Corypha umbraculifera

Talipot palmasi
	; ; Data Deficient (IUCN 2.3)
Ilmiy tasniflash
	Oʻsimliklar
	Yuksak oʻsimliklar
	Gulli oʻsimliklar
	Bir urugʻpallalilar
	Commelinids
	Arecales
	Arecaceae
	Corypha
	C. umbraculifera
Binar nomi
	Corypha umbraculifera; ; L.
Sinonimlar
	Bessia sanguinolenta Raf.; Corypha guineensis L.;

Corypha umbraculifera, talipot palmasi, sharqiy va janubiy Hindiston va Shri-Lankada oʻsuvchi palma turi. Kambodja, Myanma, Xitoy, Tailand va Andaman orollarida ham yetishtiriladi^[2]. Bu dunyodagi eng katta toʻpgulga ega gullaydigan oʻsimlik. U 60 yilgacha yashaydi. Gullab meva berganidan keyin koʻp oʻtmay quriydi.

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu eng katta palmalardan biri boʻlib, boʻyi 25 m (82 ft) gacha balandlikka yetadi poyalarining diametri 1.3 m (4.3 ft)^[3].

Talipot xurmosi eng katta toʻpgulga ega, toʻpgulining uzunligi 6–8 m (20–26 ft), bir milliondan bir necha milliongacha mayda gullardan iborat boʻlib, u magistralning yuqori qismida hosil boʻlgan shoxlangan poyada joylashgan (Araceae oilasidan Amorphophallus titanum eng katta shoxlanmagan toʻpgulga ega. Rafflesia arnoldii dunyodagi eng katta gulga ega). Talipot 30 yoshdan 80 yoshgacha faqat bir marta gullaydi. Mevaning pishishi uchun taxminan bir yil kerak boʻlib, minglab dumaloq, sariq-yashil diametri 3–4 cm (1–1.5 in) boʻlgan mevalarni hosil qiladi. Har bir mevada bitta urugʻ mavjud. Oʻsimlik meva bergandan keyin quriydi^[4]^[5].

Tarqalishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Talipot palmasi Janubiy Hindiston va Shri-Lanka, janubi- sharqiy osiyo mamlakatlari Kambodja, Myanma, Tailand va Andaman orollarida yetishtiriladi. Xitoyda ham kam miqdorda oʻstiriladi.

Foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tarixda barglardan Janubiy Osiyo va Janubi-Sharqiy Osiyo madaniyatlarida qoʻlyozmalarni yozish uchun foydalanishgan. Filippinda mahalliy aholi orasida buri yoki buli sifatida tanilgan. Barglari somon va palma sharobini tayyorlash uchun ishlatiladi. Janubiy Hindistonda palma barglari qishloq xoʻjaligi ishchilari uchun soyabon qilish uchun ishlatiladi^[6]. Bu oʻsimlik Shri-Lankada mahalliy sinhallar tomonidan tala (තල) nomi bilan ataladi.

Kambodjada palma tréang nomi bilan tanilgan (u fransuzcha latanier nomi bilan ham tanilgan) va yuqorida aytib oʻtilganidek, oʻtmishda diniy qoʻlyozmalarni yozish uchun keng foydalanilgan^[7]. Yetuk barglardan somon, boʻyra va bosh kiyimlar ishlab chiqariladi. Petioles qamish, oʻq va toʻr ignalarini ishlab chiqarishda ishlatilishi mumkin. Suv oqimi past boʻlganda, baliqchilar baliqni aldash qilish uchun mevalardan foydalanadilar.