Afgʻoniston va Eron chegarasi

Afgʻoniston va Eron chegarasi uzunligi 921 km (572 mi) xalqaro chegara boʻlib, shimolda Turkmaniston bilan uch tomonlama chegara nuqtasidan janubda Pokiston bilan uch tomonlama chegara nuqtasigacha boradi^[1].

Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chegara Harirud daryosining Turkmaniston bilan uch tomonlama chegara nuqtasidan boshlanadi va Eronning Toybod shahridan sharqda quruqlikda davom etadi. Keyin chegara Daryocha-yi Namakzor va Daqqi Patirgon shoʻr koʻllari orqali oʻtadigan bir qator qisqa toʻgʻri chiziqlardan oʻtadi; Eron hududining ikkita „tumshugʻi“ bu qism boʻylab Afgʻonistonga chiqadi. Oʻrtadagi „Turk qismi“ (pastga qarang) tekislik boʻylab bir qator toʻgʻri chiziqlardan iborat boʻlib, janubda baʼzi togʻlar boʻlib, chegara sharqqa keskin burilib ketadigan Koʻhi Siyoh togʻida tugaydi. U janubga burilishdan oldin Hamun koʻlini kesib oʻtadi va u yerda Juyi Siksar daryosi boʻylab Hilmand daryosiga qoʻshilishgacha boradi. Chegara janubi-gʻarbga, Koʻhi Malik Solih togʻidagi Pokiston bilan uch tomonlama chegara nuqtasiga boradigan uzun toʻgʻri chiziqdan iborat.

Chegara asosan qurgʻoqchil, yashash uchun qulay boʻlmagan, aholisi kam boʻlgan hududdan oʻtadi, asosiy chegara oʻtish joyi joylashgan Zobul-Zaranj hududi bundan mustasno.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Persiya va Afgʻoniston oʻrtasidagi chegara 1872—1935-yillarda Parij shartnomasi (1857) asosida uchinchi tomon arbitrajlari tomonidan rasmiylashtirilgan boʻlib, unda Fors va Afgʻoniston oʻrtasidagi har qanday nizoni Britaniyaga arbitrajga topshirishga rozi boʻlgan (oʻsha vaqtda Britaniya Hindistonning katta qismini, shu jumladan hozirgi Pokistonni ham nazorat qilgan)^[2]. 1860-yillarda Afgʻoniston va Persiya oʻrtasidagi bir qator toʻqnashuvlar Fors shohi Nosiriddinshoh Qojarni inglizlardan Afgʻoniston-Persiya chegarasini rasmiylashtirishni talab qilishga undadi. 1872-yilda ser Frederik Jon Goldsmid boshchiligidagi qoʻmita tomonidan Bandadan Koʻhi Malik Siyohga (zamonaviy Afgʻoniston-Eron-Pokiston chegarasidagi tepalik) Hilmand daryosi orqali oʻtgan yoʻnalish boʻyicha qoʻpol delimitatsiya taklif qilingan. Ikkala tomon ham bu taklifni qabul qilishdi, ammo oʻsha paytda u amalga oshirilmadi^[2].

Goldsmid chegarasi, ayniqsa, Hilmand yoʻnalishining oʻzgarishi hisobga olinsa, yetarli emasligi isbotlandi va shu sababli keyingi oʻn yilliklar davomida uch qismga boʻlingan aniqroq chegara belgilandi: shimoliy qismi 1888—1891-yillarda Xuroson va Seistondagi Britaniya bosh konsuli va general CS Maklin tomonidan, janubiy qismi 1903—1905-yillarda polkovnik ser Genri Makmahon tomonidan va nihoyat oʻrta qism 1934—1935-yillarda Turkiya generali Fahrettin Oltoy tomonidan^[2]^[4]. Har bir demarkatsiyadan keyin chegara ustunlari oʻrnatildi, bu chegaraning daryo boʻlmagan qismlarida jami 172 ta ustun oʻrnatilishiga olib keldi^[2]^[5].

Chegaraning oʻzi 1935-yildan keyin bahsli emas edi, biroq mintaqada suv resurslarini taqsimlash boʻyicha kelishmovchiliklar koʻp yillar davomida davom etib keldi va 1973-yilgacha toʻliq hal etilmadi^[4].

Chegara oʻtish joylari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afgʻonistondagi Islom qal’asiga Eronning Toybodidan kirish nuqtasi

Afgʻoniston – Eron chegara oʻtish joylari^[6]:

Afgʻon nazorat punktlari	Eron nazorat punktlari
Islom Qal’a (Hirot viloyati)	Toybod (Razaviy Xuroson ustoni)
Abu Nasr Farohiy (Faroh viloyati)	Mohirud (Janubiy Xuroson ustoni)
Zaranj (Nimroʻz viloyati)	Milak (Siston and Balujiston ustoni)