Kontent qismiga oʻtish

Afife Jale

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Afife Jale
Tavalludi 1902
Istanbul, Usmoniylar davlati
Vafoti 1941-yil 24-iyul
Istanbul, Turkiya
Fuqaroligi Turkiya
Kasbi aktrisa
Turmush oʻrtogʻi Selahattin Pınar (m. 1929–1935)

Afife Jale (1902–1941-yil 24-iyul) – turkiyalik sahna aktrisasi, Turkiyadagi birinchi musulmon teatr aktrisasi sifatida tanilgan.

Faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afife Istanbuldagi Qizlar sanoat maktabida tahsil olgan, Biroq, u aktrisa boʻlishni xohladi. Usmonlilar imperiyasida musulmon turk ayollariga ichki ishlar vazirligi qarori bilan sahnada oʻynashga ruxsat berilmagan edi. Faqat yunon, arman yoki yahudiy ozchiliklarga mansub boʻlgan musulmon boʻlmagan ayollar nomzodlik huquqiga ega edilar[1].

Afifening otasi uning teatrdagi faoliyatiga qarshi edi, chunki u buni notoʻgʻri deb hisobladi. Shu sababdan u ota-onasining uyidan qochib ketgan. Yangi tashkil etilgan shahar konservatoriyasi (usmonli turkcha: Dorulbedayi) teatriga stajyor sifatida oʻqishga kirdi[1]. Konservatoriya faqat ayollar tomoshabinlari uchun oʻynash maqsadi bilan musulmon ayol aktrisalarni tayyorlash uchun kurs ochgan edi[2].

Afife 1920-yilda Huseyin Suat yozgan "Yamalar" nomli teatr spektaklida „Emel“ rolini sahnaga olib chiqdi. Armanistonlik Eliza Binemeciyan chet elga ketgani sababli bu rol boʻshab qolgan edi. U ushbu spektakl uchun Jale sahna nomini oldi va oʻsha paytdan boshlab Afife Jale deb atala boshlagan. Kadıköy (Baskil)dagi „Apollon teatri“da ishtirok etgan Afife Jale mamlakatdagi ilk musulmon turk sahna aktrisasi boʻldi. Oʻyin oʻrtasida politsiya reydlari paytida u musulmon boʻlmagan hamkasblari tomonidan kamida ikki marta yashirilishi kerak edi. Konservatoriya rahbariyati uning 1921-yilda teatrdan boʻshatilishiga olib kelgan cheklov haqida ogohlantirildi[1][2][3]. Keyin u boshqa teatr kompaniyalarida turli sahna nomlari ostida oʻynadi[2].

U moliyaviy muammolar sababli tez tez boshi ogʻrib turadigan Afife shifokorlar tomonidan Morfin asosidagi terapiya orqali davolanganligi uchun morfinga boʻlgan qaramlikka olib keldi[1].

1923-yilda yangi eʼlon qilingan Respublika asoschisi Mustafa Kemal Atatürk Usmonlilar davridagi musulmon ayollarning sahnada rol oʻynashiga qoʻyilgan taqiqni bekor qildi. Bu Afifening qoʻrquvini tugatishga olib keldi. U yana teatrga qoʻshildi va Onadoʻli gastrollarda boʻldi. Biroq, uning giyohvandligi uning sogʻligʻining yomonlashishiga olib keldi va natijada uning teatrdan ketishiga sababchi boʻldi[1].

Shaxsiy hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afife 1902-yili Istanbulda[1] Hidayet va uning rafiqasi Metiyya oilasida tugʻilgan. Uning singlisi Behiye va ukasi Saloh bor edi.

Afife Jale aktyorlik faoliyatini tark etgach, qashshoqlashdi. 1928-yilda u ishtirok etgan turk klassik musiqasi kontsertida tambur ustasi Selahattin Pinar (1902–1960) bilan tanishadi. Er-xotin 1929-yilda turmush qurishdi va Istanbulning Fotih tumanidagi kvartiraga koʻchib oʻtishdi. Nikoh hayoti yaxshi kechmadi va er-xotin 1935-yilda Afifening morfinga qaramligi ularning nikohiga salbiy taʼsir koʻrsatgani tufayli ajrashishdi[3]. Salahattin Pinar, turmush oʻrtogʻi bilan boʻlgan munosabatlariga ishora qilib, keyinchalik klassikaga aylangan bir qancha musiqiy asarlar yaratdi[1].

Jalening giyohvand moddalarga qaramligidan xavotirlangan konservatoriyadagi doʻstlari uni davolash uchun Bakırkoʻy ruhiy kasalliklar shifoxonasiga olib ketishdi. U hayotining soʻnggi yillarini kasalxonada oʻtkazdi va u yerda 1941-yil 24-iyulda vafot etdi[3]. Uning dafn qilingan joyi unutilgan[1].

Merosi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1987-yilda jurnalist Nezihe Araz (1922–2009) „Afife Jale“ nomli teatr pyesasini yozdi, u sahnada oʻynaldi va filmga aylantirildi[2][4].

Afife Jalening fojiali hayoti kinoda ikki marta tasvirlangan, birinchi boʻlib 1987-yilda Shahin Kaygun rejissyorlik qilgan „Afife Jale“ filmida[3], keyinroq Jeyda Asli Kilichqiranning 2008-yilda. Mujde Ar ikkalasida ham bosh rolni ijro etgan Kilit filmida[2][5] tasvirlangan.

2017-yilda Serenay Sarıkaya Afife Jale rolini oʻynagan Fi serialining musiqiy sahnasi.

2020-yilda Esra Rusan bosh rolni ijro etgan „Yapı Kredi Bank“ning „Sınırları Aşan Kadın: Afife Jale“ reklama roligi[6][7].

1998-yil dekabr oyida Turkiya Davlat opera va baletining „Zamonaviy raqs jamoasi“ To'rg'ay Erdener[8] bastalagan va Beyhan Merfi xoreografiyasi boʻlgan „Afife“ zamonaviy balet Syuitasini namoyish etdi. Ikki pardali asar Afife hayotini oltin (yoshlik), qizil (kurash), binafsha (giyohvandlik) va kumush (oʻlim) ranglari bilan toʻrt sahnada dramatik tarzda tasvirlaydi[2][3]. Balet 2012-yilda Kadıköy (Baskil)dagi Süreyya opera teatrida yana namoyish etildi[9][10].

2000-yilda chiqarilgan Afife musiqiy albomida soprano Selva Erdenerning Moskva radiosining Chaykovskiy simfonik orkestri joʻrligida klassik musiqa qoʻshigʻi mavjud[2][8].

2004-yilda CNN Turk kanalida Can Dündarning Salahattin Pinar bilan nikohi tasvirlangan „Yüzyılın aşkları: Afife ve Selahattin“ hujjatli filmi namoyish etilgan[2][11].

Istanbulning Beshiktosh tumanidagi Oʻrtakoʻy mahallasida madaniyat markazi „Afife Jale Kültür Merkezi“ va teatr sahnasi „Afife Jale Sahnesi“ uning nomi bilan atalgan[2][12].

1997-yildan beri Yapı Kredi Sigorta sugʻurta kompaniyasi tomonidan taʼsis etilgan Afife Jale Teatr mukofoti har yili uning sharafiga taniqli teatr aktyorlariga beriladi[13].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Yalçın, Soner.. „Kokain tutkusunun yok ettiği ünlü karı koca“ (2007-yil 24-iyun). Qaraldi: 2013-yil 20-may.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 „Afife Jale“ (Turkish). İstanbul Kadın Müzesi. Qaraldi: 2013-yil 21-may.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 „Afife dans ediyor“ (Turkish) (1998-yil 12-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 21-may.
  4. ↑ „Yazar Nezihe Araz öldü“ (Turkish) (2009-yil 26-iyul). Qaraldi: 2013-yil 21-may.
  5. ↑ „Müjde Ar, yine Afife Jale'nin izinde“ (Turkish) (2007-yil 12-oktyabr). Qaraldi: 2013-yil 21-may.
  6. ↑ https://www.marketingturkiye.com.tr/haberler/yapi-kredi-afife-jalenin-sinir-tanimayan-hikayesini-ekrana-tasidi/
  7. ↑ https://www.cnnturk.com/yasam/fi-dizisiyle-yeniden-gundeme-geldi-afife-jale-kimdir
  8. ↑ 8,0 8,1 „The Living Composer Project-Erdener, Turgay“. Composers 21. Qaraldi: 2013-yil 21-may.
  9. ↑ „"Afife" balesi 14 yıl aradan sonra yeniden sahnede“ (Turkish) (2012-yil 6-noyabr). Qaraldi: 2013-yil 21-may.
  10. ↑ Ertan, Özlem.. „Dansçılar, Afife Jale'yi anlatıyor“ (Turkish) (2012-yil 29-noyabr). 2013-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-may.
  11. ↑ „Nereden Sevdim O Zalim Kadını...“ (Turkish) (2004-yil 13-aprel). Qaraldi: 2013-yil 21-may.
  12. ↑ „'Islah Evi' Afife Jale Sahnesi'nde!“ (Turkish) (2013-yil 2-yanvar). 2013-yil 16-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-may.
  13. ↑ „Afife'yi hafife alma“ (Turkish) (2013-yil 27-aprel). Qaraldi: 2013-yil 20-may. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Afife_Jale&oldid=4338534" dan olindi