Kontent qismiga oʻtish

Issiq oltin odam

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

"Oltin odam" (qozoqcha: Алтын Адам) – 1969-1970-yillarda[1] Olmaotadan 53,5 kilometr uzoqlikda, Issiq daryosi[2] qirgʻogʻidagi Issiq tepalikni qazish natijasida topilgan arxeologik topilmaning shartli nomi[3] balandligi 6 metr, diametri esa 60 metr. U oltin kiyimdagi sak jangchisining qoldiqlarini ifodalaydi.

Qoʻrgʻon va topilmalarning tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1969-yilda arxeolog Kamol Akishev boshchiligidagi bir guruh sovet olimlari Issiqlik qabristonining noyob arxeologik majmuasini topdilar. Issiq togʻi Issiq togʻ daryosining chap qirgʻogʻida, Issiq shahri yaqinida, Almatidan 50 km sharqda joylashgan qabriston majmuasining bir qismidir. Qabriston diametri 30 dan 90 gacha, balandligi 4 dan 15 metrgacha boʻlgan 45 ta yirik shohona qoʻrgʻonlardan iborat. Issiq qoʻrgʻoni qabristonning gʻarbiy yarmida joylashgan edi. Uning diametri 60 metr, balandligi – 6 metr. Toʻsiq buzilgandan soʻng, qadimiy gorizont sathidan 1,2 metr chuqurlikda ikkita dafn topildi: markaziy va yon (janubiy).

Markaziy bir necha bor talon-taroj qilingan. Yon tomondagi qabr bezovtalanmagan, qabr va koʻmilgan inventar toʻliq saqlanib qolgan. Dafn xonasi ishlov berilgan archa daraxtlaridan qurilgan. Shimoliy yarmida dafn etilganlarning qoldiqlari topilgan. Dafn xonasida 4 mingdan ortiq oltin buyumlar, temir qilich va xanjar, bronza oyna, loy, metall va yogʻoch idishlar topilgan.

Tyan-Shan qoraqaragʻayining bochkalaridan kesilgan yon dafn xonasida bir vaqtlar kiyim-kechak, poyabzal va bosh kiyimlarga tikilgan toʻrt mingdan ortiq bargli oltin zargarlik buyumlari, shuningdek oltin uzuklar, haykalchalar, bronza va oltin qurollar, turli xil idishlar topilgan. Qabrda 26 ta yozma belgi bilan kumush kosa topilgan (Issiq maktubiga qarang). Topilma miloddan avvalgi Mil. av. 6-5-asrga toʻgʻri keladi.

Yon kameraning Janubiy va gʻarbiy qismida yogʻoch, loy, bronza va kumushdan yasalgan idishlar joylashtirilgan, Shimoliy qismida esa taxta polda dafn etilgan, boshi gʻarbga yotgan odamning qoldiqlari topilgan.

Skeletda va uning ostida kiyim-kechak, bosh kiyim va poyabzalning koʻplab oltin taqinchoqlari topilgan. Yaqin atrofda keyingi hayotda foydali boʻlishi mumkin boʻlgan qurol va turli xil idishlar joylashtirilgan. Chap qoʻlning tirsagiga oltin uchli oʻq qoʻyilgan, bu erda, lekin tirsagidan yuqorida – qoʻlqop keng oltin lenta bilan oʻralgan, undan ham balandroq – bronza oyna va qizil boʻyoq boʻlgan sumka.

O. I. Ismagulovning antropologik taʼrifiga koʻra, qoʻrgʻonga koʻmilgan Issiqlik moʻgʻuloid xususiyatlari qoʻshilib ketgan kavkaz koʻrinishiga ega[4]. Keyingi yoʻqotish tufayli suyak qoldiqlari tashqi koʻrinishni qayta tiklash yoki xromosoma tahlilini oʻtkazish imkoniyati yoʻq. Dafn etilgan narsalar erkak yoki ayolga tegishli boʻlishi mumkin.

Kostyum va bosh kiyimni qayta tiklashning (yoki qayta qurish) bir nechta variantlar mavjud.

Taxminlarga koʻra, bu sak – tigrahuda, chunki uning boshida otlar, leoparlar, tog ' echkilari, qushlar, daraxtlar tasvirlangan oltin plitalar va plakatlar bilan bezatilgan 70 sm balandlikdagi uchli bosh kiyim bor. Boʻyinda yoʻlbars boshlari shaklida uchlari boʻlgan oltin grivna bor. Bosh suyagining chap tomonida don va Firuza marjonlari bilan bezatilgan oltin sirgʻa topildi.

Kiyim shakli va dafn qilish usuli „Oltin odam“ ning taniqli saklar yetakchisining avlodi yoki qirol oilasi aʼzosi boʻlganligini koʻrsatadi. Baʼzi qozoq tarixchilari dafn uyshun tegishli degan taxminni ilgari surdilar.

Ehtimol, u tantanali yoki tantanali libosda dafn etilgan: ingichka ipak koʻylak, kalta kamzul, tor qizil zamsh shim va baland poshnali etiklar. Rahbarning boshida baland konusning qopqogʻi bor edi – kulach. Boʻyinda uch qavatli quvurli grivna topilgan, uning uchlari yoʻlbars boshi shaklida. Kamzulning tepasida jingalak quyma blahlardan yasalgan ogʻir terish kamari bor edi. Portupeyda marhumning oʻng tomonida ot jang qilish uchun qilich yogʻoch gʻilofda edi; chap tomonda, Elk va ot shaklidagi yostiqli gʻilofda temir xanjar bor edi. Uning tepasi ikkita Griffin boshiga oʻxshaydi; u bargli oltin bilan qoplangan. Pichoq turli xil hayvonlarning tasvirlari bilan oltin plitalar bilan qoplangan. Chap yelkasiga oltin uchli ramziy tayoq va oltin bilan bezatilgan qamchi qoʻyilgan. Qurol—yarogʻning xususiyatlari miloddan avvalgi 5-4 yoki 4-3-arlarga toʻgʻri keladi[5].

Oltin odamning tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1963-yilda Issiq kuchli Sel tomonidan buzilgan. Voqea natijasida shaharchaning koʻplab uylari va ishlab chiqarish binolari, shu jumladan mahalliy avtobaz yuvilib ketdi. 1968-yilda issiq shahar maqomiga ega boʻldi, natijada tuman markazi infratuzilmasini rivojlantirish zarurati paydo boʻldi. Boshqa bir qator vazifalar shaharga kiraverishda yangi avtobazani qurish edi. SSRIning „tarix, arxeologiya va madaniyat yodgorliklarini muhofaza qilish toʻgʻrisida“ gi Qonuniga binoan, qurilish uchun er ajratilgandan soʻng, ushbu hududda tarixiy yodgorliklar mavjudligi toʻgʻrisida vakolatli organ bilan kelishish kerak edi. Buning uchun arxeolog beken Nurmuxanbetov laborant va fotograf (Oleg Medvedev) bilan joyga bordi. Boʻlajak avtobaza hududida yuqorida aytib oʻtilgan qoʻrgʻon joylashgan. Uni oʻrganish boshlandi 1969-yil davomida qirgʻoq buzildi va 1970-yil bahorida Markaziy dafn marosimi ochildi, u bir necha bor talon-taroj qilindi. Ishlar allaqachon katlanayotganda, B.Nurmuxanbetov oʻzining instinktiga ishonib, buldozeristlardan Markaziy dafn marosimidan oʻn metr shimolda yana „yurishni“ soʻradi. Bir necha marta qoʻngʻiroq qilgandan soʻng, buldozer pichogʻi qaroqchilar tomonidan bezovtalanmagan yogʻoch log uyiga duch keldi. Butun uyni tozalagandan soʻng, yosh arxeolog hamkasblarini chaqirishga qaror qildi. Shundan soʻng qazishni oʻqituvchi Kamol Akishevich Akishev oʻz qoʻliga oldi.

Ayni paytda Beken ogʻa Issiq qoʻrgʻonlari oʻrnida ochiq osmon ostidagi muzey ochgan va u yerda sak qoʻrgʻonlarining asosiy saqlovchisi hisoblanadi.

Qozogʻiston ramzi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Issiq qoʻrgʻonining xazinalari, shu jumladan aniq nusxasi Olma-ota joylashgan Qozogʻiston arxeologiya muzeyida, hozirda esa Ostona shahridagi Qozogʻiston Respublikasi oltin va qimmatbaho metallar davlat muzeyida namoyish etilgan.

Qanotli leoparddagi „oltin odam“ Qozogʻistonning milliy ramzlaridan biriga aylandi. Sak jangchisining nusxalari Qozogʻistonning koʻplab shaharlarida oʻrnatilgan, ulardan biri Olma-otaning asosiy maydonida Mustaqillik monumentini toʻldiradi.

Umuman olganda, Qozogʻistonda arxeologik qazishmalar natijasida „oltin odam“ deb nomlangan beshta qabr topildi: ikkinchi „oltin odam“ Araltobe tepaligida topilga, uchinchisi Shilliqtin tepaligida Baygetobe, toʻrtinchisi Ostona ostida va beshinchi „oltin odam“ talda qabristonidan topilgan Karkaralin tumani.

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shuningdek qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ K. Akishev Kurgan Issik. – M., 1978 g.; Vedomstvenniy arxiv RGP „Gʻilim ordasi“. – Fond 11, Opis 1L, Delo 71, listi 52,58; Tam je. – delo 73, listi 41, 46, 59
  2. ↑ 43°24′2″N 77°23′52″E / 43.40056°N 77.39778°E / 43.40056; 77.39778
  3. ↑ Andronovskaya kultura // BRE. T.1. M.,2005.
  4. ↑ К. А. Акишев. «Курган Иссык, Искусство саков Казахстана». Москва: Искусство, 1978. 
  5. ↑ К. А. Акишев „Социальная стратификация сакского общества“,. Древние и средневековые государства на территории Казахстана. Алма-Ата: Министерство образования Казахстана, 2013 — 63 bet. ISBN 978-601-7312-28-2. 

Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • K. A. Akishev „Issiq qoʻrgʻoni, Qozogʻiston saklari sanʼati“ Moskva sanʼati 1978 yil
  • AKISHEV A. K. „OLTIN ODAM“ KIYIMI VA KATAFRAKTARYA MUAMMOSI.
  • Akishev K. A., Akishev A. K. Issiqlik bosh kiyimining kelib chiqishi va semantikasi. – Kitobda. : Qozogʻistonda arxeologik tadqiqotlar, Olma-Ota, 1979 yil
  • AKISHEK A.K Astana, kafedra majlisi. Oltin odam haqida gapiring.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Issiq_oltin_odam&oldid=4361634" dan olindi