fuqarolarning tartibsizliklariga olib keldi[6]. Angliyalik Jeyms I keyinchalik Gollandiya bilan Ispaniyaga qarshi Gollandiyadagi mustaqil ingliz cherkov guruhlarini taqiqlash sharti bilan ittifoq tuzdi[1]:26. Umuman olganda, bular separatistlarniYangi Dunyoga suzib ketishga undaydigan omillarga aylandi.[6].

Ularning Amerikaga sayohat qilish istagi oʻta shijoatli va shu bilan birga xavfli ham edi, chunki Shimoliy Amerikaga joylashishga boʻlgan avvalgi urinishlari muvaffaqiyatsizlikka uchragan. 1607-yilda asos solingan Jeymstaun koʻchmanchilarning koʻpchiligi birinchi yilning oʻzida vafot etgan. Yangi kelgan 500 kishidan 440tasi qishning birinchi olti oyida ochlikdan vafot etgan[6]. Puritan separatistlari mahalliy xalqlar tomonidan doimiy hujumlar tahdidi haqida ham bilib oldilar[6]. Ammo bu yangi yerga sayohat qilishga qarshi boʻlgan barcha omillarga qaramay, Xudo ularning borishlarini xohlayotganiga boʻlgan ishonchlari oʻz taʼsirini oʻtkazmay qolmadi: „Biz Robbiy biz bilan ekanligiga ishonamiz“, deb yozishgan, „va U bizning harakatlarimizga va qalblarimizning soddaligiga marhamat qilishiga ishonamiz“[6][7].

Sayohat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gollandiyani tark etish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gollandiyani tark etishga qaror qilgandan soʻng, ular sotib olingan ikkita kema Speedwell hamda Mayflower yordamida Atlantika okeanini kesib oʻtishni rejalashtirishgan. Kichkina Speedwell ularni birinchi boʻlib Leydendan Angliyaga olib boradi. Keyinchalik katta Mayflower yoʻlovchilarning asosiy qismini tashish va yoʻlning qolgan qismini bosib oʻtish uchun Speedwell bilan birgalikda ishlatilishi kerak edi[8].

Piligrimlar Jon Karver, Uilyam Bredford va Mayls Standish Shimoliy Amerikaga safari chogʻida ibodat qilishmoqda. 1844-yil Robert Valter Weirning rasmi.

Separatistlarning hammasi ham keta olmadilar, chunki koʻpchilik oʻz ishlarini tashlab ketishga xohishlari va istaklari yoʻq edi va ularning moliyaviy holatlari zarur sayohat anjomlarini sotib olish uchun kamlik qilar edi. Shuning uchun guruh aʼzolari birinchi boʻlib yoshroq va kuchliroq aʼzolar, keyinchalik esa boshqalar olib ketilishiga qaror qilishdi. Guruhni Amerikaga sayohat qilish gʻoyasini birinchi boʻlib Jon Robinson taklif qilgan boʻlsa-da, u sayohatga chiqa olmaganlar bilan birga Leydenda qolishni tanladi[8].

Robinson oʻz doʻstlari va odamlariga nima uchun sayohat qilish kerakligini tushuntirar ekan, oʻzlarini qadimgi isroilliklar Bobildagi qullikdan qochib qutulish uchun Quddusga oʻz muqaddas maskanlarini quradigan joyga qaytishlariga oʻxshatadi va ushbu hikoyadan ruhlantirish uchun foydalanadi[9]. „Piligrimlar va puritanlar oʻzlarini Xudoning Yangi Isroili deb atashgan“, deb yozadi Piter Marshall[9]. Shuning uchun Amerikada xuddi shunday „maʼnaviy Quddus“ qurish ziyoratchilar va puritanlar taqdiri hisoblangan[9][10]:39.

Ketish vaqti kelganida, kemaning katta rahbari Edvard Uinslou joʻnab ketayotganda oilalarning ajralishi manzarasini quyidagicha tasvirlab bergan: „Koʻz yoshlar toʻkildi. Suzib keta olmayotganlar bizni kemagacha kuzatib borishdi, lekin bir ogʻiz ham gapirishmadi“[11].

Angliyaning janubiy qirgʻoqlarigacha boʻlgan sayohat uch kun davom etdi, u erda kema 1620 yil 5-avgust [E.U. 26-iyul] kuni Sautgemptonga langar tashladi. U yerdan piligrimlar birinchi navbatda oʻzlarining kattaroq kemasi Mayflowerga eʼtibor qaratishdi, chunki u oziq-ovqat bilan toʻldirilgan edi[8].

Speedwell va Mayflower[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mayflower II, asl Mayflowerning nusxasi, Plimut, Massachusets shtatida joylashgan.

Taxminan 65 nafar yoʻlovchini olib, Meyflower 1620-yil iyul oʻrtalarida Londondan joʻnab ketdi[12]. Keyin kema Temza boʻylab Angliyaning janubiy qirgʻogʻiga yoʻl oldi va u erda Xempshir shtatidagi Sautgemptonga langar tashladi. U erda u Leyden guruhi aʼzolari bilan Gollandiyadan kelgan Speedwell bilan 22-iyul kuni rejalashtirilgan uchrashuvni kutdi[8]. Garchi ikkala kema ham iyul oyi oxirigacha Amerikaga joʻnab ketishni rejalashtirgan boʻlsa-da, Speedwell’da muammolar aniqlangan va uni taʼmirlash kerak boʻlib qolgan[13].

Kemalar Amerikaga 5-avgust atrofida suzib ketishdi, biroq koʻp oʻtmay Speedwellda yana bir nosozlik yuzaga keldi, bu esa kemalarni taʼmirlash uchun Dartmutga qaytarishni bildirardi. Taʼmirlashdan keyin ular yana qaytadan hammasini boshladi, lekin 200 milya(320km)dan, Angliyaning janubi-gʻarbiy uchidagi Land’s Enddan tashqarida, Speedwellda uchinchi marta muammo kelib chiqdi. Sentyabr oyining boshlarida ular Speedwelldan voz kechib, uning yoʻlovchilari haqida qaror qabul qilishdan boshqa ilojlari qolmagan edi. Bu dahshatli voqea edi, chunki kemaga juda koʻp mablagʻ sarf qilingan, bu ularning Amerikada joylashishining kelajakdagi muvaffaqiyati uchun juda muhim hisoblangan. Ikkala kema ham Angliyaning Plimut shahriga qaytib keldi, u yerda 20 nafar Speedwell yoʻlovchisi oʻzi toʻlib toshgan Mayflowerga qoʻshildi, qolganlari esa Gollandiyaga qaytishdi[14].

Shamol kuchayishini yana yetti kun kutishdi. Xususan Uilyam Bredford xavotirda edi: „Biz shu yerda qolib, iloji boricha shamol esayotganini oʻtkazib yubormaslikka intilardik… Oʻylaymanki, Angliya qirgʻoqlaridan ketgunimizcha, bizning oziq-ovqatlarimizning yarmi tugab qoladi va agar safarimiz uzoq davom etsa, manzilga yetganimizda bir oylik ovqatimiz boʻlmaydi“[15]:343. Bredfordning soʻzlariga koʻra, Speedwell qayta jihozlangan va dengizga yaroqli boʻlib, „egalarining katta foydasi“ga koʻp sayohatlar qilgan. Uning fikricha, Speedwell Amerikada ochlik va oʻlimdan qoʻrqib, sayohatni toʻxtatish uchun „ayyorlik va nayrang“dan foydalangan boʻlishi mumkin edi[16]:28.

Mayflowerning suzib ketishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sentyabr oyi boshida gʻarbiy daydi shamol Shimoliy Atlantikani suzib oʻtish uchun xavfli joyga aylantirdi. Sautgemptondan joʻnab ketayotganda Mayflowerning taʼminoti ancha koʻp edi lekin bir oydan koʻproq kechikishlar tufayli ular kamayib ketdi. Yoʻlovchilar koʻp vaqt davomida kema bortida boʻlishdi, ular juda ham charchagan va oʻzlarini toliqqan his qilishgan va juda ogʻir, uzoq Atlantika sayohati uchun katta kemaning kichkina va tor joylarida oʻtirishgan[16]:29.

Mayflower 1620-yil 16-sentabr [E.U. 6-sentabr] kuni Plimutdan yolgʻiz, Bredford „farovon shamol“ deb atagan shamol bilan, 102 yoʻlovchini, shuningdek, 25-30 ofitser va erkaklardan iborat ekipajni, jami bortdagi 130 nafarga odam bilan soʻzib ketdi[16]:29[17]. Taxminan 180 tonna ogʻirlikdagi kema kichikroq yuk kemasi hisoblangan, Mayflower asosan Angliya va Bordo oʻrtasida okean kemasi emas, balki kiyim va sharob bilan savdosi bilan ham shugʻullangan. U ham yaxshi holatda emas edi, chunki u Atlantika sayohatidan toʻrt yil oʻtib hurdaga sotilgan[1]:39. U oldinga va orqaga baland qurilgan, uzunligi taxminan 100 fut (30 m) va eniga taxminan 25 fut (7,6 m) edi[16]:24[18]:37.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Fraser, Rebecca. The Mayflower, St. Martinʼs Press, N. Y. (2017) ISBN 978-1-250-10856-2 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Fraser" defined multiple times with different content
  2. ↑ „Primary Sources for 'The First Thanksgiving' at Plymouth“. Pilgrim Hall Museum. — „The 53 Pilgrims at the First Thanksgiving“. Qaraldi: 2009-yil 26-noyabr.
  3. ↑ Winslow, Edward (1622), Mourt's Relation (PDF), 133-bet, qaraldi: November 20, 2013, „many of the Indians coming amongst us, and amongst the rest their greatest king Massasoyt, with some ninetie men, whom for three dayes we entertained and feasted“
  4. ↑ Weinstein, Allen, and Rubel, David. The Story of America, Agincourt Press Production, (2002) ISBN 0-7894-8903-1 pp. 60–61
  5. ↑ Bevan, Richard. „The Mayflower and the Birth of America“, Sky History. AETN UK. Accessed on 23 November 2023.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Philbrick, Nathaniel. Mayflower: A Story of Courage, Community, and War, Penguin Publishing (2006) ebook ISBN 978-1-101-21883-9
  7. ↑ Arber, Edward. The Story of the Pilgrim Fathers, 1606–1623. London: Ward and Downey, 1897 — 286 bet. 2021-yil 19-yanvarda qaraldi. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Jackson, Kevin. Mayflower: The Voyage from Hell, Amazon ebook, 2013 ISBN 978-1-9161908-7-0 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Jackson" defined multiple times with different content
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Marshall, Peter. The Light and the Glory, Baker Publishing Group (1977) p. 20 ISBN 0-8007-3271-5
  10. ↑ Meacham, Jon, American Gospel: God, the Founding Fathers, and the Making of a Nation, Random House, 2006, p. 40
  11. ↑ Hilton, Christopher. Mayflower: The Voyage that Changed the World, History Press ebook (2005) ISBN 978-0-7524-9530-9
  12. ↑ Charles Edward Banks p.17
  13. ↑ Whittock, Martyn. Mayflower Lives: Pilgrims in a New World and the Early American Experience, Pegasus Books (2019) ebook ISBN 1-64313-132-X
  14. ↑ Bishop, Rev. E. W., „The Pilgrim Forefathers“, Lansing State Journal (Michigan), Oct. 2, 1920 p. 4
  15. ↑ Arber, Edward. The Story of the Pilgrim Fathers, 1606–1623, Ward and Downey, Limited (1897) ISBN 978-0-7222-6640-3
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Philbrick, Nathaniel. Mayflower: A Story of Courage, Community and War, (Penguin Books 2006)
  17. ↑ Charles Edward Banks, The English Ancestry and Homes of the Pilgrim Fathers Who Came to Plymouth on the „Mayflower“ in 1620, the „Fortune“ in 1621, and the „Anne“ and „Little James“ in 1623, orig. pub 1929, reprint 2006 by Genealogical Publishing Co., ISBN 0-8063-0708-0 p. 17–19
  18. ↑ Bunker, Nick. Making Haste from Babylon: Mayflower Pilgrims and their New World a History, Knopf, New York (2011) ISBN 0-307-38626-0

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mayflower&oldid=4191583" dan olindi