Amerika (roman)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Amerika
Til nemischa
ISBN 978-0-8112-1569-5

Amerika, shuningdek, "Gʻoyib boʻlgan odam",[1] Yoʻqolgan shaxs[2] va Amerikada yoʻqolgan[3] nomlari bilalan tanilgan, yozuvchi Frans Kafkan 1883-yilda tugʻilgan. Uning ilk romani, 1911—1914-yillar[4] orasida yozilgan. Ushbu roman vafotidan keyin 1927-yilda nashr etilgan. Roman dastlab " Stokchi " deb nomlangan qisqa hikoya sifatida boshlangan. Roman uning AQShga hijrat qilgan qarindoshlari boshidan kechirgan koʻplab tafsilotlarni oʻz ichiga oladi. Koʻp ishlatiladigan Amerika sarlavhasi 1924-yilda Kafka vafotidan keyin, Kafkaning hayotligidagi yaqin doʻsti Maks Brod tomonidan tuzilgan nashrida kuzatilishi mumkin.

Syujet xulosasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ushbu romanning birinchi bobi " Stokchi " deb nomlangan qisqa hikoyadir.

Hikoya oʻn olti yoshli Yevropalik muhojir Karl Rosmannning gʻalati sarguzashtlarini tasvirlaydi. U uy xizmatchisi tomonidan vasvasaga uchragan janjaldan qutulish uchun Nyu-York shahriga borishga majbur boʻlgan. Kema Qoʻshma Shtatlarga yetib kelganida, u ishdan boʻshatilmoqchi boʻlgan stoker bilan doʻstlashadi. Karl stoker bilan tanishadi va unga yordam berishga qaror qiladi. Birgalikda kema kapitanini koʻrgani boradilar. Voqealarning gʻayrioddiy burilishida Karlning amakisi senator Jeykob kapitan bilan uchrashuvda, Karl senator Yoqub uning amakisi ekanligini bilmaydi. Lekin janob Yoqub uni taniydi va uni stokerdan olib ketadi.

Karl amakisi bilan bir muddat qoladi, biroq keyinchalik amakisining toʻliq roziligisiz dugonasinikiga ketib qolganligidan keyin uni tashlab ketadi. Maqsadsiz sargardon boʻlib, u Robinson va Delamarche ismli ikki drifter bilan doʻstlashadi. Ish topib berishni vaʼda qilishadi. Kostyumini ruxsatsiz sotishadi, hech narsa taklif qilmasdan ovqatini koʻz oʻngida yeb, narsalarini talon-toroj qilishadi. Nihoyat, Karl Occidental mehmonxonasida menejer tomonidan ish taklif qilganidan keyin qiyin vazifalar sababli ulardan ketadi. U yerda liftchi boʻlib ishlaydi. Bir kuni Robinson mast holda ish joyiga kelib, undan pul soʻradi. Liftchi bolalar uchun taqiqlangan doʻsti bilan gaplashayotganini koʻrsa, ishini yoʻqotishdan qoʻrqib, Karl unga qarz berishga rozi boʻladi. Keyin esa mast boʻlgan Robinsonni liftchi yotoqxonasida yotqizish bilan yanada yomonroq jinoyat qiladi.

Oʻz lavozimini tark etgani uchun ishdan boʻshatilgan Karl nafaqat Robinsonning taksisini toʻlashga rozi boʻladi, balki unga oʻzi ham qoʻshiladi. Ular Delamarche joylashgan joyga sayohat qilishadi. Delamarche hozir Brunelda ismli badavlat va semiz xonimnikida qoladi. U Karlni oʻziga xizmatkor qilib olmoqchi boʻldi. Karl rad etadi, lekin Delamarche jismonan uni qolishga majbur qiladi va u oʻz kvartirasida qamoqqa olinadi. U chiqib ketishga harakat qiladi, lekin Delamarche va Robinson tomonidan kaltaklanadi. Balkonda u bir talaba bilan suhbatlashadi va unga qolish kerakligini aytadi. Chunki boshqa joyda ish topish qiyin. U qolishga qaror qiladi.

Bir kuni u Oklaxoma Tabiat Teatriga xodimlar qidirayotgan eʼlonni koʻradi. Teatr hamma uchun ish topishga vaʼda beradi. Shundan soʻng Karl ishga kirish uchun ariza beradi. „Texnik ishchi“ sifatida ishga kirishadi. Keyin u Oklaxomaga poyezdda joʻnatiladi. Vodiylarning kengligi bilan kutib oladi va „Negro“ nomini oʻziniki deb qabul qiladi.

Noaniqliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sarlavha[tahrir | manbasini tahrirlash]

Suhbatlarda Kafka kitobni oʻzining „Amerika romani“ deb atagan. Keyinchalik, uni 1913-yilda alohida nashr etilgan birinchi bobning nomidan keyin "Stoker „ deb atagan.[5] Kafka asarining nomi “Gʻoyib boʻlgan odam" edi (Der Verschollene).[6] Amerika nomini Kafkaning adabiy ijrochisi Maks Brod tanlagan edi. U tugallanmagan qoʻlyozmani yigʻib, vafotidan keyin nashr etgan.[6] Brod qoʻlyozmani Oksford universitetiga sovgʻa qildi.[7]

Tugatish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kafka bu roman ustidagi ishini kutilmaganda toʻxtatdi. U tugallanmagan holda qoldi. Uning doʻsti va tarjimai holi Maks Brodga aytgan soʻzlariga koʻra, „Oklaxoma tabiat teatri“ toʻliq boʻlmagan bobi (bu bobning boshlanishi Kafkani ayniqsa quvontirdi, shuning uchun uni baland ovozda oʻqiganligi sababli) yakuniy boʻlishi kerak edi. Asarning bobi va yarashuv notasi bilan yakunlanishi kerak edi. Kafka bu “deyarli cheksiz” teatrda oʻzining yosh qahramoni yana qandaydir samoviy jodugarlik qilgandek, hattoki eski uyi va ota-onasini yana kasb, oʻrinbosar topib olishiga jumboqli tilda ishora qilar edi. .[8]

Ushbu bobdan oldingi hikoyaning qismlari ham toʻliq emas. Karlning Brunelda bilan qilgan xizmatini tasvirlaydigan ikkita katta parcha saqlanib qolgan. Ammo boʻshliqlarni toʻldirmaydi. Faqat dastlabki olti bob Kafka tomonidan ajratilgan va unvonlar bergan.[8]

Asosiy mavzular[tahrir | manbasini tahrirlash]

Roman Kafkaning aksariyat asarlariga qaraganda kulgili, biroz realistik, lekin u bosh qahramonni qayta-qayta gʻalati vaziyatlarga qoʻyadigan bir xil motivlariga ega. Xususan, Amerikada nafratlangan odam uzoq va sirli hokimiyat arboblari oldida oʻzining aybsizligini isbotlashi kerak. Biroq, koʻpincha Karl ixtiyoriy ravishda bunday davolanishga boʻysunadi (mast Robinsonni tashqariga chiqarib yuborishdan koʻra mehmonxonada yordam berish, Robinsonning taksisiga pul toʻlash, Delamarchening uyiga borish, qamoqda qolish uchun isteʼfoga chiqish).

Hikoyada Ozodlik haykali qilich ushlab turibdi va baʼzi olimlar buni Kafka Qoʻshma Shtatlarga ishongan boʻlishi mumkin boʻlgan " toʻgʻri qilish " falsafasi deb talqin qilishdi.[9]

Ilhom[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kafka sayohat kitoblari va memuarlarni oʻqishni yaxshi koʻrardi. Benjamin Franklinning tarjimai holi uning sevimli kitoblaridan biri boʻlib, undagi parchalarni ovoz chiqarib oʻqishni yaxshi koʻrardi. Garchi u doimo boʻsh joy va olis yurtlarni qoʻmsab yurgan boʻlsa-da, Fransiya va Yuqori Italiyadan uzoqroqqa sayohat qilmagani aytiladi.[10] Shunga qaramay, kamdan-kam suratda Kafka Daniyadagi Marielyst plyajida nomaʼlum erkak bilan birga boʻlgan.[11]

Oʻsha paytda Kafka Charlz Dikkensning bir nechta romanlarini oʻqiyotgan yoki qayta oʻqigan va oʻz kundaligida quyidagi fikrlarni aytgan edi: „Mening niyatim, hozir koʻrib turganimdek, Dikkens romanini yozish edi. Bizning zamonamizdan olingan va xira tortganlarimda men oʻzimning ichki makonimda topdim.“[12]

Moslashuvlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kino va televidenie[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • „Amerika“, 1966-yildagi BBC antologiyasi drama seriali Theatre 625, rejissyor Jeyms Ferman.[13]
  • Amerika oder der Verschollene, Zbyněk Brynych rejissyori boʻlgan 1969-yilda ZDFda namoyish etilgan nemis telefilmi.[14]
  • Klassenverhältnisse („Sinf munosabatlari“), 1984-yilda Jean-Marie Straub va Danièle Huillet tomonidan nemis tilidagi qora va oq filmi.
  • Amerika, 1994-yilda Vladimir Mixalek rejissyori boʻlgan, Martin Dejdar Karl Rossman rolini oʻynagan chex filmi.[15]

Teatr[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Amerika, Ip Vishinning spektakli, 2004-yilda Geirun Tino [de] rejissyorligida AQSh boʻylab gastrol qilgan.[16]
  • Amerika, Samuel Bordolining kamera operasi, 2012-yilda Tête à Tête opera kompaniyasi tomonidan ijro etilgan.[17]

Boshqa[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • L'Amérique, ou Le Disparu, kanadalik karikaturachi Réal Godboutning fransuz tilidagi grafik romani, Les Éditions La Pastèque tomonidan 2013-yilda nashr etilgan.[18] 2014-yilda u Conundrum Press tomonidan chop etilgan Amerika (Helge Dascher tomonidan tarjima qilingan) sifatida ingliz tilida paydo boʻldi.[19]

Romanga madaniy havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Federiko Fellinining " Intervista " filmi ushbu romanning moslashuvini fantastik suratga olish atrofida aylanadi.

Nyu-Yorkdagi Nature Theater of Oklaxoma spektakl guruhi oʻzlariga Kafka romani nomini berdi.[20]

Daniyalik rejissyor Lars fon Trierning 1991-yilda suratga olingan “ Evropa ” badiiy filmi romandan kuchli taʼsir koʻrsatganligi sababli, uning nomi romandan birini “koʻzgu” qilish uchun moʻljallangan edi.

Nemis rassomi Martin Kippenberger oʻzining "Frans Kafkaning „Amerika“ ning baxtli yakuni" hikoyani yakunlashga harakat qildi. 

2016-yilda amerikalik Young the Giant rok guruhi Kafkaning Amerikasidan ilhom olgan holda „Amerika“ taronasini chiqardi.

Eslatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1996 English translation by Michael Hofmann, New Directions
  2. ↑ 2008 English translation by Mark Harman, Schocken Books
  3. ↑ Kafka, Franz. Lost in America. Prague: Vitalis Verlag, 2010. ISBN 978-80-7253-316-9. 
  4. ↑ Douglas Shields Dix, "The Man Who Disappeared: Kafka Imagining Amerika", Kafka.org
  5. ↑ Kafka (1946, 300).
  6. ↑ 6,0 6,1 Kafka (1996, xiii).
  7. ↑ Israeli museum wants Kafka manuscript from Germany
  8. ↑ 8,0 8,1 Kafka (1946, 301).
  9. ↑ Sussman, Henry. Franz Kafka: Geometrician of Metaphor. Madison, WI: Coda Press, 1979 — 72–94 bet. ISBN 978-0-930-95602-8. 
  10. ↑ Kafka (1946, 300–301).
  11. ↑ "A la derecha, Franz Kafka, junto a un desconocido en la playa de Marielyst (Dinamarca)." (photo), El País, 9 July 2008
  12. ↑ Kafka (1946, ix–x).
  13. ↑ Amerika (1966) IMDbda
  14. ↑ Amerika oder der Verschollene (1969) IMDbda
  15. ↑ Amerika (1994) IMDbda
  16. ↑ See, Rich (2003) CurtainUp DC Review of America. The Internet Theater Magazine of Reviews, Features, Annotated Listings. Retrieved on July 16, 2014.
  17. ↑ Amerika, performance details
  18. ↑ „L'Amérique ou le disparu“. Les Éditions La Pastèque. 2016-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-mart 2016-yil. ISBN 978-2-923841-35-9
  19. ↑ „Amerika | Conundrum Press“ (inglizcha). Qaraldi: 11-mart 2021-yil.
  20. ↑ " 'Theatre is awkward, weird and dirty': Nature Theatre of Oklahoma head this way" by Maddy Costa, The Guardian, 1 May 2013

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Kafka, Frants (1946-yil). Amerika, trans. Edvin Muir. Nyu-York: Yangi yoʻnalishlar.
  • Kafka, Frans (1996-yil). Amerika, trans. Villa va Edvin Muir. Nyu-York: Shocken kitobi.ISBN 0-8052-1064-4ISBN 0-8052-1064-4 .
  • Amerika, 1927-yil nashri faksimili, Universitäts- und Landesbibliothek Dyusseldorf, Dyusseldorf universiteti (olmoncha)
  • Amerika, matn zeno.org da (olmoncha)
  • Amerika, digibib.org dagi matn (olmoncha)

Andoza:Kafka 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Amerika_(roman)&oldid=3624902" dan olindi