Adan protektorati

	Adan protektorati ; inglizcha: Aden Protectorate; arabcha: محمية عدن; Maḥmiyyat ‘Adan; Britaniya protektorati
	; Arabiston yarimorolidagi Adan protektoratining joylashuvi.
Til(lar)i	Arabcha, Forscha, Inglizcha va Usmonli turk tili
Dini	Islom, Yahudiylik va Xristianlik
Pul birligi	Taler va Hindiston rupiyasi
Xalq nomi	Adanliklar
Boshqaruv shakli	Oʻz-oʻzini boshqaruvchi sultonliklar, amirliklar va shayxliklar inglizlar himoyasida
	Tarix
- Dastlabki shartnoma	1872-yil
- Federatsiya tuzildi	1952-yil 11-fevral
- Tugatilishi	1963-yil 18-yanvar

Adan protektorati^[1] (inglizcha: Aden Protectorate, arabcha: محمية عدن – Maḥmiyyat ‘Adan) — Janubiy Arabistonda 1886—1963-yillarda mavjud boʻlgan sobiq Britaniya protektorati. Baʼzan adabiyotda bu protektorat Gʻarbiy Adan protektorati deb ataladi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyuk Britaniya 1839-yilda Adan port shahrini egallab oldi, chunki u muhim strategik nuqta edi. Maʼmuriy jihatdan protektorat ikki qismga boʻlingan: Gʻarbiy Adan protektorati Lahjning eng yirik shahri (Adan shahrining shimolida) va Sharqiy Adan protektorati Al-Mukalla portining asosiy markazi hisoblanadi.

Adan aholi punkti va 1937-yil 1-apreldan boshlab Adan koloniyasi Aden protektorati tarkibiga kirmagan.

Britaniya imperializmi va uning mustamlakachilik tizimining inqirozi kuchayishi va Adanning Buyuk Britaniyaning strategik manfaatlarini taʼminlashdagi ahamiyati ortishi bilan mustamlaka iqtisodiyoti 1950-yillarning boshida rivojlana boshladi. Bu Adan va protektoratlar oʻrtasidagi iqtisodiy darajadagi sezilarli farqni oshirdi^[2].

Arzon import qilinadigan tovarlarning koʻpligi mahalliy sanoatning rivojlanishiga toʻsqinlik qildi, bu asosan hunarmandchilik korxonalari bilan ifodalangan, ularning aksariyati Adanda joylashgan edi.

Adan koloniyasi korxonalarining ishlab chiqarish hajmi kichik edi. Shunday qilib, 1962-yilda 120,8 ming tonna tuz, 279 tonna alyuminiy idish, 34 tonna sigaret va tamaki, 40 million shishadan ortiq alkogolsiz ichimliklar, 2 millionga yaqin sement bloklari, 3,8 million donadan ortiq gʻisht, 6119 ming tonna neft qayta ishlandi. Adan tashqarisida, sanoat korxonalaridan faqat Mukalladagi kichik baliq konserva zavodi va Abyan va Lahjdagi ikkita paxta tozalash zavodi eʼtiborga loyiq edi^[2].

1963-yilda Adanda Britaniyaga qarshi qoʻzgʻolon boshlandi, bu “Aden inqirozi” deb ataladi.

Rasmiy ravishda protektorat 1963-yil 18-yanvarda oʻz faoliyatini toʻxtatdi. Sobiq protektorat hududida Yaman Xalq Demokratik Respublikasi mavjud edi. Bugungi kunda hudud Yaman Respublikasi tarkibiga kiradi.