Qora libosli prioniks
| Qora libosli prioniks | |
|---|---|
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Hayvonlar |
| Tip: | Boʻgʻimoyoqlilar |
| Sinf: | Hasharotlar |
| Oila: | Sphecidae |
| Urugʻ: | Prionyx |
| Turlari: | Qora libosli prioniks |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Prionyx macula (Fabricius, 1804) | |
Qora libosli prioniks[1] (lat. Prionyx macula) — yerkovlov (Sphecidae) arilar oilasiga mansub Prionyx. Qozogʻiston[2] va Oʻzbekiston Qizil kitobiga kiritilgan.
Tarqalishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qozogʻiston, Oʻzbekiston, Markaziy Osiyo, Janubi-Gʻarbiy Osiyo (Isroil, Saudiya Arabistoni, Afgʻoniston, Eron). Shimoliy Afrikadan (Jazoir, Liviya) Sphex eatoni[1][3][4] sifatida xabar qilingan. 2007-yilda esa Misr koʻrsatilgan.
Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]
Arilarning uzunligi taxminan 2,5 sm: urgʻochilar - 25 dan 30 mm gacha, erkaklar - 23 dan 25 mm gacha. Urgʻochilarining moʻylovlari va oyoqlari odatda qora rangda (oyoqlari va moʻylovlari qisman qizgʻish jigarrangga moyil). Erkaklar deyarli qora tusda (jagʻlari qizgʻish-jigarrang). Qanotlari tim-qora. Oyoq panjalari tagida 2-5 tikonli (odatda 3-4). Bu tur ilk marta 1804-yilda Saudiya Arabistonidan kelgan daniyalik entomolog Iogan Kristian Fabrisius (1744-1808) tomonidan Pepsis macula FABRICIUS, 1804 asl nomi bilan ifodalangan[3][5].
- Prionyx macula lugens kenja turi (Kohl, 1889)
- Prionyx macula makula kichik turi (Fabricius, 1804)
Yashash tarzi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yiliga bir marta nasl beradi. Ilk uchishi va tuxum qoʻyishi – iyun-avgust oylariga toʻgʻri keladi, turli oʻsimliklarning gullarida, asosan, murakkabguldoshlarda (Asteraceae) oziqlanadi. Urgʻochilari chigirtkasimonlarni (Acridoidea) ovlaydi, ularni falajlab, tuproqqa kovlangan iniga joylashtiradi, soʻng ulardan biriga tuxum qoʻyadi.
Cheklovchi omillar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xoʻjalik maqsadlarida choʻl-qoʻriqlarning oʻzlashtirilishi, xususan, haydash, chorvachilikda yaylovdan haddan tashqari koʻp foydalanish.
Muhofaza choralari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nurota qoʻriqxonasida muhofaza ostiga olingan. Yashash joylari, hayot tarzi va sonini mukammal oʻrganish lozim.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Казенас, В. Л. Сцелифрон Шестакова. Сфекс желтокрылый. Прионикс Хаберхауэра. Прионикс траурный / В.Л. Казенас // Красная книга Казахской ССР. — Изд. второе, переработанное и дополненное. Т. 1. — Животные. — Алма-Ата: Гылым, 1991. — С. 418-425.
- ↑ Казенас В. Л. Сцелифрон Шестакова. Сфекс желтокрылый. Прионикс Хаберхауэра. Прионикс траурный. / В. Л. Казенас // Красная книга Казахстана. — Т. I. — Животные. — Часть 2. — Беспозвоночные. — Алматы: Онер, 2006. —С. 152-153. 4-е издание.
- ↑ 3,0 3,1 Казенас В. Л. Роющие осы (Hymenoptera, Sphecidae) Казахстана. (Подсем. Ampulicinae, Sphecinae). Выпуск 1. (Фауна Кахахстана. Том 9. Перпончатокрылые). Алматы, 1998. 377с.
- ↑ С.128-134 в кн.: Bohart, R.M. & Menke, A. S. 1976. Sphecid Wasps of the World: a Generic Revision. University of California Press, Berkeley, California.
- ↑ Пулавский В. В. Prionyx. С.183-184. В кн.:Определитель насекомых европейской части СССР, Sphecidae // Л., Наука, 1978. — Т. 3, стр. 120—192.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Kazenas V. L. Scelifron Shestakova. Sphex sariq qanotli. Prionix Haberhauer. Prionyx motam. / DA. L. Kazenas // Qozog'iston Qizil kitobi. - T. I. - Hayvonlar. - 2-qism. - Umurtqasizlar. - Almati: Oner, 2006. - S. 152-153.
- Pulavskiy V. DA. Prionyx. 183-184-betlar. Kitobda: SSSRning Evropa qismidagi hasharotlar kaliti, Sphecidae // L., Nauka, 1978-yil. - 3-jild, 120-192-betlar.
- Danilov Yuriy N. (2012). The digger wasps of the genus Prionyx Vander Linden (Hymenoptera: Sphecidae) of Russia and Central Asia, with a key to species, new synonymies, and lectotype designations.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Prionyx macula eol.org saytida(ingl.) )
- Prionyx biolib.cz saytida(ingl.) )
- Kaliforniya Fanlar Akademiyasida Prionyx turlarining izohli katalogi.