Italiya: Versiyalar orasidagi farq
KamikazeBot (munozara | hissa) k r2.7.1) (Bot Qoʻshdi: mi:Itāria |
latinlashdirdim ! |
||
| Qator 1: | Qator 1: | ||
{{Italiya_info}} |
{{Italiya_info}} |
||
'''Italiya''' ({{lang-it|Italia}}), rasman Italiya Respublikasi, Evropaning janubida Appenin yarim oroli va O'rta dengiz havzasida joylashgan eng yirik orollar, [[Sitsiliya]] va [[Sardiniya]] orollarini o'z ichiga oladi. Italiya o'zining shimoliy chegaralarini Alp tog'lari orqali Frantsiya, Shveytsariya, Avstriya, Sloveniya bilan bo'lishadi. Undan tashqari Italiya hududida San Marino va Vatikan mustaqil davlatlari joylashgan. |
|||
'''Italiya''' ({{lang-it|Italia}}), расман Италия Республикаси, Европанинг жанубида Аппенин ярим ороли ва Ўрта денгиз ҳавзасида жойлашган энг йирик ороллар, [[Сицилия]] ва [[Сардиния]] оролларини ўз ичига олади. Италия ўзининг шимолий чегараларини Алп тоғлари орқали Франция, Швейцария, Австрия, Словения билан бўлишади. Ундан ташқари Италия ҳудудида Сан Марино ва Ватикан мустақил давлатлари жойлашган. |
|||
Italiya juda uzoq va buyuk tarixga ega. U er Etruriya va Rim kabi ko'plab Evropa madaniyatlarining beshigi sanaladi, keyinchalik Buyuk Evropa Renesansi ham aynan Italiyada boshlangan. Italiyaning poytaxti Rim shahri G'arb tsivilizatsiyasining o'choqlaridan biridir, shu bilan birga u Katolik Cherkovining markazi hisoblanadi. |
|||
Италия жуда узоқ ва буюк тарихга эга. У ер Этрурия ва Рим каби кўплаб Европа маданиятларининг бешиги саналади, кейинчалик Буюк Европа Ренесанси ҳам айнан Италияда бошланган. Италиянинг пойтахти Рим шаҳри Ғарб цивилизациясининг ўчоқларидан биридир, шу билан бирга у Католик Черковининг маркази ҳисобланади. |
|||
Bugungi kunda Italiya demokratik respublika bo'lib, YaIMning hajmi bo'yicha 7-o'rinda, aholining turmush darajasi bo'yicha jahonda 8-o'rinda turuvchi rivojlangan mamlakatdir. Italiya hozirgi Evropa Ittifoqining ilk ta'sischi 6 mamlakatidan biridir (1957 yil imzolangan Rim Bitimi), shuningdek u Buyuk Sakkizlik (G8) mamlakatlari, Evropa Kengashi, G'arbiy Evropa Ittifoqining a'zosi sanaladi. 2007 yil 1 yanvardan Italiya Birlashgan Millatlar Tashkiloti Havfsizlik Kengashining a'zosi hisoblanadi. |
|||
Бугунги кунда Италия демократик республика бўлиб, ЯИМнинг ҳажми бўйича 7-ўринда, аҳолининг турмуш даражаси бўйича жаҳонда 8-ўринда турувчи ривожланган мамлакатдир. Италия ҳозирги Европа Иттифоқининг илк таъсисчи 6 мамлакатидан биридир (1957 йил имзоланган Рим Битими), шунингдек у Буюк Саккизлик (G8) мамлакатлари, Европа Кенгаши, Ғарбий Европа Иттифоқининг аъзоси саналади. 2007 йил 1 январдан Италия Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Ҳавфсизлик Кенгашининг аъзоси ҳисобланади. |
|||
== Geografiyasi == |
== Geografiyasi == |
||
Italiya Evropaning janubida joylashgan etiksimon Appenin yarim oroli, Sitsiliya (9.926 km2), Sadrina (9.301 km2), Elba va ko'plab mayda orollardan tashkil topgan bo'lib, 301.323 km2 maydonni egallaydi. Shimoli-sharqdan janubi-g'arbga 1,145 km uzunlikka ega. Italiyaning shimoliy chegaralari Monte-Servino (4.478 m), Monte-Roza (4.634 m) kabi osmno'par cho'qqili Alp tog'lari bilan o'ralgan. Uning eng baland nuqtasi Italiya, Frantsiya, Shveytsariya chegarasida joylashgan Mon Blank cho'qqisi hisoblanib, 4.810 metrni tashkil qiladi. Alp tog'lari va Appenin yarim oroli orasida Po daryosi bilan keng Lombardiya tekisligi joylashgan. |
|||
Италия Европанинг жанубида жойлашган этиксимон Аппенин ярим ороли, Сицилия (9.926 км2), Садрина (9.301 км2), Эльба ва кўплаб майда ороллардан ташкил топган бўлиб, 301.323 км2 майдонни эгаллайди. Шимоли-шарқдан жануби-ғарбга 1,145 км узунликка эга. Италиянинг шимолий чегаралари Монте-Сервино (4.478 м), Монте-Роза (4.634 м) каби осмнўпар чўққили Алп тоғлари билан ўралган. Унинг энг баланд нуқтаси Италия, Франция, Швейцария чегарасида жойлашган Мон Бланк чўққиси ҳисобланиб, 4.810 метрни ташкил қилади. Алп тоғлари ва Аппенин ярим ороли орасида По дарёси билан кенг Ломбардия текислиги жойлашган. |
|||
Italiya o'zining vulqonlari bilan ham mashhurdir: Etna – Evropadagi eng katta harakatdagi vulqon. Undan tashqari Vulkano, [[Stromboli]] va Vezuvi vulqonlari ham Italiya vulqonlaridir. |
|||
Италия ўзининг вулқонлари билан ҳам машҳурдир: Этна – Европадаги энг катта ҳаракатдаги вулқон. Ундан ташқари Вулкано, [[Стромболи]] ва Везуви вулқонлари ҳам Италия вулқонларидир. |
|||
Italiyada daryolarga juda boy, ulardan Po va Adige eng mihimlaridir. Po daryosi 652 km uzunlikda bo'lib, shundan 480 km joyida kema qatnovi yo'lga qo'yilgan. Adige daryosining uzunligi 410 kmni tashkil qiladi. Ularning ikkovi ham g'arb tomonga oqadi va Adriatika dengiziga quyiladi. Italiya daryolari ko'p bulishiga qaramasdan mayda va sayozdir. Italiyaning shimoliy qismida ham yarim orol qismida ham bir qancha ko'llar bor. Garda, Magiore, Komo, Trasimeno shular jumlasidandir. |
|||
Италияда дарёларга жуда бой, улардан По ва Адиге энг миҳимларидир. По дарёси 652 км узунликда бўлиб, шундан 480 км жойида кема қатнови йўлга қўйилган. Адиге дарёсининг узунлиги 410 кмни ташкил қилади. Уларнинг иккови ҳам ғарб томонга оқади ва Адриатика денгизига қуйилади. Италия дарёлари кўп булишига қарамасдан майда ва саёздир. Италиянинг шимолий қисмида ҳам ярим орол қисмида ҳам бир қанча кўллар бор. Гарда, Магиоре, Комо, Трасимено шулар жумласидандир. |
|||
== Iqlimi == |
== Iqlimi == |
||
Italiyaning iqlimi juda o'zgaruvchan va boshqa O'rta er dengizi malakatlarinikidan farq qiladi. Shimoliy hududlar, [[Turin]], [[Milan]], [[Bolonyada]] iqlim nam subtropikdir. Sohilbo'yi mintaqalarida ichki balandlik va vodiylardan iqlim o'zgachadir, ayniqsa qish oylarida yumshoq va iliq havo, yozda esa quruq va ancha issiq ob-havo hukmrondir. |
|||
Италиянинг иқлими жуда ўзгарувчан ва бошқа Ўрта ер денгизи малакатлариникидан фарқ қилади. Шимолий ҳудудлар, [[Турин]], [[Милан]], [[Болоняда]] иқлим нам субтропикдир. Соҳилбўйи минтақаларида ички баландлик ва водийлардан иқлим ўзгачадир, айниқса қиш ойларида юмшоқ ва илиқ ҳаво, ёзда эса қуруқ ва анча иссиқ об-ҳаво ҳукмрондир. |
|||
== Aholisi == |
== Aholisi == |
||
ISTAT (Italiya Statistika Qo'mitasi) ning so'ngi baholashiga ko'ra 2007 yilning fevral oyi holatiga Italiyada aholisi 59.206.382 kishini tashkil qiladi. Italiya aholi soni bo'yicha Evropada to'rtinchi (Germaniya, Frvntsiya va Buyuk Britaniyadan so'ng), jahonda 22-o'rinda turadi. Aholi sonining o'sishi asosan immigrantlar va 79,81 yilni tashkil qiluvchi o'rtacha hayot uzunligining o'sishi bilan bog'liq. Aholi zichligi bo'yicha Italiya bir kvadrat kilometrga 196 kishi bilan Evropada beshinchidir. Savodxonlik ko'rsatkichi 98% ni tashkil qiladi, majburiy maktab ta'limi 6 yoshdan 18 yoshgachadir. Butun aholining taxminan 2/3 qismi shaharlarda yashaydi, lekin ushbu ko'rsatkich boshqa g'arbiy Evropa mamlakatlaridan ancha kamdir. |
|||
ISTAT (Италия Статистика Қўмитаси) нинг сўнги баҳолашига кўра 2007 йилнинг февраль ойи ҳолатига Италияда аҳолиси 59.206.382 кишини ташкил қилади. Италия аҳоли сони бўйича Европада тўртинчи (Германия, Фрвнция ва Буюк Британиядан сўнг), жаҳонда 22-ўринда туради. Аҳоли сонининг ўсиши асосан иммигрантлар ва 79,81 йилни ташкил қилувчи ўртача ҳаёт узунлигининг ўсиши билан боғлиқ. Аҳоли зичлиги бўйича Италия бир квадрат километрга 196 киши билан Европада бешинчидир. Саводхонлик кўрсаткичи 98% ни ташкил қилади, мажбурий мактаб таълими 6 ёшдан 18 ёшгачадир. Бутун аҳолининг тахминан 2/3 қисми шаҳарларда яшайди, лекин ушбу кўрсаткич бошқа ғарбий Европа мамлакатларидан анча камдир. |
|||
== Viloyat, Provinsiya va Munitsipalitetlari == |
== Viloyat, Provinsiya va Munitsipalitetlari == |
||
Italiya 20 ta viloyatga (regione) bo'lingan. Ulardan beshtasi mahalliy qonunchilikka o'zgartirish kiritish huquqiga ega bo'lgan maxsus avtonom viloyat maqomiga ega. Ular o'z navbatida 109 provintsiya (province) va 8.101 munitsipalitetdan (comuni) tashkil topgan. |
|||
Италия 20 та вилоятга (regione) бўлинган. Улардан бештаси маҳаллий қонунчиликка ўзгартириш киритиш ҳуқуқига эга бўлган махсус автоном вилоят мақомига эга. Улар ўз навбатида 109 провинция (province) ва 8.101 муниципалитетдан (comuni) ташкил топган. |
|||
== Iqtisodiyoti == |
== Iqtisodiyoti == |
||
Xalqaro Valyuta Fondining ma'lumotlariga ko'ra 2006 yil Italiyaning yalpi ichki mahsuloti (YaIM) hajmi 1.852.585 AQSh dollarni tashkil qilgan va bu ko'rsatkich jahon mamlakatlari orasida 7-o'rinni egallaydi. Iqtisodiyotni strukturaviy jihatdan sanoat mahsulotlari 29%, xizmatlar 69% va qishloq xo'jaligi 3% ni tashkil qiladi. Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkilotining ma'lumotiga ko'ra Italiya 2004 yilda sanoat mahsulotlari eksporti bo'yicha 6-o'rinni egallagan. Shimolda kapitalistik iqtisodiyot sanoatga ixtisoslashgan xususiy kompaniyalardan tashkil topgan bo'lsa, janubiy qismlarda qishloq xo'jaligi rivojlangan. Italiyada Mafiya mamlakat iqtisodiyotida katta ulushga ega, va bu 127 milliard AQSh dollarini tashkil etadi; uyushgan jinoyatchilik Italiya YaIMning 7% ni tashkil qiladi. |
|||
Халқаро Валюта Фондининг маълумотларига кўра 2006 йил Италиянинг ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ) ҳажми 1.852.585 АҚШ долларни ташкил қилган ва бу кўрсаткич жаҳон мамлакатлари орасида 7-ўринни эгаллайди. Иқтисодиётни структуравий жиҳатдан саноат маҳсулотлари 29%, хизматлар 69% ва қишлоқ хўжалиги 3% ни ташкил қилади. Иқтисодий Ҳамкорлик ва Тараққиёт Ташкилотининг маълумотига кўра Италия 2004 йилда саноат маҳсулотлари экспорти бўйича 6-ўринни эгаллаган. Шимолда капиталистик иқтисодиёт саноатга ихтисослашган хусусий компаниялардан ташкил топган бўлса, жанубий қисмларда қишлоқ хўжалиги ривожланган. Италияда Мафия мамлакат иқтисодиётида катта улушга эга, ва бу 127 миллиард АҚШ долларини ташкил этади; уюшган жиноятчилик Италия ЯИМнинг 7% ни ташкил қилади. |
|||
Xom ashyoning katta qismi va energiya tashuvchilarining qariyb 75% import qilinadi. So'nggi o'n yillikda Iqtisodiyot va Valyuta Ittifoqi talablariga binoan Italiya qattiq fiskal siyosat olib bordi va kichik inflyatsiya ko'rsatkichiga ega bo'ldi. 1999 yil Evro tadbiq etilishi bilanoq Italiya uni qabul qildi. |
|||
Хом ашёнинг катта қисми ва энергия ташувчиларининг қарийб 75% импорт қилинади. Сўнгги ўн йилликда Иқтисодиёт ва Валюта Иттифоқи талабларига биноан Италия қаттиқ фискал сиёсат олиб борди ва кичик инфляция кўрсаткичига эга бўлди. 1999 йил Евро тадбиқ этилиши биланоқ Италия уни қабул қилди. |
|||
{{geo-stub}} |
{{geo-stub}} |
||
{{kirill}} |
|||
[[Turkum:Geografiya]] |
[[Turkum:Geografiya]] |
||
13-Sentyabr 2011, 11:44 dagi koʻrinishi
Italiya Respublikasi | |
|---|---|
|
Shior: Repubblica Italiana Italyancha: Italyancha Italiya Respublikasi | |
|
Madhiya: Il Canto degli Italiani (the Song of the Italians) | |
 | |
| Poytaxt | Rim |
| Rasmiy til(lar) | Italyan |
| Hukumat | Parlamentlik Respublika |
| Sergio Mattarella | |
| Giuseppe Conte | |
| Asoslash (Italiya Qirolligi birlashishi) | |
• Sana |
17 mart 1861 |
| Maydon | |
• Butun |
301,230 km2 (70-oʻrin) |
• Suv (%) |
2.4 |
| Aholi | |
• 2002-yilgi roʻyxat |
58,103,033 (23-oʻrin) |
| • Zichlik | 192/km2 |
| YIM (XQT) | 2005-yil roʻyxati |
• Butun |
AQSh$1,651,000 mil. (8-oʻrin) |
• Jon boshiga |
AQSh$28,415 |
| Pul birligi | Yevro (EUR) |
| Vaqt mintaqasi | UTC+1 |
• Yoz (DST) |
UTC+2 |
| Qisqartma | IT |
| Telefon prefiksi | 39 |
| Internet domeni | .it |
|
| |
Italiya (italyancha: Italia), rasman Italiya Respublikasi, Evropaning janubida Appenin yarim oroli va O'rta dengiz havzasida joylashgan eng yirik orollar, Sitsiliya va Sardiniya orollarini o'z ichiga oladi. Italiya o'zining shimoliy chegaralarini Alp tog'lari orqali Frantsiya, Shveytsariya, Avstriya, Sloveniya bilan bo'lishadi. Undan tashqari Italiya hududida San Marino va Vatikan mustaqil davlatlari joylashgan.
Italiya juda uzoq va buyuk tarixga ega. U er Etruriya va Rim kabi ko'plab Evropa madaniyatlarining beshigi sanaladi, keyinchalik Buyuk Evropa Renesansi ham aynan Italiyada boshlangan. Italiyaning poytaxti Rim shahri G'arb tsivilizatsiyasining o'choqlaridan biridir, shu bilan birga u Katolik Cherkovining markazi hisoblanadi.
Bugungi kunda Italiya demokratik respublika bo'lib, YaIMning hajmi bo'yicha 7-o'rinda, aholining turmush darajasi bo'yicha jahonda 8-o'rinda turuvchi rivojlangan mamlakatdir. Italiya hozirgi Evropa Ittifoqining ilk ta'sischi 6 mamlakatidan biridir (1957 yil imzolangan Rim Bitimi), shuningdek u Buyuk Sakkizlik (G8) mamlakatlari, Evropa Kengashi, G'arbiy Evropa Ittifoqining a'zosi sanaladi. 2007 yil 1 yanvardan Italiya Birlashgan Millatlar Tashkiloti Havfsizlik Kengashining a'zosi hisoblanadi.
Geografiyasi
Italiya Evropaning janubida joylashgan etiksimon Appenin yarim oroli, Sitsiliya (9.926 km2), Sadrina (9.301 km2), Elba va ko'plab mayda orollardan tashkil topgan bo'lib, 301.323 km2 maydonni egallaydi. Shimoli-sharqdan janubi-g'arbga 1,145 km uzunlikka ega. Italiyaning shimoliy chegaralari Monte-Servino (4.478 m), Monte-Roza (4.634 m) kabi osmno'par cho'qqili Alp tog'lari bilan o'ralgan. Uning eng baland nuqtasi Italiya, Frantsiya, Shveytsariya chegarasida joylashgan Mon Blank cho'qqisi hisoblanib, 4.810 metrni tashkil qiladi. Alp tog'lari va Appenin yarim oroli orasida Po daryosi bilan keng Lombardiya tekisligi joylashgan.
Italiya o'zining vulqonlari bilan ham mashhurdir: Etna – Evropadagi eng katta harakatdagi vulqon. Undan tashqari Vulkano, Stromboli va Vezuvi vulqonlari ham Italiya vulqonlaridir. Italiyada daryolarga juda boy, ulardan Po va Adige eng mihimlaridir. Po daryosi 652 km uzunlikda bo'lib, shundan 480 km joyida kema qatnovi yo'lga qo'yilgan. Adige daryosining uzunligi 410 kmni tashkil qiladi. Ularning ikkovi ham g'arb tomonga oqadi va Adriatika dengiziga quyiladi. Italiya daryolari ko'p bulishiga qaramasdan mayda va sayozdir. Italiyaning shimoliy qismida ham yarim orol qismida ham bir qancha ko'llar bor. Garda, Magiore, Komo, Trasimeno shular jumlasidandir.
Iqlimi
Italiyaning iqlimi juda o'zgaruvchan va boshqa O'rta er dengizi malakatlarinikidan farq qiladi. Shimoliy hududlar, Turin, Milan, Bolonyada iqlim nam subtropikdir. Sohilbo'yi mintaqalarida ichki balandlik va vodiylardan iqlim o'zgachadir, ayniqsa qish oylarida yumshoq va iliq havo, yozda esa quruq va ancha issiq ob-havo hukmrondir.
Aholisi
ISTAT (Italiya Statistika Qo'mitasi) ning so'ngi baholashiga ko'ra 2007 yilning fevral oyi holatiga Italiyada aholisi 59.206.382 kishini tashkil qiladi. Italiya aholi soni bo'yicha Evropada to'rtinchi (Germaniya, Frvntsiya va Buyuk Britaniyadan so'ng), jahonda 22-o'rinda turadi. Aholi sonining o'sishi asosan immigrantlar va 79,81 yilni tashkil qiluvchi o'rtacha hayot uzunligining o'sishi bilan bog'liq. Aholi zichligi bo'yicha Italiya bir kvadrat kilometrga 196 kishi bilan Evropada beshinchidir. Savodxonlik ko'rsatkichi 98% ni tashkil qiladi, majburiy maktab ta'limi 6 yoshdan 18 yoshgachadir. Butun aholining taxminan 2/3 qismi shaharlarda yashaydi, lekin ushbu ko'rsatkich boshqa g'arbiy Evropa mamlakatlaridan ancha kamdir.
Viloyat, Provinsiya va Munitsipalitetlari
Italiya 20 ta viloyatga (regione) bo'lingan. Ulardan beshtasi mahalliy qonunchilikka o'zgartirish kiritish huquqiga ega bo'lgan maxsus avtonom viloyat maqomiga ega. Ular o'z navbatida 109 provintsiya (province) va 8.101 munitsipalitetdan (comuni) tashkil topgan.
Iqtisodiyoti
Xalqaro Valyuta Fondining ma'lumotlariga ko'ra 2006 yil Italiyaning yalpi ichki mahsuloti (YaIM) hajmi 1.852.585 AQSh dollarni tashkil qilgan va bu ko'rsatkich jahon mamlakatlari orasida 7-o'rinni egallaydi. Iqtisodiyotni strukturaviy jihatdan sanoat mahsulotlari 29%, xizmatlar 69% va qishloq xo'jaligi 3% ni tashkil qiladi. Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkilotining ma'lumotiga ko'ra Italiya 2004 yilda sanoat mahsulotlari eksporti bo'yicha 6-o'rinni egallagan. Shimolda kapitalistik iqtisodiyot sanoatga ixtisoslashgan xususiy kompaniyalardan tashkil topgan bo'lsa, janubiy qismlarda qishloq xo'jaligi rivojlangan. Italiyada Mafiya mamlakat iqtisodiyotida katta ulushga ega, va bu 127 milliard AQSh dollarini tashkil etadi; uyushgan jinoyatchilik Italiya YaIMning 7% ni tashkil qiladi. Xom ashyoning katta qismi va energiya tashuvchilarining qariyb 75% import qilinadi. So'nggi o'n yillikda Iqtisodiyot va Valyuta Ittifoqi talablariga binoan Italiya qattiq fiskal siyosat olib bordi va kichik inflyatsiya ko'rsatkichiga ega bo'ldi. 1999 yil Evro tadbiq etilishi bilanoq Italiya uni qabul qildi.
 |