WikiHow

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
wikiHow
Tijoratmi Ha (gibrid tashkilot)
Sayt turi wiki-loyiha
Roʻyxatdan oʻtish ixtiyoriy, lekin fayllarni yuklash, soʻnggi oʻzgarishlarni nazorat qilish va himoyalangan sahifalarni tahrirlash kabi muayyan vazifalar uchun talab qilinadi.
Roʻyxatdan oʻtgan foydalanuvchilar soni 1 600 000 dan koʻproq
Qaysi tillarda 19 tilda[1]
Muassisi Jack Herrick
URL https://www.wikihow.com/

wikiHow — wiki-loyiha va onlayn hamjamiyat boʻlib, ish boshlash uchun uni avvalo qanday boshlash va davom ettirish kerakligi haqida koʻrsatmalar beradi. wikiHow (ruscha: как сделать) koʻrsatmalarning keng maʼlumotlar bazasidan iborat boʻlib, u 2005-yil yanvar oyida internet-tadbirkor Jack Herrick tomonidan tashkil etilgan. Saytning maqsadi — dunyodagi har bir kishiga har qanday narsani qilishni oʻrganish imkonini beradigan eng foydali amaliy koʻrsatmalar yaratishdan iborat[2].

wikiHow — gibrid tashkilot, yaʼni ijtimoiy missiya uchun ishlaydigan notijorat kompaniya sanaladi[3][4]. wikiHow ochiq manba va ochiq kontent boʻlgan loyiha hisoblanadi[5]. Bepul kontent va Creative Commons litsenziyasi (BY-NC-SA) ostida chiqariladigan tahrirlangan MediaWiki dasturidan foydalanadi[6][7][8].

2005-yil yanvar oyida wikiHowga 35,5 milliondan ortiq noyob tashrif buyuruvchilar boʻlgan[9]. wikiHow hozirda 190 000 dan ortiq bepul yordam maqolalari va 1 600 000 dan ortiq roʻyxatdan oʻtgan foydalanuvchilarga ega. 2010-yil 11-aprelda wikiHowda „Qanday qilib tez vazn yo‘qotish kerak“ nomli maqola ilk marta 5 million marta ko‘rildi. „Microsoft Windowsda skrinshotni qanday olish kerak“ nomli maqola esa saytdagi eng mashhur maqola deb eʼtirof etilgan[10]. wikiHow maʼlumotlariga koʻra, wikiHowdagi maqolalardan foydalanib, toʻrtta chaqaloq favqulodda vaziyatlarda tugʻilishiga yordam berilgan[11].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sayt 2005-yil 15-yanvarda Jack Herrick tomonidan bir nechta tillarda toʻgʻri va dolzarb koʻrsatmalarga ega boʻlgan keng qamrovli qoʻllanmalar yaratish maqsadida tashkil etilgan [9]. 15-yanvar ataylab Vikipediya sharafiga ishga tushirish sanasi sifatida tanlangan. Bundan toʻrt yil oldin 2001-yil 15-yanvarda Vikipediya ishga tushirilgan[12]. Herrick wikiHowni yaratishga u va Josh Xanna bilan 2004-yilda sotib olgan eHow oʻquv sayti sabab boʻlgan. eHowni ishga tushirgandan soʻng, Herrick saytning biznes modelini tugatdi, bu esa unga keng qamrovli, yuqori sifatli ish bajarish boʻyicha qoʻllanmalarni yaratishga toʻsqinlik qilgan[13]. Shundan soʻng, Herrick va Xanna 2006-yilda eHowni sotishga qaror qilishgan. Bu Herrickga wikiHowga koʻproq eʼtibor qaratish imkonini yaratgan.

2006-yilda „One Laptop per Child“ notijorat tashkiloti wikiHowni butun dunyo bo‘ylab tarqatadigan taʼlim noutbuklari uchun kontent manbalaridan biri sifatida tanlab olgan[14]. 2007-yil 21-sentabrda saytdagi 25 000-maqola chop qilingan[7]. 2009-yilda saytga oylik tashrif buyuruvchilar soni 20 milliondan oshdi va qayta loyihalashni ham yakunladi[15]. 2014-yilda Google wikiHowni hamkorlaridan biri sifatida Google Contributorni ishga tushirgan[16].

Guidecentralni sotib olish[tahrir | manbasini tahrirlash]

2016-yil 24-martda wikiHow loyihalardan amaliy foydalanish haqida maʼlumot berishga moʻljallangan Guidecentral (inglizcha: «hands on» projects) veb-saytini sotib olganini eʼlon qilgan[17][18]. Sotib olish boʻyicha shartlar eʼlon qilinmagan. Ammo, Guidecentralni sotib olishdan oldin wikiHow NXTP Labs, Enterprise Ireland va South Ventures kabi investorlardan 1 million dollardan ortiq mablagʻ toʻplagan[19].

Ishlash prinsiplari[tahrir | manbasini tahrirlash]

wikiHow barchaga sahifalarni tahrirlash imkonini beruvchi onlayn oʻquv qoʻllanmalar taqdim etadi[20]. 2015-yil fevral holatiga ko‘ra wikiHowda 180 000 dan ortiq maqolalar mavjud. Koʻpgina maqolalar qadamlar, maslahatlar, ogohlantirishlar, sizga kerak boʻlishi mumkin boʻlgan narsalar roʻyxati bilan oʻxshash formatga amal qiladi va oʻquvchiga vazifani qanday bajarishni bilishga yordam berish uchun rasmlar bilan toʻldiriladi[21].

wikiHow muharrirlarga tarkibni qoʻshish, olib tashlash yoki boshqa yoʻl bilan oʻzgartirish imkonini beruvchi doimiy takomillashtirishning wiki usulidan foydalanadi. Maqola yaratilganda, uning sifatini yaxshilash uchun hamjamiyat aʼzolari uni kuzatib boradilar. Har bir tahrir „Latest Change Patrolling“ deb nomlangan jarayon davomida koʻrib chiqiladi, bunda koʻngillilar kontentni wikiHow standartlari asosida koʻrib chiqadi, vandalizm va test tahrirlari kabi past sifatli tahrirlarni yoʻq qiladi[22][23].

Himoya qiluvchi vositalardan foydalanishning markaziy asosi hamjamiyat boshqaruv paneli boʻlib, u foydalanuvchilarni turli tahrirlash vositalariga bogʻlaydigan bir nechta dinamik appletlarni koʻrsatadi[24]. Masalan, Spell Checker — maqolalarni mavzulariga koʻra turkumlashtiradi va Cleanhouse Greenhouse — sifatsiz maqolalarni oʻchiradi, tahrirlaydi va belgilangan uslub va formatda qayta yozilishini nazorat qiladi.

Sifatni tekshirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yangi yaratilgan maqolalar qidiruv tizimlarida indekslanadi. „Yangi maqolalarni reklama qilish“ (inglizcha: New Article Boost) tizimi baʼzi foydalanuvchilarga ushbu maqolalarni koʻrib chiqish va zarur hollarda, ularni standartlarga moslashtirishni taklif etadi[25]. Agar yaqinda yozilgan yuqori sifatli maqolalar topilsa, uni „Yulduz koʻtarilishi“ (inglizcha: Rising Star, RS)sifatida belgilashi mumkin[26]. RS bilan teglangan postlar odatdagidan koʻproq targʻib qilinadi va nomaʼlum muddatga qadar birinchi sahifaga joylashtiriladi[27]. Aksincha, standartlardan past boʻlgan va juda koʻp mehnat talab qiladigan maqolalar „pastga tushiriladi“, bu ularni yangi reklamalar roʻyxatidan olib tashlaydi. Shuningdek, sahifani „Sifatni tekshirish maqolalari“ toifasiga oʻtkazadi[28]. Saytni oʻchirish siyosatini buzuvchi kontentga ega maqolalar ham (masalan, hazillarga asoslangan maqolalar, shahvoniy yoki nafratli mavzular hamda oʻta notoʻgʻri yoki toʻliq boʻlmagan koʻrsatmalar) ham shular jumlasidan[29]. wikiHow dublikat sifatida belgilangan sarlavhalarni birlashtirishni ham amalga oshiradi[30].

„WikiHow’dagi ayollar“, Wikimania-2012 da seminar

Boshqa koʻplab vikilar singari, roʻyxatdan oʻtish ixtiyoriy va maqolalar yaratish va tahrirlash kabi imtiyozlar hisobi boʻlmaganlar uchun ham mavjud hisoblanadi. wikiHow bolalarning onlayn maxfiyligini himoya qilish to‘g‘risidagi qonunga (COPPA) amal qiladi. Xususan, foydalanuvchilar hisobni ro‘yxatdan o‘tkazish uchun kamida 13 yoshda bo‘lishi kerakligi saytda koʻrsatiladi[31]. Har oyda 1,5 milliondan ortiq odam akkaunt yaratdi va 4000 dan ortiq kishi wikiHowni tahrirlaydi . Ushbu koʻngilli muharrirlar jamoasi oʻzlarini „wikiHowians“ deb atashadi. Eng faol, tajribali va ishonchli wikiHowians veb-saytni boshqarish va himoya qilishda yordam berish uchun qoʻshimcha tahrirlash huquqlariga ega boʻlishi mumkin. Yangi maqolalarni targʻib qilish huquqi kamida 300 ta oʻzgartirish kiritgan va wikiHow siyosatini tushunganliklarini koʻrsatadigan sinovdan oʻtgan (uch xil qismdan iborat) foydalanuvchilarga beriladi[32]. Ushbu huquqlarga ega boʻlgan odamlar yangi yozilgan maqolalarni tahrirlash va maqolalar barcha oʻquvchilarga taqdim etilishidan oldin ularning sifati wikiHow standartlariga javob berishini taʼminlash imkonini beruvchi maxsus vositadan foydalanish imkoniyatiga ega boʻladi. Maʼmur lavozimiga charchamaydigan va sogʻlom fikrga ega boʻlgan eng tajribali foydalanuvchilar koʻrib chiqilishi mumkin, bu ularga wikiHowni turli texnik vositalar yordamida himoya qilish va yaxshilash uchun qoʻshimcha vakolat beradi[33]. Yiliga kamida bir marta wikiHow konferensiyalarni tashkil qiladi, bu yerda hamjamiyat aʼzolarining kichik guruhi dam olish kunlarida bir-birlari bilan tanishish uchun oflayn rejimda ishlashga taklif qilinadi[34].

wikiHow shtab-kvartirasi Kaliforniyaning Palo-Alto shahridagi „wikiHaus“ deb nomlangan uyda joylashgan. Xodimlar muhandislikdan marketinggacha, jamoa boshqaruvigacha boʻlgan kichik bir guruh xodimlardan iborat[4].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „wikiHow:Language Projects“ (en). wikiHow. 2017-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 26-iyul.
  2. ↑ „wikiHow:Mission“ (en). wikiHow. 2017-yil 31-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  3. ↑ „wikiHow:Hybrid Organization“ (en). wikiHow. 2019-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  4. ↑ 4,0 4,1 Christina DesMarais. „WikiHow’s Recipe for Success“ (en). Inc (2012-yil 8-noyabr). 2018-yil 30-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  5. ↑ „Jack Herrick, wikiHow founder interviewed by Wikinews“ (en). Викиновости (2009-yil 31-yanvar). 2017-yil 14-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  6. ↑ „Version“ (en). wikiHow. 2014-yil 13-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  7. ↑ 7,0 7,1 Rebecca Lendl. „wikiHow Reaches 25,000 Articles“ (en). Creative Commons (2007-yil 2-oktyabr). 2017-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  8. ↑ „wikiHow:Creative Commons“ (en). wikiHow. 2017-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  9. ↑ 9,0 9,1 „wikiHow:History of wikiHow“ (en). wikiHow. 2017-yil 14-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  10. ↑ „wikiHow:Statistics“ (en). wikiHow. 2017-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  11. ↑ „wikiHow:About wikiHow“ (en). wikiHow. 2017-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  12. ↑ Jack Herrick. „Пост на странице социальной сети“ (en). Google+ (2014-yil 16-yanvar). 2015-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  13. ↑ Robert Levine. „New Web Sites Seeking Profit in Wiki Model“ (en). The New York Times (2006-yil 4-sentyabr). 2017-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  14. ↑ „2B1: "WikiHow" Content Comes Preloaded“ (en). OLPC News (2006-yil 14-sentyabr). 2015-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  15. ↑ Erick Schonfeld. „WikiHow Gets Pretty, And Hits 20 Million Monthly Visitors“ (en). TechCrunch (2009-yil 9-dekabr). 2017-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  16. ↑ Nathan Ingraham. „Google Contributor will let you pay a monthly fee to see select websites without ads“ (en). The Verge (2014-yil 20-noyabr). 2017-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  17. ↑ „wikiHow / Guidecentral“ (en). CrunchBase (2016-yil 24-mart). 2016-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  18. ↑ George Anders. „Can WikiHow Rule Mobile? Watch This Acquisition Closely“ (en). Forbes (2016-yil 24-mart). 2017-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  19. ↑ Pamela Newenham. „WikiHow acquires Dublin start-up Guidecentral“ (en). The Irish Times (2016-yil 24-mart). 2017-yil 26-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  20. ↑ Keira Huang. „How-to site wikiHow builds Chinese-language presence“ (en). South China Morning Post (2013-yil 16-sentyabr). 2015-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  21. ↑ Kit Eaton. „Guiding D.I.Y. Home Repairs, or Summoning the Pros“ (en). The New York Times (2012-yil 28-noyabr). 2017-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  22. ↑ „How to Patrol Recent Changes on wikiHow“ (en). wikiHow. 2017-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  23. ↑ Richard MacManus. „wikiHow vs. eHow: Is The Wiki Way Better Than Content Farms?“ (en). ReadWrite (2009-yil 9-dekabr). 2017-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  24. ↑ „How to Access the wikiHow Community Dashboard“ (en). wikiHow. 2017-yil 14-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  25. ↑ „How to Get an Article Approved in wikiHow’s Quality Review“ (en). wikiHow. 2017-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  26. ↑ „wikiHow:Rising Star“ (en). wikiHow. 2017-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  27. ↑ „How to Write a Rising Star Quality Article on wikiHow“ (en). wikiHow. 2017-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  28. ↑ „How to Use the wikiHow New Article Boost App“ (en). wikiHow. 2017-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  29. ↑ „wikiHow:Deletion Policy“ (en). wikiHow. 2017-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  30. ↑ „wikiHow:Merge Policy“ (en). wikiHow. 2017-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  31. ↑ „wikiHow:COPPA“ (en). wikiHow. 2017-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  32. ↑ „How to Become a New Article Booster on wikiHow“ (en). wikiHow. 2017-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  33. ↑ „How to Become a wikiHow Admin“ (en). wikiHow. 2017-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust.
  34. ↑ „wikiHow:Meetups“ (en). wikiHow. 2017-yil 14-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-avgust. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=WikiHow&oldid=2923842" dan olindi