Bolalar savdosi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Bolalar savdosi odam savdosining bir ko‘rinishi bo‘lib, Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan bolani qullik, majburiy mehnat va ekspluatatsiya qilish maqsadida o‘g‘irlash, „yollash, tashish, topshirish, yashirish“ sifatida taʼriflanadi[1]. Ushbu taʼrif xuddi shu hujjatdagi „odam savdosi“ taʼrifidan ancha kengroqdir. Bolalar, shuningdek, asrab olish bahonasida ham odam savdosiga uchrashi mumkin.


Bolalar savdosining koʻlami haqidagi statistik maʼlumotlarni olish qiyin boʻlsa-da, Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) har yili 10 000 nafar bola savdosi qurboni boʻlishini taxmin qilmoqda[2]. 2012-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Giyohvand moddalar va jinoyatchilik boʻyicha boshqarmasi (UNODC) bola qurbonlar ulushi 3 yil ichida 20 foizdan 27 foizga oshganini xabar qildi[3]. Har yili dunyoning turli burchaklaridan 300 ming bola olib ketilib, odam savdogarlari tomonidan qul sifatida sotiladi. Qoʻshma Shtatlarga olib kelingan 17 000 kishining 28 foizi bolalardir — kuniga taxminan 13 bola bolafurushlar qurboniga aylanadi[4]. 2014-yilda Thorn-odam savdosiga qarshi kurash tashkiloti tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, Craigslist kabi internet saytlari shu sohada biznes yuritish uchun vosita sifatida foydalaniladi va bolalar jinsiy savdosidan omon qolganlarning 70 foizi bir paytlar shu yerda onlayn tarzda sotilgan[5]. Bolalar savdosi xalqaro miqyosda dunyoning har bir mintaqasida mavjud boʻlgan va koʻpincha inson huquqlari poy-mol qilinishiga olib keladigan ogʻir jinoyat sifatida tan olingan. Shunga qaramay, soʻnggi oʻn yil ichida tadqiqot va jamoatchilik harakatlarining keskin oʻsishi tufayli ushbu amaliyotning tarqalishi va oqibatlari xalqaro ahamiyatga ega boʻldi. Cheklangan tadqiqotlar hali bolalar savdosining barcha sabablarini aniqlagani yoʻq, ammo qashshoqlik, gumanitar inqiroz va taʼlimning yetishmasligi yuqori koʻrsatkichlarni egallaydi. Shunga koʻra, turli xil potensial yechimlar taklif qilingan va amalga oshirilgan, ularni toʻrt turdagi harakatlarga boʻlish mumkin: keng qamrovli himoya, oldini olish, huquqni muhofaza qilish va jabrlanuvchilarga yordam berish[6][7].


Bolalar savdosiga oid asosiy xalqaro hujjatlar 1989-yilda qabul qilingan Bola huquqlari toʻgʻrisidagi BMT konvensiyasi, 1999-yilda qabul qilingan „Bolalar mehnatining eng yomon shakllari toʻgʻrisida“gi Xalqaro mehnat tashkiloti konvensiyasi va 2000-yilda qabul qilingan „Odamlar, ayniqsa ayollar va bolalar savdosining oldini olish, bostirish va jazolash toʻgʻrisida“gi BMT protokoli hisoblanadi.

Taʼrifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bolalar savdosi bilan shugʻullanadigan birinchi yirik xalqaro hujjat 2000-yildagi BMT Palermo protokollarining bir qismi boʻlib, „Odamlar, ayniqsa ayollar va bolalar savdosining oldini olish, bostirish va jazolash toʻgʻrisidagi Protokol“ deb nomlangan. Ushbu hujjatning 3 (a) moddasida bola savdosi — ekspluatatsiya qilish maqsadida bolani „yollash, tashish, koʻchirish, yashirish va/yoki qabul qilish“ deb taʼriflanadi[8]. Bu yerda berilgan bola savdosiga taʼrif faqat transmilliy yoki uyushgan jinoiy guruhlar ishtirokidagi odam savdosi holatlariga taalluqlidir. Shunga qaramay, bolalar savdosi odatda ushbu parametrlardan tashqarida yaxshi tan olinadi[9]. XMT ushbu taʼrifni koʻchirish va ekspluatatsiya bolalar savdosining asosiy jihatlari ekanligini taʼkidlab, kengaytiradi. Bu yerda qoʻllanilgan „bola“ taʼrifi 1989-yilda BMTning Bola huquqlari toʻgʻrisidagi konvensiyasida sanab oʻtilgan boʻlib, unda "bola deganda 18 yoshga toʻlmagan har bir inson tushuniladi[10] deyilgan. Ushbu taʼrifda koʻrsatilgan farq muhim ahamiyatga ega, chunki baʼzi mamlakatlar „yosh miqdori“ ni 18 yoshdan pastroq qilib belgilashni tanladilar.


Tegishli huquqiy hujjatlar

Koʻpgina xalqaro, mintaqaviy va milliy hujjatlar bolalar savdosi bilan bogʻliq. Ushbu vositalardan bolalar savdosi qonuniy jihatdan nimadan iboratligini aniqlash uchun foydalaniladi, shuning uchun bunday amaliyot bilan shugʻullanuvchi va uni targʻib qilgan shaxslarga nisbatan tegishli huquqiy choralar koʻrilishi mumkin. Ushbu huquqiy hujjatlar turli atamalar, jumladan konvensiyalar, protokollar, memorandumlar, qoʻshma harakatlar, tavsiyalar va deklaratsiyalar bilan ataladi. Eng muhim vositalar quyida keltirilgan[11]:


Inson huquqlari boʻyicha xalqaro hujjatlar

Ushbu huquqiy hujjatlar BMT tomonidan xalqaro inson huquqlari va aniqrogʻi, bolalar huquqlarini himoya qilish maqsadida ishlab chiqilgan.

Mehnat va migratsiya shartnomalari

Bolalar savdosi koʻpincha mehnat va migratsiya bilan bogʻliq. Shunday qilib, ushbu xalqaro tuzilmalar ushbu amaliyotlar noqonuniy boʻlgan holatlarga aniqlik kiritadi.

  • XMTning eng kam yosh konvensiyasi, 1973-yil[14]
  • XMT Bolalar mehnatining eng yomon shakllari to‘g‘risidagi konvensiya, 1999[15]
    • XMTning Bolalar mehnatining eng yomon shakllari bo‘yicha tavsiyanomasi № 190, 1999[16]
  • XMT majburiy mehnat konvensiyasi, 1930[17]
  • XMTning bandlik uchun migratsiya konvensiyasi (qayta koʻrib chiqilgan), 1949[18]
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining barcha mehnat migrantlari va ularning oila aʼzolarining huquqlarini himoya qilish toʻgʻrisidagi konvensiyasi, 1990[19]

Odam savdosiga xos vositalar

Mintaqaviy vositalar

Shuningdek, bolalar savdosiga oid qarorlar qabul qilishda mamlakatlarga rahbarlik qilish uchun turli mintaqaviy vositalar ishlab chiqilgan. Quyida asosiy asboblardan baʼzilari keltirilgan, ammo boshqalar mavjud[22]:

  • Yevropa Kengashining Odam savdosiga qarshi kurash toʻgʻrisidagi konvensiyasi (197-sonli shartnomalar seriyasi), 2005 y.
  • Yevropa Parlamenti va Kengash bilan aloqa, COM(2005) 514 Final
  • Gʻarbiy va Markaziy Afrikada odamlar, ayniqsa ayollar va bolalar savdosiga qarshi kurashish boʻyicha koʻp tomonlama hamkorlik shartnomasi, 2006-yil
  • Odam savdosiga qarshi kurash boʻyicha Mekong submintaqaviy hamkorlik shartnomasi (COMMIT), 2004-yil

Bolalar savdosining turlari

  • mehnat orqali ekspluatatsiya (shu jumladan qul mehnati va majburiy mehnat)
  • jinsiy ekspluatatsiya (shu jumladan fohishalik va pornografiya)
  • noqonuniy faoliyat (shu jumladan tilanchilik va giyohvand moddalar savdosi) orqali ekspluatatsiya qilish
  • asrab olish
  • majburiy nikoh

Bolalar savdosi 1921-yil 30-sentabrdagi Ayollar va bolalar savdosiga qarshi kurashish to‘g‘risidagi xalqaro konventsiyaga muvofiq jazolanadigan jinoyat hisoblanadi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Protocol to Prevent, Suppress and Punish Trafficking in Persons, Especially Women and Children“. United Nations (2000). 2014-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-dekabr.
  2. ↑ „Child Trafficking – Essentials“ (PDF). ILO-IPEC (2010). 2021-yil 11-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-dekabr.
  3. ↑ „Child Trafficking Statistics“ (en-GB). Ark of Hope for Children. Qaraldi: 2018-yil 26-noyabr.
  4. ↑ „Human Trafficking Statistics“ (en-US). ERASE Child Trafficking (2016-yil 20-iyul). Qaraldi: 2018-yil 6-dekabr.
  5. ↑ Couch, Robbie. „70 Percent of Child Sex Trafficking Victims Are Sold Online: Study“ (en-US). Huffington Post (2014-yil 25-iyul). Qaraldi: 2018-yil 26-noyabr.
  6. ↑ ILO. Training Manual to Fight Child Trafficking in Children for Labour, Sexual and Other Forms of Exploitation – Textbook 2: Action Against Child Trafficking at Policy and Outreach Levels, 2009. 2012-yil 9-fevralda qaraldi. [sayt ishlamaydi]
  7. ↑ Daw. „Child Trafficking: Problems and Solutions“. [sayt ishlamaydi]
  8. ↑ „Protocol to Prevent, Suppress and Punish Trafficking in Persons, Especially Women and Children“. United Nations (2000). 2014-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-dekabr.
  9. ↑ ILO. Training Manual to Fight Child Trafficking in Children for Labour, Sexual and Other Forms of Exploitation – Textbook 1: Understanding Child Trafficking, 2009. 2012-yil 9-fevralda qaraldi.  (Wayback Machine saytida 2013-09-03 sanasida arxivlangan)
  10. ↑ „Convention on the Rights of the Child“. United Nations (1989). 2010-yil 11-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 10-mart.
  11. ↑ ILO. Training Manual to Fight Child Trafficking in Children for Labour, Sexual and Other Forms of Exploitation – Textbook 1: Understanding Child Trafficking, 2009. 2012-yil 9-fevralda qaraldi.  (Wayback Machine saytida 2013-09-03 sanasida arxivlangan)
  12. ↑ "Universal Declaration of Human Rights". Nature (United Nations) 169 (4295): 310–311. 1948. doi:10.1038/169310d0. https://www.un.org/en/documents/udhr/. Qaraldi: April 1, 2012. Bolalar savdosi]]
  13. ↑ „Convention on the Rights of the Child“. United Nations (1989). 2010-yil 11-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 10-mart.
  14. ↑ „Minimum Age Convention“. ILO (1973). 2012-yil 3-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 10-mart.
  15. ↑ „Worst Forms of Child Labour Convention“. ILO (1999). 2012-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 10-mart.
  16. ↑ „Worst Forms of Child Labor Recommendation No. 190“. ILO (1999). Qaraldi: 2012-yil 10-mart.
  17. ↑ „Forced Labor Convention“. ILO (1930). 2011-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 10-mart.
  18. ↑ „Migrant Workers Convention“. ILO (1949). 2012-yil 20-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 10-mart.
  19. ↑ „Convention on the Rights of all Migrant Workers and Members of Their Families“. United Nations (1990). 2011-yil 19-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 10-mart.
  20. ↑ „Protocol to Prevent, Suppress and Punish Trafficking in Persons, Especially Women and Children“. United Nations (2000). 2014-yil 24-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 10-dekabr.
  21. ↑ „Recommended Principles and Guidelines on Human Rights and Human Trafficking“. United Nations, Office of the High Commissioner for Human Rights (2002). Qaraldi: 2012-yil 10-mart.
  22. ↑ ILO. Training Manual to Fight Child Trafficking in Children for Labour, Sexual and Other Forms of Exploitation – Textbook 1: Understanding Child Trafficking, 2009. 2012-yil 9-fevralda qaraldi.  (Wayback Machine saytida 2013-09-03 sanasida arxivlangan) 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bolalar_savdosi&oldid=3561977" dan olindi