Albaniya chegaralarini aniqlash

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Birinchi Bolqon urushi davrida Usmonli Albaniyasining boʻlinishi
Albaniya Knyazligi hokimiyati tomonidan taklif qilingan mumkin boʻlgan Alban davlati xaritasi va Bolqon Ligasi tomonidan Fransiya va Rossiya koʻmagida taklif qilingan hududlar xaritasi

Albaniyaning chegaralarini aniqlash, Alban tarixshunosligida Albaniyaning boʻlinishi (albancha: Copëtimi i Shqipërisë) 1912-yil 28-noyabrda Vlorada yigʻilgan alban delegatlari mamlakat mustaqilligini eʼlon qilganidan keyin boʻlajak Alban davlati hududining chegaralarini belgilash. Albaniyaning janubiy va shimoldagi chegaralari koʻp jihatdan Birinchi Bolqon urushining ikkita jangi bilan belgilandi: Bizani jangi va Shkoder qamalida, bir tomondan yunon va chernogoriya qoʻshinlari, ikkinchi tomondan esa Usmonlilar. ikkinchisi (bu janglarda Usmonli imperiyasining muhim qismi albanlar edi). Shuningdek, chegaralarni belgilashga Buyuk Davlatlar ishtirokidagi bir nechta xalqaro uchrashuvlar taʼsir koʻrsatdi.

1913-yil 29-iyulda London tinchlik konferensiyasida oltita davlat — Buyuk Britaniya, Fransiya, Avstriya-Vengriya, Rossiya, Germaniya va Italiya tomonidan kelishilgan Albaniya chegaralari belgilandi. Biroq, Alban milliy harakati vakillari konferentsiya qarorlarini mamlakatning boʻlinishi sifatida baholadilar, chunki albanlarning bir qismi Albaniyadan tashqarida, Albaniya вилайета Албания(ingl.)oʻzb. rejalashtirgan hududda tugadii[1][2][3]. Birinchi jahon urushi paytida yoki undan keyin[4] Albaniyaning boʻlinishi rejalashtirilgan edi, ammo bu rejalar amalga oshirilmadi va Albaniya oʻz suverenitetini saqlab qoldi[5]. Uni boʻlib olishga urinishlar Ikkinchi jahon urushi va urushdan keyingi yillarda ham davom etdi[6].

Voqealarning rivojlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fon[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oxirgi rus-turk urushi turklar tomonidan Bolqondagi katta hududlarni yoʻqotishi bilan yakunlandi: faqat gʻarbiy Bolqon va Makedoniya nazorat ostida qoldi. 1479-yilda Shkoder qulaganida Albaniya Usmonlilar tomonidan bosib olindi. Albanlar birlashmoqchi boʻlgan oʻsha yerlarda koʻplab bolgarlar, yunonlar, serblar, turklar va aromanlar[7][8] yashagan. Rasmiy ravishda Sami Frasherining taʼkidlashicha, albanlarning koʻpchiligi Usmonlilarning Kosovo, Skutari, Manastir va Ioannina viloyatlarida istiqomat qiladi[9].

1878-yil 3-martda San-Stefanodagi tinchlik shartnomasiga koʻra, albanlar yashagan yerning bir qismi Serbiya, Chernogoriya va Bolgariya oʻrtasida boʻlingan. Biroq, Avstriya-Vengriya va Buyuk Britaniya Rossiyaning kuchayishidan qoʻrqib, shartnomaga qarshi chiqdilar. Berlin Kongressi shartlarni qayta koʻrib chiqish bilan yakunlandi: Bar va Podgoritsa shaharlari, shuningdek, Gusinje va Plav togʻli qishloqlari atrofidagi hududlar Chernogoriyaga oʻtdi. Albanlar bu qarordan norozi boʻlib, bu yer asli Albaniya hududi ekanligini taʼkidladilar[10]. 1879-yil fevral oyida Buyuk Davlatlar Usmonli imperiyasi tomonidan Plava, Podgoritsa, Gutsiya va Ulsinj shaharlarini Chernogoriyaga berishni talab qildilar, shuningdek, turklardan oʻz qoʻshinlarini olib chiqishni talab qildilar.

Berlin Kongressi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Albanlar Berlin kongressining qarorlarini Albaniya viloyati tarkibiga kirgan alban hududlarini boʻlinish deb hisobladilar. Kongress chernogoriyaliklarga Bar va Podgoritsa shaharlarini, shuningdek, Gusinje va Plav togʻ qishloqlari atrofidagi hududlarni berdi. Koʻp oʻtmay, albanlar oʻz vatandoshlari yashagan hududlarni yoʻqotishning oʻrnini qandaydir tarzda qoplash uchun Prizren Ligasini tuzdilar va Gusinya va Plavda qurolli qarshilik koʻrsatdilar. Oqsoqollarning soʻzlariga koʻra, oʻsha paytda Turkiya-Chernogoriya chegarasi „qonga botgan“. Kongress Ulcinjni Chernogoriyaga berdi va koʻp oʻtmay Prizren ligasi Ulsinjni tark etdi, chunki u ham Dervis Poshoning turk qoʻshini[11] tomonidan magʻlubiyatga uchradi.

Bolqon urushlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Albaniya Mustaqillik Deklaratsiyasi, Vlore, 1912-yil

1912-yil 8-oktyabrda Chernogoriya qoʻshinlari Shkoder viloyatiga kirishdi. Keyin Chernogoriya misolida Usmonlilar imperiyasiga qarshi Birinchi Bolqon urushini boshlagan Serbiya, Bolgariya va Gretsiya ham kuzatildi. Serbiya, Gretsiya va Chernogoriya qoʻshinlari qisman albanlar yashaydigan hududlarni tezda ishgʻol qilib, Usmonlilar va Albanlarning qarshiligini tor-mor qildilar: 1913-yilda ular 25 minggacha albanlarni oʻldirishgan deb daʼvo qilinadi[12]. Alban delegatlari oʻz vatanlari boʻlinib ketayotganini anglab, Vlorada toʻplanib, 1912-yil 28-noyabrda Albaniya mustaqilligini eʼlon qildi[13].

1912-yil 3-dekabrda oltita buyuk davlat — Buyuk Britaniya, Fransiya, Germaniya, Avstriya-Vengriya, Rossiya va Italiyaning elchilari Londonda yigʻildilar. Ular alban yerlarining taqdirini muhokama qilishga qaror qilishdi. 1913-yil 29-iyulda elchilar yakuniy qarorga kelishdi: Albaniya knyazligining mustaqilligini tan olish, lekin hududni albanlar daʼvo qilgan hududning yarmidan koʻpiga qisqartirish. Albanlarning 30-40% ga yaqini Serbiya, Chernogoriya va Gretsiya yerlarida yashash uchun qolishga majbur boʻlgan . Bunday yoʻqotishlarga qaramay, Albaniya mustaqillikka erishdi va Usmonlilar imperiyasiga hech qanday soliq toʻlashga majbur emas edi[14][15].

Chegarani delimitatsiya qilish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Albaniyaga aholi haqidagi maʼlumotlar va London Kongressi qarorlari asosida yangi davlat chegaralarini aniqlash uchun komissiyalar yuborildi. Biroq komissiya Albaniya janubining chegarasini aniqlay olmadi, chunki geografik, iqtisodiy va strategik xarakterdagi qarama-qarshiliklar mavjud edi. Bahsli hududning katta qismi Albaniyaga qoldirildi, bu esa mahalliy yunonlar orasida gʻazabga sabab boʻldi va qoʻzgʻolonga olib keldi. Mojaro faqat Korfu protokoli[16] imzolangandan keyin yumshatilgan.

Shimoliy Epirning Mustaqillik Deklaratsiyasi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Merrill, Christopher. Only the Nails Remain: Scenes from the Balkan Wars. Rowman & Littlefield, 1999 — 230 bet. ISBN 9780742516861. 
  2. ↑ Magocsi, Paul R.; Multicultural History Society of Ontario. Encyclopedia of Canada's peoples. University of Toronto Press, 1999 — 180 bet. ISBN 9780802029386. 
  3. ↑ Schwandner-Sievers, Stephanie; Bernd Jürgen Fischer. Albanian identities: myth and history. Indiana University Press, 2002 — 44 bet. ISBN 9780253341891. . — „..events of 1913 when a major part of the Albanian-inhabited territories was partitioned among neighbouring Balkan states.“.
  4. ↑ Staar, Richard F.. Communist regimes in Eastern Europe, 4. ed., 3. print., Stanford, Calif.: Hoover Inst. Press, Stanford Univ., 1984 — 3 bet. ISBN 978-0-8179-7692-7. 
  5. ↑ „U.S.-ALBANIAN RELATIONS AND ALBANIA’S PROGRESS TOWARD EU AND NATO“. CENTER FOR STRATEGIC AND INTERNATIONAL STUDIES. 2010-yil 9-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 4-fevral.
  6. ↑ Fischer, Bernd J.. Albania at war : 1939-1945. London: Hurst, 1999 — 15 bet. ISBN 978-1-85065-531-2. 
  7. ↑ Pavlowitch, Stevan K.. A history of the Balkans, 1804 - 1945. London [u.a.]: Longman, 1999 — 146 bet. ISBN 978-0-582-04584-2. 
  8. ↑ Király, Béla K.. Insurrections, wars, and the Eastern crisis in the 1870s. Boulder: Social Science Monographs, 1985 — 148 bet. ISBN 978-0-88033-090-9. 
  9. ↑ Gawrych, George Walter. The crescent and the eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874-1913. I.B.Tauris, 2006 — 99—101 bet. ISBN 9781845112875. . — „Albanians comprised a majority in all four provionces“.
  10. ↑ Miranda Vickers. The Albanians: a modern history. I.B.Tauris, 1999 — 35 bet. ISBN 978-1-86064-541-9. 
  11. ↑ Kosovo. Andoza:Нп3, 2011. ISBN 9781841623313. 
  12. ↑ Levene, Mark. Devastation: Volume I: The European Rimlands 1912-1938. Oxford University Press, 2013 — 106 bet. ISBN 9780199683031. 
  13. ↑ „Albania: History“. Encyclopædia Britannica. 2014-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 31-yanvar.
  14. ↑ Elsie, Robert „The Conference of London“. 2011-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 5-yanvar.
  15. ↑ Vickers, Miranda. The Albanians: a modern history. I.B.Tauris, 1999 — 70—80 bet. ISBN 9781860645419. 
  16. ↑ Draper, Stark „The conceptualization of an Albanian nation“. Ethnic and Racial Studies. Volume 20, Number 1. 2012-yil 20-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 2-fevral.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Albaniya_chegaralarini_aniqlash&oldid=4206464" dan olindi