Kontent qismiga oʻtish

Jozef Rots

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Joseph Roth

1926-yilda olingan rasm
Tavalludi
Moses Joseph Roth

1894.09.02
Brody, Austriadagi Galicia. Austria-Hungary hozirgi Ukrainada joylashgan
Vafoti Tug'ilgan sanasi 1939.05.27 Vafot etgan sanasi 1894.09.02
Parij, Fransiya
Ijod qilgan tillari German tili
Fuqaroligi Avstriya va Cisleithania
Alma mater Vienna Universiteti
Faoliyat yillari 1920–1939
Turmush oʻrtogʻi Friederike (Friedl) Reichler
Imzosi

Moses Jozef Rot (1894-yil 2-sentyabr – 1939-yil 27-may) avstriyalik-yahudiy jurnalisti va romanchisi hisoblanadi. Avstriya-Vengriya imperiyasining qulashi haqidagi "Radetskiy mart " (1932-yil) nomli oilaviy dostoni hamda yahudiylar hayoti haqidagi romani bilan mashhur boʻlgan Job (1930-yil), undan tashqari uning muhim essesi „Juden auf Wanderschaft“ (1927-yilda ingliz tiliga " Adashgan yahudiylar " deb tarjima qilingan) asarlari bilan mashxur. Mazkur asarlar Birinchi Jahon urushi va Rossiya inqilobidan keyin yahudiylarning Sharqdan Gʻarbiy Evropaga koʻchishi haqida parcha-parcha maʼlumotlarni oʻz ichiga olgan. [1] [2] 21-asrda Radetskiy martining ingliz tilidagi nashrlari va uning Berlin va Parijdagi jurnalistik toʻplamlari Rotning qiziqishini uygʻotdi.

Joseph Rothning talaba identifikatsiya kartasi fotosurati (taxminan 1914-yilda olingan)

Jozef Rot yahudiy oilasida dunyoga kelgan va oʻsha davrdagi Avstriya-Vengriya imperiyasining eng sharqiy qismida joylashgan Sharqiy Galisiyadagi Lemberg (hozirgi Lvov, Ukraina) yaqinidagi Brodi shahridagi (hozirgi Ukrainada) kichik shaharchada oʻsgan. Shahar hayotida yahudiy madaniyati muhim rol oʻynagan. Rot onasi va uning qarindoshlari bilan katta boʻlgan, shuningdek u tugʻilganidan oldin gʻoyib boʻlgan otasini hech qachon koʻrmagan.

Friedl Rihler, 1920-yil

Oʻrta maktabni bitirganidan keyin Jozef Rots 1913-yilda universitet darslarini boshlash uchun Lemberga koʻchib oʻtdi, keyinchalik 1914-yilda falsafa va nemis adabiyotini oʻrganish uchun Vyana universitetiga oʻtdi. 1916-yilda Rots universitetida oʻqushini tugatdi va Sharqiy fronti Avstriya-Ungariya armiyasi xizmat qilishga koʻmaklashdi. Bu uning hayotiga katta va uzoq vaqt taʼsir koʻrsatgan. Shu kabi, 1918-yilda Habsburg imperiyasi qulab tushdi va bu Rotsning asarida „uysizlik“ kabi tuygʻular paydo boʻla boshladi. U oʻzi yozganidek: „Men uchun eng kuchli tajriba urush va vatanimni yoʻq qilish edi, bu mening hayotimdagi eng yagona tajribam edi, Avstriya-Ungariyaning ikki martalik monarxiyasi“.

Rots 1922-yilda Friederike (Friedl) Rihler bilan turmush qurdi. 1920-yillarning oxirida uning xotini shizofreniya kasalligiga chalingan va bu Rothni moliyaviy jihatdan chuqur inqirozga solgan. U yillar davomida sanatoriada yashaydi va keyinchalik natsistlarning Aktion T4 dasturida oʻldirilgan[3].

1929-yilda u Gamburg shahrida tugʻilgan va Kamerundagi Duala shahzodasi hisoblangan Aleksandr Duala Manga Bell bilan baxtsiz turmush qurgan Andrea Manga Bell bilan uchrashdi. Uning eri Kamerunga qaytib kelgan, u va ularning bolalari esa Yevropada qolgan edi. Rot u bilan uchrashgan vaqtida, Ullshteyn jurnalining Gebrauchsgraphik muharriri edi[4]. Taniqli liberal yahudiy jurnalisti boʻlgan Rot Germaniyani 1933-yil 30- yanvarda Adolf Gitler Reyx kansleri boʻlganida tark etgan. Andrea Manga Bell unga bolalari bilan hamrohlik qilgan. Keyingi olti yilning koʻp qismini u oʻzi sevgan shahar Parijda oʻtkazdi. Uning Fransiyada yozgan insholari shahar va uning madaniyatidan zavqlanishni namoyish etadi.

Jurnalistika va adabiy faoliyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

1918-yilda Rot Vyanaga qaytib kelib, Vorwärts tomonidan Der rote Joseph (Qizil Yusuf, uning familiyasidagi oʻyin, bu nemis rot, „qizil“, shuningdek, Evropadagi kommunistik partiyalarning signallash rangidir) deb chop etilgan maqolalarga imzo qoʻyib, sahifa gazetalariga yozishni boshladi. 1920-yilda u Berlinga koʻchib oʻtdi, u erda u Neue Berliner Zeitung [de] va 1921-yildan boshlab Berliner Börsen-Courier uchun muvaffaqiyatli jurnalist sifatida ishladi. 1923-yilda u liberal Frankfurter Zeitung gazetasi bilan aloqada boʻlib, butun Yevropani sayohat qilib, Janubiy Fransiyadan, Sovet Ittifoqi, Albaniya, Polsha, Italiya va Germaniyaga axborot berishni boshladi. Uning asosiy ingliz tarjimoni Maykl Hofmanning fikriga koʻra, „U oʻsha davrning eng taniqli va eng yaxshi haq toʻlanadigan jurnalistlaridan biri edi, u har bir satr uchun bir deutschmarkning orzudagi stavkasi bilan toʻlanadi“[5]. 1925-yilda u Fransiyada bir muddat ishlagan. Shuningdek u yana Berlinda doimiy yashashga majbur boʻlmagan. Rotni hozirgi kunda Habsburg miflari deb ataladigan narsalarning paydo boʻlishiga yordam bergan romanchilardan biri deb ham atab olishgan[6].

Nashr etilgan asarlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Badiiy asar

  • Oʻqning tarmogʻi (Das Spinnennetz [de]) (1923, 1989 yilda oʻsha nomli filmga adaptatsiya qilingan)
  • Hotel Savoy (1924)
  • The Rebellion (Die Rebellion) (1924 yil; inglizcha tarjimaning baʼzi nashrlarida uni shunchaki Rebellion deb ataladi)
  • „Avril: sevgi muomalasi hikoyasi“ (Avril. Die Geschichte einer Liebe) (1925; The Collected Stories)
  • „Kork koʻrinish“ (Der blinde Spiegel [de]) (1925 yil; The Collected Stories)
  • Oxirsiz uchish (Die Flucht ohne Ende) (1927)
  • Zipper va uning otasi (Zipper und sein Vater [de]) (1928)
  • Oʻng va chap (Rechts und links [de]) (1929)
  • Sohit paygʻambar (Der stumme Prophet [de]) (1929)
  • Ayub (1930)
  • Radetskiy marshRadetskiy marsh>Radetzkymarsch) (1932; baʼzi ingliz tarjimalarida Radetskiyning marchi deb ataladi)
  • „Fallmerayer the Stationmaster“ (Stationschef Fallmerayer [de]) (1933; The Collected Stories)
  • Tarabas [de] (1934)
  • „Imperatorning boʻgʻi“ (Die Büste des Kaisers [de]) (1934; The Collected Stories)
  • Qotilning tanbehlari (1936)
  • Yuz kun (Die hundert Tage [de]) (1936)
  • Boʻgʻim va oʻlchovlar (Das falsche Gewicht [de]) (1937) tarjimasi Devid Le Vay tomonidan 2024 yil oktyabr oyida Pushkin press tomonidan chop etiladi. [7]
  • Imperator qabri (Die Kapuzinergruft) (1938)
  • Muruvvatlar simli (Die Geschichte von der 1002. Nacht [de]) (1939) [8]
  • Muqaddas ichuvchi afsoni (Die Legende vom heiligen Trinker [de]) (1939)
  • „Laviatan“ (Der Leviathan [de]) (1940 yil; The Collected Stories)
  • J.Rotning toʻplamli hikoyalari, trans. Maykl Xofmann, Nyu-York: W. W. Norton (2003)

Badiiy boʻlmagan asarlar

  • Koʻchmanchi yahudiylar (Juden auf Wanderschaft) (1927; reportaj)
  • AntikristAntikrist) (assay, 1934)
  • Men koʻrgan narsalar: Berlindagi 1920-1933 yillar haqidagi hisobotlar. Maykl Xofmann, Nyu-York: W. W. Norton (2002) va London: Granta Books (2003)
  • Oq shaharlar: Fransiyadan olingan hisobotlar, 1925-39, trans. Michael Hofmann tomonidan, London: Granta Books (2004); AQShda Parisian jannatidan hisobot sifatida nashr etilgan: Fransiyadan essays, 1925-1939, Nyu-York: W. W. Norton & Company (2004)
  • J.Rot: Oʻz hayotini yozuvlarda oʻqizib, trans. va Michael Hofmann tomonidan tahrirlangan, Nyu-York: W. W. Norton (2012)
  • Mehmonxona yillari, trans. va Michael Hofmann tomonidan tahrirlangan, Nyu-York: Yangi yoʻnalishlar (2015)

Filmografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Insonning gunohlari, rejissyor Otto Brauer (1936, Roman asosida ish), bosh rollarda Jan Xersholt
  • Die isyoni, rejissyor Volfgang Staudte (TV film, 1962, Roman asosida isyon), yulduzcha Yozef Meinrad
  • Die Legende vom heiligen Trinker, rejissyor Franz Josef Wild [de] (televizion film, 1963, roman asosida Muqaddas ichuvchining afsonasi), yulduzcha Hannes Messemer
  • Radetzkymarsch [de], rejissyor Maykl Kehlmann (televizion film, 1965, roman asosida Radetskiy mart), yulduzcha Helmut Lohner
  • Geschichte der Die 1002. Nacht, rejissyor Piter Bovais (televizion film, 1969, Roman asosida marvaridlar ipi), yulduzcha Yoxanna Matz
  • Beichte eines M Rokcrders, rejissyor Vilm ten Haaf (TV miniseries, 1969, Roman asosida qotilning eʼtirofi), yulduzcha Hannelore Elsner
  • Trotta, rejissyor Yoxannes Schaaf (1971, Roman asosida imperator qabri), yulduzcha Doris Kunstmann
  • The False Weight [de], rejissyor Bernxard Viki (1971, Roman asosida ogʻirliklar va oʻlchovlar), yulduzcha Helmut Qualtinger
  • Stationschef Fallmerayer, Valter Davy tomonidan yoʻnaltirilgan (TV film, 1976, novella Stationschef Fallmerayer asoslangan), Yulduzcha Odil Versois
  • Job [de], rejissyor Maykl Kehlmann (TV mini-seriallari, 1978, roman asosida ish), bosh rollarda g.
  • Geschichte einer Liebe [de], Dagmar Damek tomonidan yoʻnaltirilgan (TV film, 1978, hikoya asosida aprel: Sevgi ishlari hikoya), bosh rollardan Bruno Ganz
  • Tarabas, rejissyor Maykl Kehlmann (TV film, 1981, Roman asosida Tarabas), yulduzcha Helmuth Lohner
  • Die Flucht ohne Ende, rejissyor Maykl Kehlmann(TV film, 1985, roman asosida tugamasdan parvoz), yulduzcha Helmuth Lohner va Mario Adorf
  • Muqaddas ichuvchining afsonasi, rejissyor Ermanno Olmi (1988, Roman asosida Muqaddas ichuvchining afsonasi), yulduzcha Rutger Xauer
  • Oʻrgimchak toʻri, rejissyor Bernxard Viki (1989, Roman asosida oʻrgimchak toʻri), yulduzcha Ulrich M Rakkhe, Armin Myuller-Stahl va Klaus Mariya Brandauer
  • Die isyoni, rejissyor Maykl Xaneke (TV film, 1993, Roman asosida isyon)
  • Radetzkymarsch [de], rejissyor Aksel korti(TV mini-seriallari, 1994, roman asosida Radetskiy mart), yulduzcha Maks fon Sydov va Sharlotta Rampling
  1. ↑ Liukkonen. „Joseph Roth“. Books and Writers (kirjasto.sci.fi). Kuusankoski Public Library. 2010-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ Author biography in Radetzky March, Penguin Modern Classics, 1984.
  3. ↑ „European Dreams: Rediscovering Joseph Roth“. The New Yorker. 19 January 2004.
  4. ↑ Robbie Aitken, Eve Rosenhaft: Black Germany: The Making and Unmaking of a Diaspora Community, 1884–1960. Cambridge 2013, pp. 114f. ISBN 1107435641, 9781107435643
  5. ↑ Hofmann, Michael. „About the Author“, The Wandering Jews, Granta Books, p. 142. ISBN 1-86207-392-9
  6. ↑ Thompson, Helen „The Habsburg Myth and the European Union“,. Europe's Malaise: The Long View Duina: . Emerald Group Publishing, 2020 — 45–66 bet. DOI:10.1108/S0895-993520200000027005. ISBN 978-1-83909-042-4. 
  7. ↑ Papers. „Weights and Measures“ (en-GB). Pushkin Press (2024-yil 26-iyun). Qaraldi: 2024-yil 4-iyul.
  8. ↑ Nürnberger, Helmuth. Joseph Roth. Reinbek, Hamburg, 1981, p. 152. ISBN 3-499-50301-8 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Jozef_Rots&oldid=4491701" dan olindi