Mustansiriya madrasasi
| Mustansiriya madrasasi | |
|---|---|
المدرسة المستنصرية | |
| Umumiy maʼlumot | |
| Maqomi | Madrasa |
| Joylashuvi | Bag'dod |
| Mamlakat | Iroq |
| Qurilishi tugagan | 1227-yil |
| Egasi | Iroqdagi Qadimiy ashyolar boshqarmasi |
| Mustansiriya madrasasi | |
Mustansiriya madrasasi (arabcha: المدرسة المستنصرية) oliy taʼlimning universal tizimini taʼminlagan oʻrta asrlardagi ilmiy majmua.Madrasa 1227-yilda Iroqning Bagʻdod shahrida qurilgan va Abbosiy xalifasi al-Mustansir nomi bilan atalgan.
.jpg)
Madrasa haqida[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mustansiriya madrasasi — Madrasada tibbiyot, matematika, adabiyot, grammatika, falsafa va islom dinini oʻrganish kabi turli fanlar oʻqitilgan. Biroq, taʼlimning asosiy yoʻnalishi islom huquqi edi. Bu butun Bagʻdoddagi eng koʻzga koʻringan va yuqori martabali islomshunoslik markaziga aylandi.[1] Abbosiylar davrida madrasalar sunniylik tafakkurining tarqalishiga yordam beradigan asosiy vosita, shuningdek, asoschining taqvodor gʻoyalarini kengaytirish usuli sifatida ishlatilgan.[2] Madrasa meʼmorchiligi ham Bagʻdoddagi islom meʼmorchiligi rivojlanishining muhim namunasi edi. Madrasa oʻz tarixi davomida bir necha marta tanazzul va qayta tiklanish davrlarini boshidan kechirgan. Madrasa arxitekturasi va Bagʻdoddagi mavqeining eng jiddiy buzilishi Bagʻdodning moʻgʻullar tomonidan qamal qilinishi edi (1258). Bugungi kunda Madrasa restavratsiya holatida va uni Iroqdagi Qadimiy ashyolar boshqarmasi nazorat qilmoqda. Hozirda u Al-Mustansiriya universitetining bir qismi boʻlib, Dajla daryosining chap qirgʻogʻida joylashgan. Qoʻshni diqqatga sazovor joylarga Saroy soqi, Bagʻdodiy muzeyi, Mutanabbiy koʻchasi, Abbosiylar saroyi va Xalifa koʻchasi kiradi.
Taʼlim turlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Islomshunoslik maktabi tarkibida islom ilmining oʻziga xos boʻlimlari mavjud edi. Boʻlimlarga „Dorul-Qurʼon“ va „Dorul-hadis“ kiradi. Dorul-Qur’on yoki Qur’on uyi Qur’onni oʻrganish va qiroat qilishga bagʻishlangan edi. Talabalarga taʼlim berishda yordam berish uchun maxsus Qur’on qorisi va yordamchi ham bor edi. Majmuada talabalar bilan bir qatorda oʻttiz nafar yetim bolalar ham joylashtirildi. Barcha talabalar, shu jumladan etimlar, teng ish haqi, non va pishiriq bilan belgilandi. „Dor al-hadis“ Muhammad (s.a.v) paygʻambarning soʻzlari va anʼanalarini oʻrganishga bagʻishlangan edi.
Bundan tashqari, Mustansiriya madrasasida tibbiyot maktabi joylashgan edi. Tibbiyot maktabiga oʻn nafar talabani oʻrgatishi kerak boʻlgan katta musulmon shifokori rahbarlik qilgan. Madrasada tibbiyot talabalari ham xuddi shu majmuada tibbiyotni oʻrganish va amaliyotda qoʻllash imkonini beradigan shifoxona ham boʻlgan.
Mustansiriya madrasasi tarkibida hammom, davlat shifoxonasi, dorixona, oziq-ovqat saqlanadigan joy va oshxona kabi turli binolar mavjud edi.[3] Shuningdek, talabalar turar joylari uchun joy ajratilgan. Madrasa oʻquvchilarini oziq-ovqat, turar joy, kiyim-kechak va oylik stipendiya bilan taʼminlagan.[4] Uning kutubxonasida xalifa tomonidan berilgan 80 000 jildlik dastlabki toʻplam mavjud edi. Toʻplam 400 000 jildgacha koʻpaygani aytildi, ammo bu ikkala raqamning hisobotlari boʻrttirilgan boʻlishi mumkin. Kutubxonalar fondi moʻgʻullar tomonidan 1258-yilgi talon-tarojdan saqlanib qolgan boʻlsa ham, u 1393-yilda Nizomiyiya madrasasi bilan birlashtirilib, keyinchalik uning kolleksiyasi tarqalib ketgan yoki yoʻqolib ketgan. Milodiy 1534-yilda Usmonlilar Bogʻdodni bosib olishi natijasida saroy va kutubxonalardan kitoblar urush oʻljasi sifatida olib ketilib, Istanbuldagi qirollik kutubxonasining muhim qismiga aylandi.
Arxitektura[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mustansiriya madrasasi Bagʻdodning islom sanʼati markazi sifatidagi rolini va shaharning geometrik bezaklarni rivojlantirishdagi rolini isbotlovchi yagona binolardan biri hisoblanadi.[5] Madrasaning sxemasi katta hovlisi boʻlgan ikki qavatli toʻrtburchaklar shaklidagi binoga mos keladigan asosiy toʻrtta ivon rejasidir. Har bir islom huquqi maktabi binoning alohida burchagiga ajratilgan.[3] Asosiy bezak xususiyatlaridan baʼzilari muqarnaslarni oʻz ichiga oladi; gumbazlarning qiyshiq zonalarini yoki minora va gumbazlarning tashqi koʻrinishini ajratib koʻrsatish uchun foydalaniladigan oʻzaro bogʻlangan qabrlar seriyasi. Mustansiriya tashqi uch tomonlama jabhada arabesk va oʻyilgan gʻisht bezaklarini oʻz ichiga oladi. Asosiy kirish eshigi uchta konussimon archa, yulduz va koʻpburchak figuralaridan va binolar homiysi Al-Mustansirni tasvirlaydigan yozuvdan iborat. Ilgari Umaviylar va Abbosiylarning barglari va koʻkatlari mavzulari ham kirish arklarining tashqi jabhasida uygʻongan. Boshqa kirishlar zig-zaglarning geometrik naqshlari, kvadrat naqshlar va suv atrofida joylashgan bezaklar bilan bezatilgan. Janubi-gʻarbiy kirish qismida Usmonli sultoni Abd al-Aziz haqidagi keyingi yozuv ham mavjud. 1235-yilda Bagʻdoddagi Mustansiriya madrasasining kirish dahlizida namozning belgilangan soatlari va vaqtini kunduzi ham, kechasi ham eʼlon qiladigan erta monumental suv bilan ishlaydigan uygʻotuvchi soat qurib bitkazildi.
Keyingi holati[tahrir | manbasini tahrirlash]
13-asrdan keyin Madrasa obroʻ-eʼtiborining pasayishi davrini boshdan kechirdi, undan keyin asrlar davomida oʻzgaruvchan maqsad va kuch. Yaqin Sharqda moʻgʻullarning keng miqyosda yoʻq qilinishi va bosib olinishi majmua uchun oʻzgarishlarning dastlabki bosqichlariga olib keldi. 1258 ta moʻgʻul qoplari Madrasaning keyinchalik qayta tiklangan qismlarini vayron qilgan. 1534-yilda Usmonli turklari XX asr boshlarida Britaniya bilan qoʻshilishigacha barqaror hukmronlikni saqlab qoldilar. 18-asr oxiri — 20-asr boshlarida Mustansiriya madrasasi asosan harbiy maqsadlarda, masalan, dam olish joyi sifatida, shuningdek, askarlar kiyimlarini saqlash uchun foydalanilgan. Bu koʻp maqsadli bino 18-asrda xon al-muvasila nomi bilan ham mashhur boʻlib, Bagʻdoddan oʻtuvchi savdogarlar uchun karvonsaroy boʻlib xizmat qilgan.[3]
Bugungi kun[tahrir | manbasini tahrirlash]
1973-yilda Mustansiriya madrasasi Iroqdagi qadimiy ashyolar boshqarmasi tomonidan nazoratga olingan. Oʻshandan beri majmua izchil rekonstruksiya qilinmoqda. Yaqinda madrasa atrofidagi zamonaviy korxonalar majmuaning asl atrofini tiklash maqsadida buzib tashlandi. Ushbu majmuani rekonstruksiya qilish va konservatsiya qilish natijasida Mustansiriya madrasasi Bagʻdodda hamon muhim rol oʻynaydi, chunki madrasa hozirda Al-Mustansiriya universiteti tarkibiga kiradi.[6]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Hillenbrand, Robert. Islamic architecture : form, function, and meaning, Casebound, New York: Columbia University Press, 1994. ISBN 0231101325. OCLC 30319450.
- ↑ Bloom, Jonathan M.. Islamic arts, Blair, Sheila, London: Phaidon Press, 1997. ISBN 9780714831763. OCLC 37265778.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Vincenzo Strika. The Islamic architecture of Baghdad : the results of a joint italian-iraqi survey. Istituto Universitario Orientale di Napoli, 1987. OCLC 1015070877. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name ":0" defined multiple times with different content - ↑ The spread of Islam throughout the world El Hareir, Idris: , Paris, France. ISBN 9789231041532. OCLC 779275979.
- ↑ Tabbaa, Yasser. The Transformation of Islamic Art During the Sunni Revival. University of Washington Press, 2015. ISBN 0295996323. OCLC 920374280.
- ↑ Donald Routledge Hill (1991), „Arabic Mechanical Engineering: Survey of the Historical Sources“, Arabic Sciences and Philosophy: A Historical Journal, Cambridge University Press, 1: 167–186 [180], doi:10.1017/S0957423900001478