Kontent qismiga oʻtish

Dalbergiya

Vikipediya, erkin ensiklopediya

Dalbergiya – bu oilachaga Burchoqdoshlar oilasiga mansub kichik va oʻrtacha oʻlchamli daraxtlar, butalar va lianalar kiradi. Yaqinda uning oʻziga xos turlari topilgani uchun u alohida Dalbergia oilachasiga ajratildi[1][2][3]. Bu oilacha asosan janubda keng tarqalgan boʻlib, Markaziy va Janubiy Amerika, Afrika, Madagaskar va Janubiy Osiyo tropik mintaqalarida tabiiy holda oʻsadi.

Fransiyaning Eks-an-Provens munitsipalitetidagi konida Dalbergia phleboptera urugʻi qoplami topildi. Dalbergia nostratum qoldiqlari Slovakiya janubida, Luçenek shahri yaqinidan quyi miotsen davridagi riyodasit tüflarida topilgan. Vengriyadagi Sarmatlar konida Dalbergia mecsekensening qazilma urugʻlari topilgan. Dalbergia lucida qoldiqlari Xitoyning Yunnan provinsiyasi, Kayyuan okrugidagi kech miotsen davrining Syaolongtan shakllanishidan tasvirlangan.

Foydalanish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dalbergiyaning koʻplab turlari muhim yogʻoch daraxtlari boʻlib, ularning dekorativ va koʻpincha xushboʻy yogʻochlari uchun qadrlanadi, aromatik yogʻlarga boy. Ulardan eng mashhurlari atirgul daraxtlari boʻlib, ular kesilgan yogʻochning hidi tufayli shunday nomlanadi, ammo boshqa bir qancha qimmatbaho oʻrmonlar bu jinsga tegishli.

Rio, Bahia, Braziliya atirgul daraxti, palisander de Rio Grande yoki jakaranda va Dalbergia latifolia (Sharqiy) hind atirgul daraxti yoki Sonokeling nomi bilan mashhur boʻlgan Dalbergia nigra kabi turlar rangi va donalari tufayli mebelda keng qoʻllanilgan. Bir necha Sharqiy Osiyo turlari anʼanaviy xitoy mebellarida muhim materiallardir.

(Braziliya) Lola qizil yoki salmon rangli krem rangli boʻladi. U koʻpincha ovqat pishirishlarda ishlatiladi. uni arzon kabinetlarda ishlatiladigan Amerikalik Liriodendron tulipifera daraxtining „tulipwood“ bilan chalkashtirmaslik kerak.

Xuddi shunday ishlatiladigan (lekin quyuqroq chiziqlar bilan binafsha rang), shuningdek, braziliyalik, kingwood D. cearensis tomonidan hosil qilinadi. Ikkalasi ham kichik va oʻrta boʻyli daraxtlar, 10 m gacha. Yana bir diqqatga sazovor yogʻoch – kokobolo, asosan D. retusadan olingan Markaziy Amerika yogʻochi, yangi kesilgan yuzalarida ajoyib dekorativ apelsin qizil figurali boʻlib, havoda tezda soʻnib ketadigan ohanglar va ranglarga aylanadi.

Dalbergia sissoo (hind atirgul daraxti) asosan shimoliy Hindistonda mebel uchun ishlatiladi. Soʻnggi paytlarda nomaʼlum sabablarga koʻra daraxtlar nobud boʻlishining yuqori koʻrsatkichlari tufayli uning eksporti yuqori darajada tartibga solinadi.[oydinlashsin][aniqlash kerak][manba kerak] Dalbergia sissoo tarixan Shimoliy Hindistonning asosiy gul daraxti turlari boʻlib kelgan. Bu yogʻoch kuchli va qattiq, rangi oltindan toʻq jigarranggacha. U juda bardoshli va chiroyli boʻlib, shaklini yaxshi saqlaydi. Uni osongina ziravor qilish mumkin. Ishlash qiyin, lekin u nozik jilo talab qiladi. U yuqori sifatli mebel, kontrplak, koʻprik qoziqlari, sport buyumlari va temir yoʻl shpallari uchun ishlatiladi. Bu bezak ishlari va oymalar uchun juda yaxshi materialdir. Uning zichligi 770 kg/m3.

Afrika qora daraxti (D. melanoxylon) – kuchli qora yogʻoch boʻlib, shamol cholgʻu asboblarini tayyorlash uchun talab qilinadi.

Dalbergia turlari baʼzi Lepidoptera turlarining lichinkalari tomonidan oziq-ovqat oʻsimliklari sifatida ishlatiladi, shu jumladan faqat Dalbergia sissoo bilan oziqlanadigan Bucculatrix mendax.

Dalbergia turlari yogʻochda sensibilizatsiya qiluvchi xinonlar mavjudligi sababli allergik reaktsiyalarni keltirib chiqarishi bilan mashhur.

Oʻzlashtirilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dalbergiyaning barcha turlari yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan yovvoyi fauna va flora turlarining xalqaro savdosi toʻgʻrisidagi konventsiya (CITES) ostida himoyalangan. Dalbergia nigradan tashqari hammasi II-ilovada, D.nigra esa I-ilovada keltirilgan.

Turlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dalbergiya quyidagi turlarni oʻz ichiga oladi:[4][5].

 

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Lavin M; Pennington RT; Klitgaard BB; Sprent JI; de Lima HC; Gasson PE (2001). "The dalbergioid legumes (Fabaceae): delimitation of a pantropical monophyletic clade". Am J Bot 88 (3): 503–33. doi:10.2307/2657116. PMID 11250829. 
  2. ↑ Vatanparast M; Klitgård BB; FACB Adema; Pennington RT; Yahara T; Kajita T (2013). "First molecular phylogeny of the pantropical genus Dalbergia: implications for infrageneric circumscription and biogeography". S Afr J Bot 89: 143–149. doi:10.1016/j.sajb.2013.07.001. 
  3. ↑ Cardoso D; Pennington RT; de Queiroz LP; Boatwright JS; Van Wyk B-E; Wojciechowskie MF; Lavin M (2013). "Reconstructing the deep-branching relationships of the papilionoid legumes". S Afr J Bot 89: 58–75. doi:10.1016/j.sajb.2013.05.001. 
  4. ↑ „ILDIS LegumeWeb entry for Dalbergia“. International Legume Database & Information Service. Cardiff School of Computer Science & Informatics. Qaraldi: 2014-yil 6-fevral.
  5. ↑ USDA. „GRIN species records of Dalbergia“. Germplasm Resources Information Network—(GRIN) [Online Database]. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. Qaraldi: 2014-yil 6-fevral.
  6. ↑ Some sources consider Dalbergia cubilquitzensis to be a synonym of Dalbergia tucurensis.
  7. ↑ Some sources consider Dalbergia funera to be a synonym of Dalbergia calderonii.
  8. ↑ POWO: Dalbergia nigrescens Kurz (retrieved 29 November 2020)

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Vikiomborda Dalbergia mavzusiga oid fayllar bor
  • MaʼlumotlargaDalbergiyaWikispeciesda
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Dalbergiya&oldid=5391713" dan olindi