Bulgʻin daryosi

Bulgʻin daryosi
moʻgʻ.: Булган гол, qozoqcha: Бұлғын өзені xitoycha: 乌伦古河
Tavsif
Uzunligi	725
Maydoni	35 440 km²
Daryolar havzasi	Oqimsiz
Suv sarfi	44 m³/s
Suv oqimi
Boshlanishi	Qarakoʻl
Quyilishi	Ulingir
Joylashuvi
Davlat	Mongoliya , Xitoy
Mintaqa	Bayan-Olgey viloyati, Kobda viloyati, Oltoy viloyati

Bulgʻin daryosi (moʻgʻ.: Булган), Urungu (xitoycha: 乌伦古河 hé ,- Xitoydagi boʻyining nomi) — daryoda yashovchi samurning nomi bilan daryo nomi paydo boʻlgan. Koordinatasi 46.766676, 91.327229. Moʻgʻul Oltoyining janubiy etalaklaridan boshlab olib Xitoyning Shinjon-Uygʻur avtonom viloyatining Ili Qozoq avtonom viloyati Oltoy viloyatining Shingil tumanidagi Orongo (Urungu) daryosiga quyadi. Orongo daryosi Shingil, Koʻktoʻgʻay, Buriltoʻgʻay tumanlarining yeri bilan oqib oʻtib Buriltogʻay tumaning Ulingir koʻliga quyadi. 1969-yili Ulingir koʻlin orqali oqadigan Irtish daryo suvin yuqori darajada saqlash uchun Qora Irtish bilan Ulungir koʻlin kanal orqali tutashtirildi. Shuning uchun u ham ichki yopiq havzaga, ham Shimoliy Muz okeani havzasidagi daryoga tegishli. Daryodagi baliq faunasiga qaraganda, Shimoliy Muz okeani qadimgi davrlarda okeanga quyilganga oʻxshaydi. Daryo dastlab shimoldan janubga yoʻnaltirilgan boʻlib, Qoʻbda viloyatining Bulgʻin hududidan gʻarbga, gʻarbdan shimolga oqib oʻtadi. Daryo suvi sovuq va chuchuk. Daryo tubi toshloq va toshloq. Daryoning hayvonot dunyosi (faunasi) boy. Daryoga Ulakshin, Joʻlti, Temirti, Norin, Lasti kabi 100 ga yaqin soylar quyiladi. Bulgʻin daryosining suv yigʻish havzasi daryo nomiga tufayli oʻlka nomiin Bulgʻin ataladi. Daryo baland togʻ tizmalaridan boslanganligi uchun oqimi kuchli, koʻplab sharsharalar, daralar va daralar bor. Daryo tubi qattiq. Jumladan, ikki Bulgʻinni bogʻlovchi daraning uzunligi 75 kilometrgacha choʻzilgan. Daryoning oʻrta va quyi qismlarida daryo oqimi imkon qadar sekinlashadi. Daryo bahor oylarida qorning erishi tufayli qattiq toshadi. Daryo suvi soʻnggi paytda yogʻingarchilikning kamayishidan va muzliklarning tez erishidan tufayli suvi kamayib bormoqda. Togʻning vodiysi (2500 m balandlikkacha) ignabargli oʻrmonli, oʻng tomoni koʻpi qaragʻay oʻtloqi keladi. Daryoning Moʻgʻuliston hududidagi uzunligi 250 kilometr. Daryoning barcha sharsharalarining balandligi 1900 metr yoki oʻrtacha qiyalik 0,0076. Yillik suv isteʼmoli — 1,38 km³. Daryo boʻyida qaragʻay, tol, terak, qizil qayin kabi daraxtlar oʻsadi. Soʻnggi paytlarda daraxtlarning soni kesilishi tufayli kamayib bormoqda. Daryo suvidan asosan oʻtloqlarni sugʻorishda foydalaniladi. Daryoda juda kam uchraydigan qunduz yashaydi. Qunduzni saqlab qolish uchun Moʻgʻulistonda maxsus qoʻriqxona tashkil etilgan.