Norvegiya — Buyuk Britaniya munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Norvegiya va Buyuk Britaniya davlatlarining xaritada joylashuvi. Yashil rangda Norvegiya, sariq rangda Buyuk Britaniya koʻrsatilgan.
Hyde Parkdagi Norveg toshi, London

Norvegiya — Buyuk Britaniya munosabatlari Norvegiya va Buyuk Britaniya oʻrtasidagi tashqi aloqalardir. Norvegiya 1905-yilda mustaqillikka erishganidan beri ikki davlat oʻrtasida juda yaqin madaniy, iqtisodiy, harbiy va siyosiy hamkorlik mavjud[1]. Ikkala davlat ham NATOdagi markaziy ittifoqchilardir, shuningdek, savdo va harbiy aloqalarni oʻz ichiga olgan koʻplab ikki tomonlama kelishuvlarga ega[2]. Yaqinda ikkalasi 2022-yilda Rossiyaning Ukraina davlatiga bostirib kirishi chogʻida Ukrainani razvedka va qurol-yarogʻ bilan taʼminlash uchun keng hamkorlik qildi[3][4].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tarixiy aloqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Norvegiya vikinglari, ayniqsa, zamonaviy Shotlandiya va Shimoliy Angliyaning maʼlum hududlarida istiqomat qilishgan va hozirgi kunga qadar bu hududlarda koʻp odamlar Ainscough kabi qadimgi norveg soʻzlaridan olingan familiyalarga ega yoki qisman norvegiyaliklar hisoblanadi.

Angliyada Norvegiya vikinglari X asrning boshlarida Irlandiyadan quvilganidan keyin Shimoliy Gʻarbiy qirgʻoq boʻylab joylashishni boshladilar. Ular asosan Wirral va Chesterda oʻrnashgan[5], ammo dalillar shuni koʻrsatadiki, bu tashrif yaqin atrofdagi Gʻarbiy Derbi yuziga (bugungi kunda Buyuk Manchester va Mersisayd oʻrtasida boʻlingan), Lankashirdagi Amounderness Yuz va Lonsdeyl yuziga joylashishga olib kelgan. Bu hududlarda vikinglar bemalol joylashish imkoniga ega edilar, chunki oʻsha paytda hududda aholi siyrak edi[6][7]. Shimoliy Meols, Skoulz[8], Skelmersdale[9] va Grimsargh[10] kabi bu hududdagi koʻplab joy nomlari qadimgi norveg tilidan kelib chiqqan[11]. Taxminan bir vaqtning oʻzida Norvegiya vikinglari bugungi kunda Cumbria boʻlgan hududga joylashish uchun koʻchib oʻtganlar[12].

Shotlandiyada Shetland va Orkney orollari Norvegiya bilan uzoq yillik tarixiy va madaniy aloqalarga ega.

1900-yillar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikki davlat diplomatik munosabatlarni 1905-yilda, Norvegiya Shvetsiyadan mustaqillikka erishgandan keyin oʻrnatgan. Buyuk Britaniyaning Osloda, Norvegiyaning Londonda elchixonasi bor. Biroq, Norse vikinglari Britaniyaning gʻarbiy qismida, Man orolida, Shotlandiyadagi Gebridlar, Orkney va Shetland orollarida doimiy aholi punktlarini barpo etib, Britaniya orollariga bostirib kirganliklaridan munosabatlarni Vikinglar davriga bogʻlash mumkin. Natijada, ingliz tiliga norveg tili katta taʼsir koʻrsatgan. Bu madaniy rishtalar bugungi kungacha saqlanib qolgan, natijada ikki davlat oʻrtasida yaqin madaniy aloqalar paydo boʻldi.

Norvegiya Shvetsiyadan toʻliq mustaqil boʻlgach, Norvegiyaga qirol boʻlish masalasi paydo boʻldi. Qirol Haakon VII boʻlgan Daniya shahzodasi Karlning tanloviga asosan ikkita gʻayrioddiy omil taʼsir koʻrsatdi: Daniya kichikroq davlat boʻlganligi sababli, Evropadagi kuchlar muvozanati Norvegiya oʻzining yangi qirolining vatani va Karlning rafiqasi bilan bir zumda ittifoq tuzishi tufayli buzilmasligini anglatardi. Yangi qirol Karlning rafiqasi Maud ingliz malikasi edi, bu Buyuk Britaniya bilan yaqin munosabatlarga olib kelishi kutilgan edi, bu Norvegiyani nemis gegemonligidan himoya qilishi mumkin edi.

Birinchi jahon urushi paytida Norvegiya neytral qoldi. Biroq, inglizlarni nemislarga nisbatan koʻproq afzal koʻrganligi sababli, Norvegiya neytral ittifoqchi sifatida tanildi.

Ikkinchi jahon urushi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Trafalgar maydonidagi Rojdestvo archasi 1947-yildan beri har yili Oslo shahri tomonidan London aholisiga sovgʻa qilinadi.

Ikkinchi Jahon urushi paytida Norvegiya Germaniya tomonidan bosib olindi va Norvegiya qiroli va hukumatini Londonda surgundagi hukumat yaratishga majbur qildi. Britaniya harbiylari Norvegiyadagi natsist inshootlariga hujum qilish uchun Norvegiya kuchlarini tayyorlash va tashkillashtirishda ham yordam berdi. Norvegiya xalqidan Britaniya xalqiga minnatdorlik belgisi sifatida har yili Norvegiya Rojdestvo archasi Oslodan Londondagi Trafalgar maydoniga yuboriladi[13].

Soʻnggi oltmish yil davomida har yili Nyukasl-apon Tayn Nyukaslning egizak shaharlaridan biri boʻlgan Bergen aholisidan Rojdestvo archasini sovgʻa sifatida oladi. 45 fut balandlikdagi Norvegiya archasini 2007-yil sentyabr oyidan beri Bergen meri lavozimida ishlab kelayotgan Gunnar Bakke shaxsan bekor qildi. Daraxt anʼanaviy Norvegiya oq chiroqlari bilan bezatilgan va tinchlik va xayrixohlik ramzi hisoblangan. Norvegiya xalqi, shuningdek, Ikkinchi jahon urushi tugaganidan beri har Rojdestvoda Buyuk Grimsbi shahriga daraxt joʻnatadi, soʻnggi bir necha yil davomida daraxt Sortland aholisi tomonidan tanlangan[14].

Brexit[tahrir | manbasini tahrirlash]

2020-yil yanvar oyida Buyuk Britaniyaning Yevropa Ittifoqidan chiqishi bilan Norvegiya va Buyuk Britaniya ikki davlat o‘rtasida Brexit bo‘yicha eksklyuziv kelishuvni imzoladilar, bu ikkala mamlakat fuqarolari uchun mavjud kafolatlarni saqlab qolishga qaratilgan[15].

2021-yil aprel oyida baliq ovlash huquqlari boʻyicha ikki tomonlama kelishuv boʻyicha muzokaralarda bir toʻxtamga kelinmadi[16][17].

2021-yil iyun oyida ikki davlat oʻrtasida savdo bitimi imzolangan[18].

Zamonaviy kun[tahrir | manbasini tahrirlash]

Buyuk Britaniya tashqi ishlar vaziri William Xeyg (o‘ngda) va Norvegiya tashqi ishlar vaziri Jonas Gahr Styor 2011-yil 30-noyabr kuni Londonda (Angliya) qutb tadqiqotlari va madaniy meros bo‘yicha Buyuk Britaniya va Norvegiya hamkorligi bo‘yicha o‘zaro anglashuv memorandumini imzoladilar.

Angliyaning Xarvich shahri 1953-yilgi Shimoliy dengiz toshqinidan katta zarar koʻrgan, bir necha kishi uysiz qolgan. Norvegiya hukumati bunga javoban shaharda yogʻoch uylar qurishni moliyalashtirdi. Vaqtinchalik hisoblanganiga qaramay, uylar bugungi kunda ham Xarvichda turibdi[19].

Norvegiya va Buyuk Britaniya Antarktidadagi oʻzaro chegaralarini baham koʻradilar va bir-birining daʼvolarini, shuningdek, Avstraliya, Fransiya va Yangi Zelandiyaning daʼvolarini oʻzaro tan oladilar.

Ikkala davlat ham NATO va Yevropa Kengashining toʻliq aʼzosi. Buyuk Britaniyada 18 000 ga yaqin norvegiyaliklar va Norvegiyada 13 395 ga yaqin britaniyaliklar yashaydi[20]. Britaniyaliklar koʻplab shaharlardagi eng katta immigrant guruhlardan biri hisoblanadi. Eng koʻp britaniyaliklar yashaydigan shaharlar: Oslo (2535), Stavanger (1542), Bergen (1014), Berum (716), Trondxaym (360), Asker (307), Kristiansand (238), Drammen (144) va Fredrikstad (111) hisoblanadi[21].

Qirolicha Yelizaveta II o‘z hukmronligi davrida 1955-, 1981-yillarda va oxirgi marta 2001-yilda qirol Harald V tomonidan qabul qilinganida Norvegiyaga jami uchta davlat tashrifi bilan borgan.

Harbiy munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qirollik dengiz piyodalari har yili Norvegiyada mashq qiladi va Norvegiyaning mudofaa rejalariga kiritilgan[22].

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Bilateral Relations“ (en). Norgesportalen. 2022-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 15-oktyabr.
  2. ↑ „UK-Norway deal comes into effect“ (en). GOV.UK. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  3. ↑ „Norway, UK to Donate Nano Drones to Ukraine“ (en-US). The Defense Post (2022-yil 25-avgust). Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  4. ↑ „UK and allies agree expanded International Fund for Ukraine support“ (en). GOV.UK. Qaraldi: 2022-yil 3-sentyabr.
  5. ↑ „Early medieval Chester 400-1230 | British History Online“. www.british-history.ac.uk.
  6. ↑ „North Meols and the Scandinavian settlement of Lancashire“ (2014-yil 23-may).
  7. ↑ Visiter. „New book shows Vikings still alive in West Lancashire“. southportvisiter (2011-yil 12-yanvar).
  8. ↑ „Medieval Wigan“. www.wiganarchsoc.co.uk.
  9. ↑ „Cheshire Viking History - CheshireTrove“. www.cheshiretrove.com. 2022-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 15-oktyabr.
  10. ↑ „The days when Vikings and Romans lived here - Lancashire Evening Post“. 2018-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 28-iyul.
  11. ↑ Flom, George Tobias. Scandinavian Influence on Southern Lowland Scotch, January 2008. ISBN 9781434667700. 
  12. ↑ „History of Cumbria.“. www.english-lakes.com.
  13. ↑ British Embassy Oslo. „Oslo's Christmas tree gift to Trafalgar Square“. GOV.UK. Qaraldi: 2015-yil 28-iyun.
  14. ↑ „Festive cheer as giant Christmas tree from Norway arrives at Grimsby docks“. Grimsby Telegraph (2014-yil 6-noyabr). 2015-yil 3-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 28-iyun.
  15. ↑ „Norway, UK sign own Brexit deal“. www.newsinenglish.no.
  16. ↑ „UK and Norway fail to reach fishing deal“. BBC News (2021-yil 30-aprel). Qaraldi: 2021-yil 2-may.
  17. ↑ O'Carroll, Lisa. „Brexit: failure to secure UK-Norway fishing deal a 'disaster' for sector“. The Guardian (2021-yil 1-may). Qaraldi: 2021-yil 2-may.
  18. ↑ „Brexit: UK announces trade deal with Norway, Iceland and Liechtenstein“. BBC News (2021-yil 4-iyun). Qaraldi: 2021-yil 4-iyun.
  19. ↑ „Norway's lasting gift after floods“. Harwich and Manningtree Standard (2015-yil 14-yanvar).
  20. ↑ „Table 1 Population 1 January 2010 and 2011 and changes in 2010, by immigration category and country background. Absolute numbers“. www.ssb.no.
  21. ↑ „Table 10 Immigrants and Norwegian-born to immigrant parents, by country of birth, (the 20 largest groups). Selected municipalities. 1 January 2011“. www.ssb.no.
  22. ↑ Williamson, Gavin. „Defence Secretary announces new Defence Arctic Strategy“. Government Digital Service (2018-yil 30-sentyabr). 2018-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Almlid, Geir K. Buyuk Britaniya va Norvegiya Evropada 1945 yildan beri: begonalar (Springer tabiati, 2020).
  • Barns, Richard. „Birlashgan Qirollik/Norvegiya: Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Birlashgan Qirolligi va Norvegiya Qirolligi oʻrtasida baliqchilik boʻyicha doiraviy bitim“. Dengiz va qirgʻoq huquqi xalqaro jurnali 36.1 (2021): 155-164.
  • XalqaGarau, Salvatore. Fashizm va mafkura: Italiya, Buyuk Britaniya va Norvegiya (Routledge, 2015) onlayn .
  • Lukas, Kolin. „Buyuk Britaniya va Norvegiya va Shvetsiya ittifoqi“. Skandinaviya tarixi jurnali 15.3-4 (1990): 269-278.
  • Nelsen, Brent F. „Buyuk Britaniya va Norvegiyada neft siyosatini tushuntirish, 1962-90“. Skandinaviya siyosiy tadqiqotlari 15.4 (1992): 307-328. onlayn
  • Riste, Olav. „Buyuk Britaniya va Norvegiya: urushdan sovuq urushgacha, 1944-1951“. Skandinaviya tarixi jurnali 37.2 (2012): 164-170.
  • Uilkins, Uilyam Genri. Koʻz yoshlar malikasi: Karolin Matilda, Daniya va Norvegiya qirolichasi hamda Buyuk Britaniya va Irlandiya malikasi (Longmans, Green, and Company, 1904) onlayn .
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Norvegiya_—_Buyuk_Britaniya_munosabatlari&oldid=4196793" dan olindi