G'arbiy Franklar qirolligi

G'arbiy Franklar qirolligi (Regnum Francorum occidentalium)
← 843 — 987 →
Poytaxti	Parij
Yirik shaharlari	Parij, Orlean, Reyms
Til(lar)i	Lotin, qadimgi Fransuz
Dini	Katolik
Pul birligi	Sollid, Triens, Denariy
Aholisi	Fransuz, Norman
Boshqaruv shakli	Feodal monarxiya
Sulola	Karolinglar
G'arbiy Franklar qiroli
- 843—877	Charlz II (birinchi)
G'arbiy Franklar qiroli
- 986—987	Lui V (so'ngi)

Gʻarbiy Franklar qirolligi (shuningdek, Gʻarbiy Fransiya; lotincha: Francia occidentalis, fransuzcha: Francie occidentale) — asosan hozirgi Fransiya hududida joylashgan, Franklar imperiyasining boʻlinishi natijasida tashkil topgan davlat.

Tarixi

843-yilda Buyuk Karlning nabiralari Loter I, Lui II va Charlz II Franklar imperiyasini bo‘lib tashlash to‘g‘risida Verden shartnomasini tuzadilar. Unga koʻra Loter imperator unvonini saqlab qolgan holda, Italiyani, Reyn va Rone boʻylab keng yerlarni (oʻrta qirollik), Lui Germaniya - Reyn sharqidagi yerlarni (Sharqiy Franklar qirolligi), Charlz II - Reynning Gʻarbiy qismidagi yerlarni (Gʻarbiy Franklar qirolligi) boshqaradi.

Shunday qilib, franklarning asl yerlari (va boshqa koʻplab hududlar) Lotar va Lui boshqaruvchi nemislarga tegishli boʻldi. Charlz II Galliyaning sobiq hududini meros qilib oldi, u yerda franklar mahalliy aholining ozchilik qismini tashkil qilgan (Flandriya grafligi bundan mustasno edi, u yerda mahalliy aholi franklardan iborat boʻlgan). Shu bilan birga, franklar jamiyatda harbiy qatlamga aylandi, keyinchalik ular feodallar sinfiga aylanishadi. Aholining asosiy qismini gallar tashkil etgan va rimliklarning bir qancha avlodlari ham yashagan. Oʻsha vaqtga kelib ularning ikkalasi ham lotin tiliga yaqin boʻlgan roman tilida gaplashardi. Gallo-Rim aholisi dehqonlardan va koʻpchilik ruhoniylardan iborat edi. Faqat Flandriya va Lotaringiyada koʻpchilik franklar dehqonlarning bir qismiga aylanadi. Franklar tili german guruhiga mansub edi, lekin ularning yozma tili yoʻq edi. Savodli Franklar lotin tilida yozgan. Shuningdek, ular mahalliy Gallo-Rim aholisi orqali nasroniylikni qabul qiladilar. Bularning barchasi imperiyaning boʻlinishi paytida gallik franklarining asosiy qismi oʻz ona tillarini yoʻqotib, oʻsha paytda "rim" (rome) deb atalgan tilga oʻtishlariga yordam berdi va natijada qadimgi fransuz tili shakllana boshladi. Aslida, bu german tillari ta'sirida boʻlgan Gallo-Romans aholisining tili edi. Barcha uch tilni - lotin, frank va romantizmni faqat eng yuqori zodagonlar bilar edi.

Shu kabi tarixiy ma'lumotlar asosan tarixchi Nitardning lotin tilidagi asarida mavjud boʻlib, unda yana 842-yilda Charlz II, nemis Lui va ularning qoʻshinlari tomonidan e'lon qilingan "Strasburg qasamlari" tavsifi mavjud. Charlz II askarlari qadimgi fransuz tilida (romana lingua), Lui askarlari esa frank tilida (teudisca lingua) qasamyod qilishadi. Teudisca soʻzi frankcha tiud soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, "xalq, qabila" degan ma'noni anglatadi. Xuddi shu soʻzdan keyin "Deutsch" (nemis) soʻzi paydo boʻldi.

Keyinchalik Gallo-Rim aholisi tomonidan franklarning assimilyatsiya qilinishi fransuz xalqining paydo boʻlishiga olib keldi. Français (fransuz) soʻzi dastlab "frank" degan ma'noni anglatgan (masalan, les rois français - frank qirollari, les tributaires français - frank sub'ektlari (gallar)). Dastlab fransuzlar deya Parij atrofidagi hududning barcha aholisi (hozirgi Ile-de-Frans mintaqasi) va shundan keyingina - butun qirollikning aholisi shu nom bilan atala boshlandi.

Franklar qirolliklari oʻrtasida dastlab sulolaviy aloqalar saqlanib qolgan. Ular nominal ravishda Franklar "Rim imperiyasi" ning bir qismi edi. Xususan, Charlz II 875-877-yillarda imperator bo‘lgan. 884-yilda Gʻarbiy Frank feodallari oʻsha paytga qadar imperator boʻlgan nemis qiroli Charlz Semizni hukmronlik qilishga taklif qilishdi. Ammo 887-yildan boshlab Gʻarbiy franklar imperatorlarning oliy hokimiyatini tan olishni toʻxtatdilar.

Qirollikda feodal parchalanish jarayoni kechayotgan edi. Gersoglar va graflar faqat nominal ravishda qirollarga boʻysunishni boshladilar va koʻpincha ularga dushman boʻlishni boshlashdi. Odatda feodallar tomonidan saylangan va tanlangan qirollar har doim ham Karolinglar sulolasidan emas edi.

IX asrdan Normand bosqinlari boshlanadi. Ular Sena, Luara va boshqa daryolar boʻylab suzib yurardilar, mahalliy aholidan oʻlpon olardilar, Franklar shaharlarini talon-taroj qilardilar va Parijga qarshi yurishlar uyushtirganlar. Ba'zida hatto qirollar ham normanlarga soliq toʻlashga majbur boʻlishgan. 911-yildagi Sen-Kler-syur-Epte shartnomasiga koʻra, Normand shahzodasi Rollon va Gʻarbiy Frank qiroli Charlz Simple oʻrtasida Normandiya okrugi tuzilgan. Normand bosqinchilari Normandiyaning feodal va savdogar sinflarini tuzadilar va gallo-rim aholisining tilini qabul qiladilar ("normand tili" deb ataladigan til rivojlangan, bu aslida fransuz tilining dialekti edi). X asrda Normand xalqi shakllanib, keyinchalik fransuzlar tarkibiga kiradi.

Gʻarbiy Frank qirollari, Sharqiy Franklar (ya'ni, nemis) qirollari kabi, odatda oʻzlarini "Franklar qiroli" (rex Francorum) yoki oddiygina "qirol" deb atashgan. Ular bir-birlari bilan shartnoma tuzganlarida "rex Francorum Occidentalium" va "rex Francorum Orientalium" toʻliq nomlaridan foydalanganlar. 962-yilda Sharqiy Franklar qiroli Otton I "Frank va Rim imperatori" unvonini oldi va 967-yilda uning oʻGʻli Otton II oddiygina "Rim imperatori" tojini egallaydi. Shunday qilib, "rex Francorum" unvoni Gʻarbiy Frank qirollarida qoladi.

An'anaviy ravishda 987-yil Gʻarbiy Franklar qirolligining Fransiyaga aylantirilgan sanasi sifatida qabul qilindi, unda Karolinglar sulolasining soʻnggi qiroli vafot etdi va Kapetinlar sulolasining asoschisi Gugo Kapet qirol etib saylandi. Filipp II Avgust birinchi marta 1180-yilda rasman Fransiya qiroli etib tayinlangan.

Adabiyotlar

• Лот Фердинанд. Последние Каролинги / Перевод с французского Дягилевой Ю. Ю. — СПб.: Евразия, 2001. — 320 с. — 3000 экз. — ISBN 5-8071-0077-8.
• Мартен Э., Менан Ф., Мердриньяк Б., Шавен М. Капетинги. История династии (987—1328) / Пер. с франц. Некрасова М. Ю., Карачинского А. Ю.. — СПб.: Евразия, 2017. — 688 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91852-089-5. — ISBN 978-5-906518-25-5.
• Тейс Л.[fr]. Наследие Каролингов. IX—X века / Пер. с фр. Т. А. Чесноковой. — М.: Скарабей, 1993. — Т. 2. — 272 с. — (Новая история средневековой Франции). — 50 000 экз. — ISBN 5-86507-043-6.