Akshehir

Akshehir — Koniya viloyatidagi tuman .

Tuman maydoni 1442km². Dengiz sathidan 1050 m balandlikda joylashgan. U Konya -Afyon avtomagistralida, Koniyadan 135 kilometr va Afyonkarahisardan 90 kilometr uzoqlikda joylashgan. Akshehir tumanida 55 ta mahalla bor. [1] 27 Mayıs 2017 tarihinde -da ^[1]

Madaniyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nasreddin Xoja yoshligidan shu yerda yashagan. Uning qabri Aqshehirda. 2007-yilda Nasreddin Xo'ja uyushmasi Turk Patent va Tovar belgilari idorasining 556-sonli Savdo belgilarini himoya qilish to'g'risidagi qonuniga binoan "Dunyoning o'rtasida Akshehir" shaklida ro'yxatga olish guvohnomasini oldi.

24-avgust har yili Akshehir faxri kuni sifatida nishonlanadi. Dunyoda Napoleon olchasi nomi bilan tanilgan va Akshehir-Eber ko'llari orasida hosil bo'lgan mikroiqlimning ta'siri bilan o'ziga xos xushbo'y hidga ega bo'lgan gilos ham mashhur. Bu gilos 2004-yilda Akşehir olchasi sifatida ro'yxatga olingan.

Nasreddin Xo'ja xamirturush o'g'irlagan tumanda joylashgan Akshehir ko'li xaritada (353) maydoni bo'yicha Turkiyada 5-o'rinda turadi.km²). Akshehir ko'li har yili ongsiz sug'orish va global isish tufayli yo'q bo'lishga bir qadam yaqinlashmoqda. 350 kvadrat kilometr botqoqliklarning umumiy maydoni 2004-yilda 95 kvadrat kilometrga va 2005-yilda 35 kvadrat kilometrga kamaydi. Kun sayin pasayib borayotgan suv sathi ko'lda yashovchi tirik turlarga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. 1970-yillarda mutaxassislar tomonidan 30 tur deb aytilgan baliq turlari soni 3 taga kamaydi. Aksehir.tv — shahardagi yagona mahalliy telekanal. 1953-yilda tashkil etilgan “Pervasız” gazetasi eng qadimgi mahalliy gazeta, shuningdek, 2002-yildan “Istasyon” gazetasi va 2011-yildan beri “Akshehir Postasi” gazetasi hisoblanadi.

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tarix davomida har doim muhim turar-joy, savdo va madaniyat markazi bo'lgan Akshehirning ilk arxeologik topilmalari Neolit davriga borib taqaladi. Akshehirning ismi Xetlar davrida Timbrion edi. Vaqt o'tishi bilan Frigiya hukmronligi va keyinchalik Anadoluda hukmronlik qilgan Lidiyalar hukmronligi ostida qolgan Akshehirning ahamiyati yanada ortdi. "Qirollar yo'li" Aqshehirdan o'tadi. Akshehir miloddan avvalgi 3-asrda Filomelium "Asal sevuvchilar" nomi bilan atala boshlagan. Fors va ellinistik davrlardan keyin shahar Rim, keyin esa Vizantiya hukmronligi ostiga o'tdi.

Arablar Olma va olxo'rining gullagan ko'rinishi uchun Akshehirni "Belde-i Beyza" (Oq shahar) deb atashgan. Ammo keyin Anadoluga yoyilgan turklar shaharni Kutalmishog'lu Sulaymon Shoh qo'mondonligi ostiga oldilar. Salib yurishlari, saljuqiylar taxtlari uchun kurashlar va moʻgʻullar bosqinida tinimsiz urushlar boʻlgan Akshehir (Akşar) katta vayronagarchilikka duchor boʻldi. 1381-yilda Sulton Murat Xudavendigarga sotilgan va Usmonlilar hukmronligiga kirgan boʻlsa-da, Y. Beyazit Temur tomonidan magʻlubiyatga uchragach, moʻgʻullar oraliq davrdan keyin Karamanoʻgʻullari qoʻliga oʻtadi. Fotih Sulton Mehmet 1467 yilda Aqshehirni bosib olib, Usmonlilar yerlariga qo‘shib oldi. 19-asr oxirida Akshehirda tuman hokimi bo'lgan Bereketzade Ismoil Hakkining Xotiralarida berilgan ma'lumotlarga ko'ra; Aqshehir atrofidagi shaharlar bilan birga 100 000 dan ortiq aholiga ega. Akshehir ijtimoiy va iqtisodiy jihatdan jonli markaziy aholi punktidir.

Turkiyaning mustaqillik urushining burilish nuqtasi bo'lgan Sakarya jangidan so'ng, 1921 yil 18 noyabrda G'arbiy frontning qarorgohi Akshehirga joylashtirildi. Qo'mondon İsmet (İnönü) Pasha Turkiya Buyuk Millat Majlisi va Bosh qo'mondon Mustafo Kamol Poshodan olgan buyruqlari bilan Akshehirda 9 oy davomida "Buyuk hujum" uchun tayyorgarlik ko'rdi. Akshehir, qaysidir ma'noda, tug'ilish uchun Buyuk Hujumni tayyorlaydi. Mustafo Kamol Posho ishtirokida soʻnggi tayyorgarlik ishlari yakunlandi va 1922-yil 24-avgustda Gʻarbiy front qarorgohi va unga qarashli kuchlarimiz Buyuk hujum uchun Akshehirdan Afyonga yoʻl oldi. Mashhur yozuvchi Tarik Bugʻra oʻzining “Kucuk ogʻa” romanida oʻsha kunlarning Oqshehirini tasvirlab bergan.

20. asrning birinchi choragida. Ikkinchi jahon urushining boshlanishi natijasida shahar, Anadoludagi boshqa aholi punktlari kabi urushdan zarar ko'rdi. Urush paytida ko'plab armanlar Deportatsiya qonuniga binoan shaharni tark etishdi. Mustaqillik urushidan keyin Aqshehir va uning atrofida, ayniqsa Bermende ( Savas qishlog'i )da yashovchi yunon aholisidan 799 kishi almashish yo'li bilan Yunonistonga yuborildi ^[2] . 2. Abdulhamid davrida chor Rossiyasidan kelib, Oqshehir koʻli atrofida joylashib, baliqchilik bilan shugʻullangan pravoslav Don kazaklari 1960-yillarning oxirigacha AQShga koʻchib kelgan. Ushbu ko'chishlar natijasida Akshehirning musulmon bo'lmagan aholisi yo'q qilindi, shaharning ko'p madaniyatli tuzilishi buzildi va bir hil holga keltirildi.