Endoteliy

Arteriyaning tuzilishi

Endoteliy - qon va limfa tomirlarining, yurak bo'shliqlarining ichki yuzasini qoplaydigan mezenximal kelib chiqishga ega, bir qavatli yassi hujayralar.

Asosiy ma'lumotlar

Zamonaviy tushunchalarga ko'ra, endoteliy faqat baryer yoki filtr emas. Endoteliy faol endokrin organ bo'lib, tanadagi eng katta organ bo'lib, barcha to'qimalarda diffuz tarzda tarqalgan. Endoteliy qon ivishini nazorat qilish, tonus va qon bosimini tartibga solish, buyraklarning filtrlash funksiyasi, yurakning qisqarish faolligi va miyaning metabolik ta'minoti uchun muhim bo'lgan moddalarni sintez qiladi. Suv, ionlar, metabolik mahsulotlarning tarqalishini nazorat qiladi. Oqayotgan suyuqlikning mexanik ta'siriga, qon bosimiga va tomirning mushak qatlami tomonidan yaratilgan javob tarangligiga javob beradi. Kimyoviy va anatomik shikastlanishga sezgir bo'lib, bu aylanma hujayralarning agregatsiyasi va adgeziyasi (yopishishi) kuchayishiga, trombozning rivojlanishiga, lipid konglomeratlarining cho'kishiga olib kelishi mumkin.

Tuzilishi

Uning hujayralari kuchli qattiq birikmalar bilan bog'langan, ularning shakllanishi astrositlar bilan aloqa qilish natijasida yuzaga keladi. Endoteliy - qon tomirlari devorining chuqur qatlamlaridan qon oqimini ajratib turadigan qon tomirlarining ichki qoplamasi. Bu to'qima hosil qiluvchi epiteliy hujayralarining doimiy monoqavati bo'lib, odamlarda massasi 1,5-2,0 kg ni tashkil qiladi. Endoteliy doimiy ravishda juda ko'p miqdordagi eng muhim biologik faol moddalarni ishlab chiqaradi va shu bilan inson tanasining butun maydoniga tarqalgan gigant parakrin organ hisoblanadi.

Funksiyalari

Endotelial hujayralar qon tomir tizimining ko'plab funksiyalarini bajaradi, masalan:

• Qon bosimini nazorat qilish uchun vazokonstriksiya va vazodilatatsiya
• Trombin va fibrin kabi qon ivish komponentlarini regulyatsiya qilish
• Angiogenez (yangi qon tomirlarining shakllanishi)

Endoteliy ham eng muhim immun baryer funksiyasini bajaradi .

Kasalliklar

Endotelial disfunktsiya bilan bog'liq kasalliklar:

• ateroskleroz ;
• gipertoniya kasalligi ;
• koronar yetishmovchilik ;
• miokard infarkti ;
• diabet va insulinorezistentlik ;
• buyrak yetishmovchiligi ;
• irsiy va orttirilgan metabolik kasalliklar (dislipidemiya va boshqalar);
• yoshga oid endokrin buzilishlar;
• nafas olish o'pka patologiyalari ( astma );
• qorin bo'shlig'ining spayka kasalligi .

Adabiyot

• Эндотелий // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.