Argʻandob daryosi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Arghandab daryosidan yoʻnaltirildi)

 

Arghandab daryosi

Sanzari wala,Arghandab wala,
Arghandab sind,ارغنداب رود

Arghandaw rood
Tavsif
Uzunligi 400
Joylashuvi
Davlat Afgʻoniston
Mintaqa Qandahor, Lashkargoh
Argʻandob daryosi

ArgʻandabAfgʻonistondagi daryo. Uzunligi 400 km (250 mi)ga yaqin. G'azna viloyatidan g'arbda boshlanib, Qandahor shahri yaqinidan o'tgach, janubi-g'arbga qarab oqadi va Grishkka 30 km qolganda Hilmand daryosiga qo'shiladi. Daryo suvining sho'r ekanligi aytilsa-da, quyi oqimida Hilmand va Arg'andab vodiysi ma'muriyati nazorati ostida vodiy dehqonlari va aholisi tomonidan sug'orish ishlari uchun foydalaniladi. Daryoni tarixan qadimgi Araxot va Qandahordan 50 km janubi-g'arbda joylashgan Tarnak bilan bog'lash shubhali bo'lgan. Qandahor janubidan oqadigan Tarnak ancha qisqa (uzunligi taxminan 320 km yoki 200 milya) va suvi ham kamroq.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Miloddan avvalgi 500-yillarda Araxosiya

Daryo qadimgi eroniylarga Avesto tilida Haraxvaiti, qadimgi fors tilida esa Xaraxuvati nomi bilan ma'lum bo'lib, ular yagona Rigvedik Sarasvati nomi bilan birlashadi. Boyce va Parpola kabi olimlar yunon Araxoziyasini bu nomning tarixi, ya'ni Haraxvaiti yerini anglatishini ta'kidlashgan.[1][2] Rigveda VI.61.2 madhiyasida u quyidagi so'zlar bilan tasvirlangan:

Bu (Sarasvati) o'zining kuchli to'lqinlari orqali tog'lar tizmasini (daryo qirg'oqlarini) nilufar ildizlarini qazayotgan odam kabi ezadi. Hamdu sanolar va ibodatlar bilan biz chet elliklarni o'ldiradigan Sarasvatidan yordam so'raymiz.[3]

Tarixchi Asko Parpola shunday ma'lumot bergan: "Arg'andab [...] deyarli to'rt kilometr balandlikdan taxminan 700 metrgacha pastga tushib, oxir-oqibat sayoz ko'llarni hosil qiluvchi Hilmand daryosiga qo'shiladi". Sarasvati - "ko'llarga to'la" degan ma'noni anglatadi.[1]

Biroq, ba'zi tarixchilarning ta'kidlashicha, Avesta Haraxvaiti va Rigvedik Sarasvati Helmand daryosiga tegishli. Arg'andabning Rigvedik nomi Drishadvati ekanligiga ishoniladi.[lower-alpha 1]

Araxosiya shahrini ifodalashi kerak bo'lgan Ulan Robatdagi xarobalar uning havzasida joylashgan; Araxot ko'lining taxminiy vakili bo'lgan Ab-i Istada nomi bilan mashhur bo'lgan ko'l Tarnak boshiga yaqin joylashgan. Tarnak vaqti-vaqti bilan sug'orish uchun to'siladi va issiq mavsumda deyarli quriydi.

Yuqori oqim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Helmand – Argʻandab havzasi relyefi xaritasi

Argʻandab daryosining yuqori oqimi nisbatan oʻrganilmagan. Afg'oniston tarixiy va siyosiy gazetasida mayor G. Linchning 1841-yilgi[lower-alpha 2] tadqiqotlaridan iqtibos keltirilgan. Unga ko'ra, Arg'andabning kelib chiqishi Sang-e-Mashadan 20-30 mil shimolda joylashgan. Bu hudud Navar havzasining janubi-g'arbidagi tog'larga to'g'ri keladi. Linch, shuningdek, daryoning yuqori oqimini "katta granit qoyalar ustidan oqib o'tadigan va o'tish mumkin bo'lgan joydagi taxminan 3 fut chuqurlikda joylashgan tog 'to'lqini" deya ta'riflagan.[8]

Quyi oqimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hilmand-Argʻandab havzasi

Daryo bo'yida dehqonchilik rivojlangan, ammo qishloqlar kam. Kobul-Qandahor avtomobil yo'li shu hududdan o'tadi (Tarnakni Araxot deb taxmin qilishning yana bir sababi) va odamlar yo'l bo'yidagi qiyinchiliklardan qochish uchun yo'ldan tashqarida yashaydilar.

Dahla to'g'oni[tahrir | manbasini tahrirlash]

2008-yilda Dahla to'g'oni va u bilan bog'liq sug'orish tizimini qayta tiklash loyihasi boshlandi.[9][10][11][12][13][14]

Eslatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. * Ram Sharan Sharma: "In the Ṛg Veda, the Sarasvati is called the best of the rivers (naditama). It seems to have been a great river with perennial water... The earliest Sarasvati is considered identical with the Helmand in Afghanistan which is called Harakhwati in the Avesta. But the archaeology of the Helmand valley in the second millennium BC needs adequate attention."[4]
    • Rajesh Kocchar: "The Avestan Harahvaiti, phonetically the same as Sarasvati, was known to the Greeks as Etymander and is now called Arghandab. The naditama Sarasvati, however, is to be equated not with the Arghandab but with the Helmand, of which the Arghandab is the main tributary. ... There is an uncanny similarity between the Rgvedic description of Sarasvati and Avestan description of the Helmand."[5]
  2. Possibly the British political agent Kalat-i-Ghilzai.[6][7]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. 1,0 1,1 Parpola, The Roots of Hinduism 2015.
  2. Boyce, Mary. A history of Zoroastrianism. Vol. III, Zoroastrianism under Macedonian and Roman rule. Leiden: Brill, 1991 — 125 bet. ISBN 9004092714. 
  3. Parpola, The Roots of Hinduism 2015, Chapter 6.
  4. Sharma, Ram Sharan (1999), Advent of the Aryans in India, Manohar Publishers & Distributors, 35–36-bet, ISBN 978-81-7304-263-8
  5. Kochhar, Rajesh (1999), „On the identity and chronology of the Ṛgvedic river Sarasvatī“, in Roger Blench; Matthew Spriggs (muh.), Archaeology and Language III; Artefacts, languages and texts, Routledge, 262–263-bet, ISBN 0-415-10054-2
  6. Buist, George (1843), Outline of the Operations of the British Troops in Scinde and Afghanistan: Betwixt Nov. 1838 and Nov. 1841; with Remarks on the Policy of the War, Times Office, 272–-bet
  7. J. W. Fortescue, History of the British Army, Volume XII: 1839–1852, Macmillan and Co, 1927
  8. Adamec, Historical and Political Gazetteer of Afghanistan, Vol. 5 1980.
  9. „Provincial profile for Kandahar Province“. Regional Rural Economic Regeneration Strategies. 2008-yil 28-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 7-oktyabr.
  10. Stephen Chase. „Dahla dam project is potential target: military“. The Globe and Mail (2008-yil 17-iyul). Qaraldi: 2008-yil 7-oktyabr.
  11. Doug Schmidt. „Cdn. military to safeguard Afghan dam project“. Canwest News Service (2008-yil 11-iyun). Qaraldi: 2008-yil 7-oktyabr.
  12. „Signature Project: Dahla Dam and Irrigation System“. Government of Canada. 2013-yil 1-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 7-oktyabr.
  13. „Dahla Dam -- Summer 2008 (video podcast)“. Government of Canada. 2011-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 7-oktyabr.
  14. „Dahla Dam -- Summer 2008“. Government of Canada. Qaraldi: 2008-yil 7-oktyabr.[sayt ishlamaydi]

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:Gazna viloyati