Kontent qismiga oʻtish

Soldau konslageri: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
ShHamrayev (munozara | hissa)
10 831 edits
„Soldau concentration camp“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

10-Dekabr 2022, 18:04 dagi koʻrinishi

Ikkinchi jahon urushi paytida fashistlar Germaniyasi tomonidan tashkil etilgan Soldau konslageri polshalik va yahudiy mahbuslar uchun kontslager boʻlgan. Lager Działdowo (nemischa: Soldau) da joylashgan, Polsha shimoli-sharqidagi shahar. 1939-yil sentyabr oyida fashist-sovet qo'shinlarining Polshaga bostirib kirishidan keyin Sharqiy Prussiya viloyatiga qo'shilgan[1].

Lager Polsha armiyasining sobiq kazarmasida SS-brigadefürer Otto Rash tomonidan Reynxard Geydrichning roziligi bilan tashkil etilgan. Birinchi mahbuslar 1939-yil sentyabr oyining oxirida keltirilgan. Ular Modlin qal'asining Polsha armiyasi himoyachilari edi, ular o'q-dorilar va oziq-ovqat yetishmasligi tufayli taslim bo'lishga majbur bo'lishdi[2]. Lager turli maqsadlarga xizmat qilgan. U yerda Polsha ziyolilari, ruhoniylar va siyosiy mahbuslar yashirincha qatl etildi, bundan tashqari tumandagi barcha psixiatriya shifoxonalaridan 1558 nafar bemorlar ham o'ldirildi. Shuningdek, u Sharqiy Prussiyadan yarim mustamlakachi Bosh hukumatga deportatsiya qilish va Reyxga qul mehnati uchun tranzit markazi bo'lib xizmat qilgan. Dastlab vaqtinchalik bo'lishi mo'ljallangan, dastlabki 1000 mahbus uchun lager tez orada doimiy bo'lib qoldi va yangi nemis Zichenau bo'ylab olib kelingan tinch aholi uchun Arbeitserziehungslager sifatida o'zgartirildi[3]. U yerda jami 30 000 mahbusdan 10 000-13 000 ga yaqini halok bo'ldi[1][4]. Urushdan so'ng, Xalqaro kuzatuv xizmati (ITS) qurbonlarning ko'pligi sababli dastlab lagerni Vernichtungslager (qirg'in lageri) deb tasnifladi[3].

Lager tarixi

Działdowo shahri bosib olingan Polshaning Uchinchi Reyxga qo'shilgan qismida joylashgan edi. Birinchi fuqarolik mahbuslar Polsha-Sharqiy Prussiya chegarasidagi shaharlardan yuk mashinalarida va poezdlarda yetib kelishdi, ular natsistlar tomonidan uylaridan chiqarib yuborilgan. Sababi hudud nemis bo'lmaganlardan etnik tozalangan. Shuningdek, lagerda gaz ishlatish bo'yicha dastlabki tajribalar o'tkazildi[5]. T4 harakatiga muvofiq, Sharqiy Prussiyadagi Kortau va Regierungsbezirk Zichenau ruhiy sanatoriysi kabi sanatoriylardagi ruhiy bemorlar Soldau lageriga olib ketilgan; 1940-yil 21-maydan 8-iyungacha 1558 bemor Lange Commando tomonidan gaz furgonida o'ldirilgan[6][7]. Lange Soldauda olingan chiqindi gazlar bilan bog'liq tajribasidan Chelmno qirg'in lagerini qurishda foydalangan[5].

Hojatxona kazarmalari yo'q edi, faqat ikkita teshik, har biriga taxtalar qo'yilgan, ochiq maydonda. Son-sanoqsiz mahbuslar orasida tif epidemiyasi boshlandi[8]. Oltita nemis qo'riqchisi halok bo'lgan va 1941-yilning yozida Soldau lageri Arbeitserziehungslager (so'zma-so'z "ishchi ta'lim lageri") sifatida qayta tashkil etildi. Mehnat lageri mahbuslari alohida kichik lagerlarga bo'linib, majburiy qishloq xo'jaligi mehnati va qurilish ishlari bilan shug'ullangan. Lager 1945-yilning yanvarida yopilgan. Polsha rasmiy hisob-kitoblariga ko'ra, 30 000 mahbusdan 13 000 ga yaqini halok bo'lgan[1].

Ommaviy qotilliklar bir necha yuz gektarga tarqalgan Białucki o'rmonida (Las Białucki) amalga oshirildi. Unga mahbuslarning o'zlari tomonidan qurilgan yo'l bor edi. Qurbonlar qatl qilinadigan joyga olib ketilgan. Yo'lning o'ng tomonida beshta katta chuqurchalar bilan birga o'rmonda SS otishmalarini kutayotganlar uchun kichik kazarma qurilgan edi. Zamonaviy tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, qurbonlar soni dastlab taxmin qilinganidan ko'proq bo'lishi mumkin va 20 000 kishiga yetgan. Ular orasida Soldauda qamoqqa olingan nafaqat polyaklar va yahudiylar, balki sovet asirlari va hatto qoralangan nemislar ham bor edi. 1944-yil oxirida o'nlab yahudiylar jasadlarni yoqish uchun olib kelindi. Shundan so'ng ularning barchasi qirg'in qilindi[9].

2019-yilda Bialuti qishlog'i yaqinida o'ldirilgan lager asirlarining 1,5 tonna kuygan qoldiqlari topildi va eksgumatsiya ishlari boshlandi[10]. 2022-yil iyul oyiga kelib, Bialuti o'rmonida ikkita ommaviy qabr joylashgan bo'lib, ularda taxminan 17 tonna odam kuli bor edi, bu kamida 8000 kishidan ko'proq lager a'zolari edi[11].

Sublagerlar

Ilovo-Osadadagi fashistlar nemislari tranzit lagerining tarixiy joylashuvi, Soldau konslagerining kichik lageri

Soldau (Działdowo) konslagerida mahbuslar saqlanadigan uchta kichik lager mavjud edi. Kichik lagerlar yaqin atrofdagi Ilovo-Osada (rasmda), Mlavka va Nosarzevo Borove aholi punktlarida joylashgan edi - Truppenübungsplatz "Mielau" harbiy poligonining joylashgan joyi 300 square kilometre (120 kv mi) . [12] Poligon boshqa tinch aholi qatorida Soldau asirlari tomonidan qurilgan. Yangi Berlin laqabli ob'ekt natsistlar tomonidan Barbarossa operatsiyasida armiya tanklarini ta'mirlash va qayta jihozlash, tankga qarshi qurollar va artilleriyani sinovdan o'tkazish uchun ishlatilgan[12].

Ilovo tranzit lageri deb nomlanuvchi kichik lager 1941–45 yillarda mavjud edi. Mahbuslar Ilovo shahridagi g'ishtli binoda (rasmda) va qo'shni kazarmada ushlab turilgan. Mahbuslar orasida 2000 ga yaqin polshalik besh va undan kichik yoshdagi bolalar, shuningdek, tug'ilishni kutayotgan homilador ayollar bor edi. Erkaklar, shu jumladan polyaklar va sovetlar (Barbarossa operatsiyasidan keyin) u yerda faqat ko'chirilgunga qadar bir necha kun ushlab turilgan. Bolalarning ko'pchiligi allaqachon Uchinchi Reyxga surgun qilingan qul ishchilariga tegishli edi. Bolalar nemislashtirish uchun tanlovdan o'tdi va nemis oilalariga yuborildi. Tanlanmaganlar orasida o'lim darajasi juda yuqori edi. Lagerda na dori-darmon, na shifokorlar bor edi. Oziq-ovqat va suv ratsionga kiritilgan. Tug'ilgandan keyin mahkum ayollar boshqa mehnat lagerlariga qaytarildi[13][14].

Mashhurlar

1941-yilda lagerda o'ldirilgan ruhoniy Vladislav Skierkovski

Soldau konslagerining ma'lum qurbonlari quyidagilardir:

  • Muborak Antoni Julian Nowowiejski, Rim-katolik episkopi (1858-1941)[15]
  • Muborak Leon Vetmanski, katolik episkopi (1886–1941)[15]
  • Mieczysława Kovalska (pl), rohiba (1902–1941), Ikkinchi jahon urushi shahidlarining 108 nafar shahidlaridan biri
  • Vladislav Skierkovski, ruhoniy (1886-1941)

Dzialdovodagi Sovet NKVD lageri

Sovet qo'shinlari Polsha bo'ylab yurish paytida Qizil Armiya kelganidan keyin 1945-yil 18-yanvarda Dzialdovodagi bo'shatilgan fashistlar lageri tiklandi, bu safar NKVD maxfiy politsiyasi tomonidan mahalliy nemis ( Reyxsdeytsche ), shuningdek Pomeraniya, Varmiya, Masuriya va Mazovze viloyatlaridan kelgan Volksdeutsche mahbuslar uchun sovet konslageri sifatida tiklandi. Lager 1945-yil oxirida tugatildi. Mahbuslar Polshadan yuk poyezdlarida Sovet Ittifoqidagi lagerlarga olib ketilgan[16][17].

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Marek Przybyszewski, IBH Opracowania – Działdowo jako centrum administracyjne ziemi sasińskiej (Działdowo as centre of local administration). Internet Archive, 22 October 2010.
  2. ↑ Marcin Hajduk. „4 Pulk Piechoty naciera na Modlin (Attack on Modlin by the 32nd Infantry Division Regiment 4)“. Fall Weiss : Infanterie Regiment 4 Kolberg (now Kołobrzeg, Poland) (2011). Qaraldi: 2014-yil 2-avgust.
  3. ↑ 3,0 3,1 Stefan M. „Brief Chronology Of The Konzentrationslager System“. Source: Das nationalsozialistische Lagersystem by Martin Weinmann, Anne Kaiser, Ursula Krause-Schmitt. International Tracing Service (1949). Qaraldi: 2014-yil 28-iyul.
  4. ↑ Browning, p. 34
  5. ↑ 5,0 5,1 Christopher R. Browning. Remembering Survival: Inside a Nazi Slave-Labor Camp. W. W. Norton & Company, 2011 — 53–54 bet. ISBN 978-0393338874. 
  6. ↑ The Simon Wiesenthal Center. "Responses to Revisionist Arguments". Accessed November 28, 2006.
  7. ↑ Jewish Virtual Library. "The Development of the Gas-Van in the Murdering of the Jews". Accessed November 28, 2006.
  8. ↑ Christopher R. Browning. Remembering Survival. Ibidem, 2011 — 54 bet. ISBN 9780393338874. 
  9. ↑ Mroczna historia Lasu Białuckiego. Tworzymy aby żyć, żyjemy aby tworzyć. 14 September 2011. (polyakcha)
  10. ↑ WIŚNIOWSKA, Joanna. „Odkopano szczątki co najmniej 50 osób, w tym dzieci. To ofiary zbrodni wojennej“ (Polish). Wyborcza.pl (2019-yil 6-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 15-iyul. „Title: The remains of at least 50 people, including children, have been unearthed. They are victims of a war crime“.
  11. ↑ „Ashes of at least 8,000 people murdered by Nazis found in Bialuty Forest north of Poland's capital Warsaw“. Australian Broadcasting Corporation (2022-yil 15-iyul). Qaraldi: 2022-yil 15-iyul.
  12. ↑ 12,0 12,1 Praca Zbiorowa. „Nosarzewo Borowe : Truppenübungsplatz "Mielau"“ (pl). Polska Niezwykła: Mazowieckie. Przewodnik. Wydawnictwo Demart publishing (2012-yil 5-iyun). Qaraldi: 2014-yil 1-avgust.
  13. ↑ Iłowo: warto zobaczyć (Iłowo points of interest) Ilowo.wm.pl, 2010-09-27.
  14. ↑ Iłowo-Osada. Hitlerowski Obóz Przejściowy Soldau (KL) Polska Niezwykła: warmińsko-mazurskie. Przewodnik.
  15. ↑ 15,0 15,1 Document 3264-PS. Nazi Conspiracy and Aggression, Volume V. US Government Printing Office, Washington DC: 1946, pp. 1018–1029.
  16. ↑ Zespół. „Działdowo“. Zapomniane Obozy (Forgotten Camps) (2014). Qaraldi: 2014-yil 19-avgust.
  17. ↑ Patryk Piekarski & Jacek Zybert. „Działdowo“. Historia. Działdowskie Centrum Caritas (2006). Qaraldi: 2014-yil 19-avgust. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Soldau_konslageri&oldid=3452875" dan olindi