Tripuri (xalq)
Tripura (tippera) — Bangladesh va Tripura shtati (Hindiston)ning tub aholisidan biri. Umumiy soni qariyb 950 ming kishini tashkil etadi.
Etnik tarix va siyosiy tashkilot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tripura xalqi Tibet-Birma etnik guruhiga mansub boʻlib, kelib chiqishini Yangtszi va Sariq daryoning yuqori oqimidan izlaydi. Tripura ajdodlari Xitoyni Sui sulolasidan ancha oldin tark etishgan. Migratsiya vaqtida ular animistlar edi va bu migratsiya milodiy 65-yildan oldin sodir boʻlgan deb taxmin qilish imkonini beradi, yaʼni buddizmning Xitoyga kirib kelishidan oldin. Shimoli-sharqdan kelgan muhojirlar oqimi bilan Tripuraning ajdodlari asta-sekin hozirgi Tripura shtati hududiga joylashib, oʻz taʼsirini hamma joyda tarqatdilar. Bu zaminda mustahkamlanib, Tripura XVI-asr boshlarida gullab-yashnagan oʻz davlatini yaratdi. Ikki ming yildan koʻproq vaqt davomida, 1949-yilda Hindiston Ittifoqiga qoʻshilgunga qadar, Tripura knyazligini mahalliy Debbarma sulolasi boshqargan. 1960-yillarda xalq muxtoriyatni tan olish uchun faol kurash olib bordi, natijada 1972-yilda Tripura davlati tashkil topdi[1].
Til[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xitoy-Tibet oilasining markaziy guruhining Bodo kichik guruhining koʻkborok tilining (Tripura shtatining ikkita rasmiy tillaridan biri) turli lahjalarida soʻzlashadi. Soʻnggi maʼlumotlarga koʻra, uning soʻzlashuvchilari soni 1 million kishini tashkil etardi, ular Hindistonning Assam va Mizoram shtatlarida, Bangladeshda ham yashaydilar. Yozuv Bengal yozuviga asoslangan[2].
Hayot va madaniyat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tripura qabilalarining boy madaniy merosi xalq oʻyinlari, musiqa va bayramlarda oʻz aksini topgan. Bu xalqning tili va urf-odatlari juda oʻziga xos va qoʻshni qabilalarning sheva va urf-odatlaridan farq qiladi.
Joylashuvi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tripura qishloqlari adirlar yonbagʻirlarida, daryolar qirgʻoqlarida joylashgan. Beshdan elliktagacha oila mavjud. Uylar yovvoyi hayvonlarning kirib kelishidan himoya qilish uchun ustunlarga qurilgan, asosiy qurilish materiali bambukdir[3].
Kasb kori[tahrir | manbasini tahrirlash]
Parrandalar, mayda chorva mollari, buyvollar ortib haydash kuchi sifatida boqiladi. Asosiy mashgʻuloti sugʻoriladigan dehqonchilikdir.
Taom[tahrir | manbasini tahrirlash]
Anʼanaviy Tripura taomlari qoʻshnilarning taomlaridan ancha farq qiladi. Tripura vegetarianizmga rioya qilmaydi, ularning parxezi asosini choʻchqa goʻshti, qoʻzichoq, dana, tovuq, baliq, toshbaqa, qisqichbaqalar, qurbaqalardan tayyorlangan goʻshtli taomlar tashkil etadi[4].
Kiyim[tahrir | manbasini tahrirlash]
Erkaklar oq yoki qora koʻylagi, lungi va oq salla kiyadilar, ayollar koʻkragiga bir parcha mato oʻrab, paxta yoki shoyi matodan yubka kiyib, yelkalarini yopadilar.
Ijtimoiy tashkilot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qabila munosabatlari deyarli butunlay buzilgan. Patrilineal qarindoshlik hisobi mavjud, meros birinchilik printsipi boʻyicha amalga oshiriladi. Nikoh turar-joylari patrilokaldir, chunki qalin sifatida kelin uchun ikki yillik ish odatiy holdir[5].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Singh, R. G., Barma, Arun Deb, eds. History of Tripura / Tripura: Tripura State Tribal Cultural Research Institute & Museum, 1915. — 269 p.
- ↑ Народы и религии мира: Энциклопедия / Гл. ред. В. А. Тишков. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998, — 928 с.: ил. — ISBN 5-85270-155-6;
- ↑ Saigal Omesh. Tripura / New Delhi: Concept Publishing Company, 1978. — 168 p.
- ↑ Tripuri Culture
- ↑ Socio-Political Movements in India : A Historical Study of Tripura/Ranjit Kumar De. 1998, p. 108—113
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Tripura
- TwiPra (Wayback Machine saytida 2012-02-08 sanasida arxivlangan)
- Tripura Society’s Website
- Tippera на Ethnologue