Karim Xakimov
| Karim Xakimov | |
|---|---|
| Габделкәрим Габделрәүф улы Габделхәкимов | |
 | |
| Tavalludi |
28 noyabr (10-dekabr) 1892 va 1892 Ufa, Rossiya imperiyasi |
| Vafoti | 10-yanvar 1938 va 1938 |
| Fuqaroligi | Rossiya Imperiyasi, SSSR va Rossiya |
| Dini | islom |
Karim Abdraufovich Xakimov (tatarcha: Кәрим Габдрәүф улы Хәкимов; shuningdek „qizil posho“ (arabcha: كريم حكيموف) nomi bilan ham tanilgan; 1890-yil 28-dekabr — 1938-yil 10-yanvar) — tatar inqilobchisi, Sovet Ittifoqining diplomati. U Sovet Rossiyasining arab dunyosidagi birinchi vakolatli vakillaridan biri boʻlib, yangi tashkil etilgan Sovet Respublikasi va arab-fors dunyosi oʻrtasida, ayniqsa Saudiya Arabistoni bilan yaxshi munosabatlar oʻrnatilishiga katta hissa qoʻshgan.
Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻz tarjimai holida aytilishicha, Karim Xakimov 1892-yilda Ufa viloyati (hozirgi Boshqirdistonning Bijbulyak tumani) Belebeevskiy tumani Ilkulma volostining Dusyanovo qishlogʻida tugʻilgan. Ammo, Xakimovning ilmiy tarjimai holi muallifi R.Hayretdinov arxivdan olgan maʼlumotlarida Xakimovni 1890-yilda tugʻilgan deya eʼlon qilgan. Karim Xakimov millati boʻyicha tatar[1][2].
U 1908-yilda Tatarskaya Kargala qishlogʻidagi (hozirgi Orenburg viloyati Sakmarskiy tumanida joylashgan) madrasada tahsil olgan.
Keyinchalik, 1910-1911-yillarda Ufa shahridagi Galiya madrasasida tahsil olgan. Lekin madrasadagi taʼlimini tamomlamasdan, Toshkentga joʻnab ketgan.
Yoshligida Karim Xakimov Konibodom shahridagi shaxtada ishlagan, u yerda surgun qilingan Kovalevskiy bilan doʻstlashib, unga marksizm haqida tushunchalar bergan.
1917-yilda u Tomsk shahridagi gimnaziyani tashqi talaba sifatida tugatgan va guvohnoma olgan.
Karim Xakimov 1918-yil aprel oyida Samarada Rossiya Kommunistik partiyasiga qoʻshilgan[3].
1918-1919-yillarda — Orenburg musulmon harbiy inqilobiy qoʻmitasi aʼzosi, viloyat xalq taʼlimi komissari, Orenburg frontining Aqtoʻbe sektoridagi xalqaro polkning 2-bataloni komandiri, 1-alohida Volga tatar miltigʻi siyosiy boʻlimi boshligʻi lavozimiga koʻtarilgan.
1922-yil dekabrda tashqi ishlar xalq komissari G. V. Chicherin Lozanna konferensiyasi chogʻida Hijoz qirolining vakili X. Lutfulla bilan diplomatik munosabatlar oʻrnatish toʻgʻrisida dastlabki kelishuvga erishgan. 1924-yil 9-avgustda Karim Xakimov Hoshimiylar sulolasidan boʻlgan Hijoz podshosiga ishonch yorliqlarini topshirgan hamda SSSRning qirollikdagi Bosh konsuli va diplomatik agenti boʻlgan.
1925-yilda u Umra ziyoratini — „kichik haj“ deb ataluvchi anʼanasi doirasida Makkaga ziyorat qilgan va bu ishi bilanarab elitasining marhamatiga sazovor boʻlgan.
1926-yil 16-fevralda SSSR yangi Saudiya davlatini birinchi boʻlib tan oldi.
U 1938-yil yanvar oyida „Buyuk tozalash“ davrida qoʻporuvchilik faoliyatida gumonlanib hibsga olinganidan keyin qatl etilgan.
Xotirasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1960-yilda rus tilidagi Karim Xakimovning tarjimai holi nashr etilgan. Mazkur kitob boshqird kitob nashriyoti tomonidan tahrirlangan. Kitob mualliflari Lutfi Gadilov Zakirovich va F. X. Gumerovlardir. Keyinchalik Karim Xakimovning hayot yoʻli haqida rus va boshqird tillarida yana 3 ta kitob (1966, 1977, 1982) nashr etilgan.
1979-yilda Karim Hakimovning memorial muzeyi oʻzi tugʻilib oʻsgan Bijbulyak tumanidagi Dyusyanovo qishlogʻida BASSR hududida ochilgan. U jurnalist Lutfi Gadilovning kuyovi va yaqin doʻsti boʻlgan.
1982-yilda M.Gʻafuriy nomidagi Boshqird davlat akademik drama teatrida dramaturg Najib (Nikolay Vasilyevich) pyesasi asosida tayyorlangan „Qizil posho“ spektaklining premyerasi boʻlib oʻtgan. Spektaklda Karim Xakimov rolini Rossiya Federatsiyasida xizmat koʻrsatgan artist, Boshqirdiston Respublikasi xalq artisti Axtyam Abushaxmanov ijro etgan.
Spektakl BASSRda katta muvaffaqiyat va ommaviy rezonansga erishgan, ammo 1990-yillarda uning ijrosi toʻxtatilgan. Spektaklning televizion versiyasi mavjud, spektaklning oʻzi 1987-yilda alohida kitob sifatida nashr etilgan.
Ufa, Orenburg, Toshkent, Buxoro shaharlarida Karim Xakimovning nomi bilan atalgan koʻchalar bor.
2002-yilda Ufa trakt televideniesi studiyasida Karim Xakimov haqida „Muxtor vakil“ (ruscha: Полпред) hujjatli filmi suratga olingan va u Boshqird televideniyesida bir necha bor namoyish etilgan.
2011-yilda Boshqirdistonning sunʼiy yoʻldosh televideniesi kanali tarixchi va publitsist Salavat Xamidullinning „Arabistonlik Hakimov“ (ruscha: Хакимов Аравийский) hujjatli filmini namoyish etgan.
Boshqirdiston Respublikasi Prezidentining farmoniga koʻra, 2015-yilda respublikada Karim Xakimov tavalludining 125 yillik yubileyiga bagʻishlangan tantanalar tashkil etilgan[4].
2019-yil noyabr oyida Ufada Karim Xakimov sharafiga yodgorlik lavhasi oʻrnatilgan[5].
2020-yil iyun oyida „Karim Hakimov: hayot xronikasi (Rossiyadagi islom va kommunizm taqdiri haqida)“ (ruscha: Карим Хакимов: летопись жизни (о судьбах ислама и коммунизма в России) kitobi nashr etilgan[6]. Mazkur asar muallifi Rossiya Federatsiyasi Tashqi ishlar vazirligining maxsus topshiriqlar boʻyicha elchisi Oleg Ozerovdir.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Карим Хакимов - ключи татар от Арабского мира“ (ru-RU). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
- ↑ „10 татар, ставших легендами башкирского народа“. sntat.ru. 2023-yil 3-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-may.
- ↑ Naganawa, Norihiro. An Imperial Pathway: Karim Khakimov in the Southern Urals, Turkestan, and Iran (1919-1921). Hokkaido: Slavic-Eurasian Research Center, Hokkaido University, 2015.
- ↑ „Рустэм Хамитов подписал указ о праздновании 125-летия со дня рождения Карима Хакимова |“. 2013-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 5-aprel. novosti bashinform.rf
- ↑ „В Уфе открыли памятную доску дипломату Советского Союза Кариму Хакимову“. Regnum. 2019-yil 28-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 28-noyabr.
- ↑ „Дипломат Олег Озеров: о «красном паше» Кариме Хакимове — Реальное время“ (ru). realnoevremya.ru. 2020-yil 4-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 4-iyun.
