Fan Wencheng
Fan Vencheng (1597–1666) - Sin sulolasining olim-mansabdori, Bosh vazir va Bosh kotib[1] (Daxue Shi). Uning rasmiy faoliyati Nurxachi, Xong Tayji, Shunji va Kansi kabi Sin sulolasining to‘rt imperatorlari davrida davom etdi. Sin sulolasining dastlabki kunlarida ko‘plab qoidalar u tomonidan ishlab chiqilgan.[2]
Yoshlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nurhachining minnatdorchiligi[tahrir | manbasini tahrirlash]
U Min sulolasidagi rasmiy oilada tug‘ilgan va o‘zini Shimoliy Song sulolasining mashhur davlat arbobi Fan Chjungyan (989-1052) avlodi deb hisoblagan. Biroq, Fanlar oilasi XVII asr boshlarida surgun qilingan va Manjuriyaga ko‘chib ketgan.[2] Fan Venchengning katta bobosi Min sulolasi davrida Urush kengashi raisi boʻlgan. U 1618-yilda Shimoliy dovonni (Fushun) zabt etgan manjur qoʻshiniga (Nurxachi boshchiligida) taslim boʻlgan.[3] Fan Vencheng yoshligida kitob o‘qishni yaxshi ko‘rardi. U juda aqlli va qat'iyatli bo‘lgan edi.
1618-yilda Nurxochi Fushunni Min sulolasidan tortib olganida, Fan Vencheng Nurxachining qarorgohiga olib kelindi. Nurhachini qattiq hurmat qilishardi. U bilan suhbatlashgandan keyin Fanning donishmandligi va bilimini tan olishdi. Nurxachi, shuningdek, Fanning Son rasmiysi Fan Chjhongyan bilan aloqalari haqida ham bilib oldi. Manbalarda uning hikoyasini Nurxachi diqqat bilan tinglagani tasvirlangan. Xon xursand bo‘lib, yig‘ilgan zodagonlarga (Fanning ma'lumotiga ko‘ra): “Bu mashhur bir vazirning avlodi bo‘lsa kerak, sizlar unga salom aytinglar”, dedi.[4] Ko‘p o‘tmay, Fan Nurxochi tomonidan davlat arbobi darajasiga ko‘tarildi. Chunki Fanning Min ustidan g‘alaba qozonish g‘oyasi Jin xonlarini bu “buyuk xonadon”ni ta’qib qilishga undadi.
Min sulolasini mag‘lub etish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Fan Vencheng Min sulolasi va Liaodun hududidagi siyosiy va harbiy vaziyatlar bilan tanish edi. Shuning uchun Nurhachi uni urushga maslahatchi qilib tayinladi. Nurxachi vafot etgandan so‘ng uning o‘g‘li Xong Tayji imperator bo‘ldi. Xong Tayji hukumat ishlarini hal qilishda yordam berish uchun Fan Venchengni huzuriga chaqirdi. Fan Venchengning jang maydonidagi taktikasi va donoligi Sin sulolasiga Min sulolasini ko‘p marta mag‘lub etishga yordam berdi.
Jang[tahrir | manbasini tahrirlash] |
Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash] |
| Zunxua jangi | 1629-yilda Fan Xong Tayji tomonidan Sin qo‘shinlarining razvedkasi uchun Zunxua shahriga yuborildi. Min sulolasi armiyasi ularga hujum qildi. Sin armiyasi kurash olib bordi. Fan Sin sulolasi askarlarini boshqargan. O'zining ajoyib harbiy xizmatlari uchun Fan "Youji Shizhi" (游击世职) nomli rasmiy lavozimga sazovor bo‘ldi. |
| Da'ankou jangi (大安口之战) | 1629-yilda Min sulolasi armiyasi Liaoyang shahridagi Daankouda Sin armiyasini qamal qildi. Fan Vencheng armiyasi Min armiyasiga qarshi o‘qotar qurollardan foydalangan va Sin qo‘shinlarini muvaffaqiyatli olib chiqishga muvaffaq bo‘lgan. |
| Dalinghe jangi | 1631-yilda imperator Xong Tayji yetmish mingga yaqin odam bilan Dalinghe shahriga hujum qildi. Fan imperatorning ko‘rsatmalariga muvofiq Min armiyasini taslim bo‘lishga ko‘ndirish uchun yuborildi. Biroq, Min armiyasi taslim bo‘lishdan ko‘ra o‘limni afzal ko‘rdi. Shuning uchun Fan qo‘shinlarni shahar tashqarisida qoldirib, Min qo‘shinini taslim bo‘lishga ko‘ndirish uchun shaharga kirdi. Oxir-oqibat, u Min sulolasini taslim bo‘lishga ko‘ndirishga muvaffaq bo‘ldi va ko‘plab resurslarni qo‘lga kiritdi. |
Sin qonunchiligiga yordam berishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sin sulolasi endigina tashkil etilganda Fang Vencheng yangi Manjur imperatorlari uchun an'anaviy Xan madaniyatini hurmat qilish muhimligini ta'kidladi. Shuning uchun birinchi Sin sulolasi davridagi Xan xitoylari undan istehzoli tarzda bir oz minnatdor bo‘lishdi.[5] Xong Tayji vafotidan keyin uning o‘g‘li Shunji Sin sulolasining imperatori bo‘ldi. Imperator Shunji imperatori Chegaralangan sariq bayroqqa biriktirilgan Fanlar oilasini huzuriga chaqirdi. Dorgon Min sulolasiga qarshi salib yurishi uchun Sin qoʻshiniga qoʻmondonlik qilganida, Fan Shunjiga yozma bayonot berib, odamlar qashshoq boʻlib qolganini, ilgari Sin sulolasi qoʻzgʻolonni bostirish uchun qirgʻinlardan foydalanganligini, shuning uchun ham odamlar ularning maqsadiga shubha bilan qarayotganini ma'lum qildi. Shuning uchun bu ekspeditsiya askarlardan tartib-intizomga qat'iy rioya qilishni talab qilardi. Sin armiyasi Xan xalqini hurmat qilishi va Xan xalqining boyligiga tajovuz qilmasligi kerak edi. Shunday qilib, odamlar Sin sulolasining niyatini bilib olishadi. Sin tarixi loyihasiga ko‘ra, Fan Min sulolasidagi amaldorlarga qashshoqlikdan xalos bo‘lishga yordam beradigan amaldor bo‘lishni davom ettirishi mumkinligi va Sin sulolasiga qo‘shilish uchun qobiliyatli va iste'dodli odamlarni keng jalb qilishi kerakligini taklif qilgan.[6]
Iste'fo[tahrir | manbasini tahrirlash]
Fan Vencheng nafaqaga chiqqanidan so‘ng, imperator Shunji uni katta o‘qituvchi (太傅) va Merosxo‘rning buyuk qo‘riqchisi ( 太子太保 ) sifatida qabul qildi. Bu lavozimlar Sin hukumati idorasining birinchi darajasi bo‘lib, butun imperiyaning eng oliy sharafini anglatardi. Buyuk Tarbiyachi imperatorning o‘qituvchisi va merosxo‘rning buyuk qo‘riqchisi valiahd shahzodaning xavfsizligini himoya qilardi.
Fan Vencheng 1666-yilda Kangsi imperator bo‘lganidan keyin 70 yoshida vafot etdi.
Hissasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xan xitoyi sifatida Fan Vencheng uzoq vaqt davomida manjur hukmdori tomonidan saroyda yuqori lavozimga tayinlangan. Fan Vencheng dastlabki 30 yilda Sin saroyining ko‘plab muhim lavozimlari uchun mas'ul edi. Fan Venchengning o‘zi deyarli 10 yil davomida imperator Shunjining bosh vaziri bo‘lgan. Uning aql-zakovati va strategiyasi Sin imperatorlariga Xitoyni boshqarishda katta yordam berganini inkor etib bo‘lmaydi.[7]
Fan qonun tuzdi. Unda regent Dorgon Pekinda yangi rejimning taxtni egallash niyatini e'lon qildi.
Bibliografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
- History of China (中国通史) the tenth volume, the Qing Dynasty, chapter 8 "Fan Wencheng"[1]
- Draft History of Qing "Fan Wencheng zhuang" (范文程传)
- Qing Governors and Their Provinces: The Evolution of Territorial Administration in China, 1644-1796 by R. Kent Guy [2]
- Between Noble and Humble: Cao Xueqin and the Dream of the Red Chamber by Ruchang Zhou [3]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Ming Qing Yanjiu (en). Dipartimento di Studi Asiatici, Istituto Universitario Orientale, 2002.
- ↑ 2,0 2,1 Guy, R. Kent. Qing Governors and Their Provinces: The Evolution of Territorial Administration in China, 1644-1796 (en). University of Washington Press, 2017-05-01 — 264 bet. ISBN 9780295997506.
- ↑ Zhou, Ruchang. Between Noble and Humble: Cao Xueqin and the Dream of the Red Chamber (en). Peter Lang, 2009 — 72 bet. ISBN 9781433104077.
- ↑ Crossley, Pamela Kyle. A Translucent Mirror: History and Identity in Qing Imperial Ideology (en). University of California Press, 2002-04-16 — 125 bet. ISBN 9780520234246.
- ↑ Zhou, Ruchang. Between Noble and Humble: Cao Xueqin and the Dream of the Red Chamber (en). Peter Lang, 2009 — 73 bet. ISBN 9781433104077.
- ↑ Draft History of Qing, " 官仍其职，民复其业，录其贤能，恤其无告"
- ↑ Pan, Guangdan. Socio-biological Implications of Confucianism (en). Springer, 2014-10-21 — 196 bet. ISBN 9783662445754.