Horoo

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Horoo (moʻgʻ.: хороо) moʻgʻullarning eng qadimgi urugʻlaridan biri. Horoolar zamonaviy xalxa-moʻgʻullarining asl oʻzagini tashkil qiluvchi Xalxaning yettita shimoliy urugʻlari tarkibiga kirgan[1].

Etnonimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Horoo (eski yozuv moʻgʻ. qorug-a/n) etnonimi Horo (qoru-) oʻzagiga -ga(n) hosila qoʻshimchasini qoʻshish orqali shakllangan. Moʻgʻulcha tildan olingan Horoo yoki qorug-a soʻzlari „boshpana“ va „qalʼa“ deb tarjima qilinadi[1]

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

XVI asr oʻrtalarida Xalxa tumanining 12 urugʻi besh janubiy va yetti shimoliy urugʻga boʻlingan. Shimoliy urugʻlar Dayanxon oʻgʻli Geresenzening tasarrufida edi. Beshta janubiy urugʻlar jaruud, barin, honhirad, bayad va ujeeddan iborat edi[1].

Yetti shimoliy urugʻlar quyidagi urugʻlardan iborat edi: 1) Jalayirlar, Olxonutlar (Uneged); 2) Besutlar, Eljiginlar ; 3) Gorloslar, kheregudlar ; 4) xuree, horoo, tsoohor ; 5) xuhuyd, xataginiylar; 6) tangutlar, sartaullar; 7) uryanxonlar[1]. Ushbu yetti urugʻni mos ravishda Geresenzening yetti oʻgʻli: Ashixay, Noyantay, Nuhunuxu, Amin, Daray, Daldan va Samu boshqargan. Ashixaya egaligida Jalayir hududi bilan birga Ushin[2] hududi ham qayd etilgan.

Mulk Geresenzening yetti oʻgʻli oʻrtasida taqsimlanganda, horoo toʻrtinchi oʻgʻli Aminduralga[1][3][4] oʻtadi. XV-XVI asrlarda horoo soʻzi bilan moʻgʻul noyonlarining qoʻshinlari va qarorgohi nazarda tutilgan[5]. Shu bilan birga, oʻsha davrlarda, horoo soʻzi nafaqat noyonlarning qarorgohlari, balki xizmatchilar uchun ham qoʻllanilgan. Yaʼni oʻrda va saroylarda xizmatkorlik qilgan kishilar ham horoo deyilgan. Ular noʻyonlar bilan birga koʻchar ekan, xoʻjayinning chorvasini boqib yurgan. Shunga koʻra, mulkni taqsimlashda odamlar guruhlari yoki xizmat koʻrsatuvchi xodimlarning bir qismi ham horoo[1] nomi bilan Geresenze oʻgʻillariga meros sifatida berilgan.

Keyinchalik xuree, xoro va tsooxor urugʻlari Setsenxon viloyatining 20 ta xoshunini tashkil qilgan[1]. Yuqorida tilga olingan horoo Setsen zasakalari oʻzlarining xoshun zasakalari[6] dahalarida turli faoliyat bilan shugʻullanganib kelgan. Shunday qilib, aslzodalar va noʻyonlarning xizmatchi xalqidan hozirgi xoru (horoonar)[1] urugʻi tarqalgan.

Joylashuvi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilgari horoolar Setsenxan aymogʻi hududida yashagan. Shuningdek, maʼlumki, horoo Dzasagtuxanov aymogʻi, xoshun Setsen (Sartuul) dzasakasi hududida yashagan. Ichki Moʻgʻulistonda Dörvyon horoo urugʻi Ordoslar[1] tarkibiga kiradi.

Zamonaviy Moʻgʻulistonda quyidagi sulolaviy familiyalarni tashuvchilar yashaydi:

  • Horoo — Ulan -Batorda va viloyatlar hududida: Zavxon, Uverxangay, Bayanxongor, Oʻrxon, Selenge va boshqalar[7];
  • Borjigon Horoo — Ulan-Batorda va viloyatlar hududida: Uverxangay, Umnegovi[8];
  • Horoo — Ulan-Batorda va Dornod viloyati[9] hududida;
  • Borjgin horoo — Uverxangay viloyati[10] hududida;
  • Borjigon horoo — Uverxangay viloyati[11].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Очир А.. Монгольские этнонимы: вопросы происхождения и этнического состава монгольских народов. Элиста: КИГИ РАН, 2016. ISBN 978-5-903833-93-1. 
  2. ↑ Насилов А. Д. „Восемнадцать степных законов: Памятник монгольского права XVI—XVII вв. СПб. Петербургское востоковедение. 2002“. www.vostlit.info. Qaraldi: 2018-yil 12-noyabr.
  3. ↑ Asaraγči neretü-yin teüke. Xevleld beltgesen X. Perlee // Monumenta Historica. T. 2. Fasc. 4. — Ulaanbaatar, 1960. — 131 s. — S. 73.
  4. ↑ Galdan. Erdeni-yin erike. Xevleld beldsen Ts. Nasanbaljir xevleld beltgev // Monumenta Historica. T. 3. Fasc. 1. — Ulaanbaatar, 1960. — 183 s. — S 88.
  5. ↑ Natsagdorj Sh. Mongolin feodalizmin үndsen zamnal (tүүxen nayruulal). — Ulaanbaatar, 1978. — 436 s. — S. 138.
  6. ↑ Ochir A. Xalxin arin doloon otgiynxni ugsaatni bүreldexүүn, garal, tarxats // Tөv Aziyn nүүdelchdiyn ugsaatni tүүxiyn asuudal. — Ulaanbaatar, 2002. — S. 11-94. — S. 48.
  7. ↑ „Үндэсний Статистикийн Хороо. Хороо“. Үндэсний Статистикийн Хороо. Qaraldi: 2019-yil 19-iyun.
  8. ↑ „Үндэсний Статистикийн Хороо. Боржигон Хороо“. Үндэсний Статистикийн Хороо. Qaraldi: 2018-yil 24-dekabr.
  9. ↑ „Үндэсний Статистикийн Хороо. Хоро“. Үндэсний Статистикийн Хороо. Qaraldi: 2019-yil 3-yanvar.
  10. ↑ „Үндэсний Статистикийн Хороо. Боржгин Хороо“. Үндэсний Статистикийн Хороо. Qaraldi: 2018-yil 24-dekabr.
  11. ↑ „Үндэсний Статистикийн Хороо. Боржигон Хоро“. Үндэсний Статистикийн Хороо. Qaraldi: 2018-yil 24-dekabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Horoo&oldid=4216581" dan olindi