Mirjaqip. Oyan, Qazaq (film, 2023)
| Mirjaqip. Oyan, Qazaq | |
|---|---|
| Rejissyor(lar) | Murat Esjan |
| Prodyuser(lar) | Aysaule Abilda |
| Ssenariynavis(lar) | Murat Esjan, Ularbek Nurgʻalimovich, Ushqin |
| Rollarda |
Baqit Qajibayev Zarina Karmen Baygʻali Esenaliyev Bauirjan Qaptagʻay Marey Muxtarovich Jumagʻali Maxanov Kausar Risqulbak |
| Bastakor(lar) | Nurbolat Qadirbaev |
| Kinematografiya | Qazaqstan milliy telekanali |
| Chiqarilgan sanasi | 2023 |
| Davomiyligi | 2 soat 11 daqiqa |
| Mamlakat |
 Qozogʻiston |
| Til | Qozoq tili |
| Byudjeti | 107 million tenge |
"Mirjaqip. Oyan, Qazaq" (oʻzbekcha: Mirjaqip. Uygʻon, Qozoq, qozoqcha: Міржақып. Оян, Қазақ)— Mirjaqip Dulatuli haqidagi badiiy film. Film Qozogʻiston Milliy telekanali buyurtmasi boʻyicha 6 qismli serialning ixcham varianti sifatida tayyorlangan.
Film Qozogʻistonda 2023-yil sentabrida chiqqan. Tarixiy asarning suratga olish ishlari Olmaota viloyati, Olmaota shahrida, Mirjaqipning tugʻilgan joyi Qoʻstanay viloyatida boʻlib oʻtgan[1].
Alash arbobi Mirjaqip Dulatulining 1909—1935-yillardagi hayoti yoritilgan. Mirjaqipning „Oyan qazaq!“ kitobining nashr etilishi, „Baqitsiz Jamal“ romanining yozilishi, inqilobdan keyingi yillardagi ijtimoiy-siyosiy faoliyati, ocharchilik yillarida, Qiziloʻrda, Semey, Moskvadagi mashhur „Butirka“ qamoqxonasida oʻtirgan yillari, oʻz umr yoʻldoshi Gʻaynijamal bilan sevgi hikoyasi[2].
Film rejissyori — Murat Esjan, prodyuseri — Aisaule Abilda, ssenariy muallifi — Murat Esjan, Ularbek Nurgʻalimuli va alashshunos ollim — Ushqin Saydirahmon. Bosh rolni Ostona shahari Yoshlar teatri aktyori Baqit Qajibayev ijro etadi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Film 2022-yilda Qozogʻiston Milliy telekanali buyurtmasi asosida 6-qismli teleserial sifatida suratga olingan va telekanalda namoyish etilgan. Filmni suratga olish uchun 8 oy vaqt ketdi. Maʼlumotlarni qidirish va ssenariyning birinchi versiyasini tayyorlash uchun 3 oy, tayyorgarlik uchun 2 oy, sof suratga olish uchun 1,5 oy, tahrirlash uchun 1,5 oy vaqt ketdi.
Aktyorlarga qoʻyiladigan talablar ichida asosiy mezon sifatida tanlanayotgan aktyor tabiati bilan ijro etiladigan obrazning uygʻunligi belgilandi. Bundan tashqari, qozoq sadosi. Tarixiy belgilarning yosh nisbatini saqlash. Filmning asosiy qismi Olmaota shahrida suratga olingan. Ayni vaqtda Toʻrgʻay hududida, mashhur Qizbel daryosi boʻyida, Qoʻngʻiraulida suratga olish ishlari olib borildi.
Suratga olish ishlari 55 ta joyda olib borildi. Kinoteatrda „Oyan qazaq“ kitobi asliyatiga oʻxshash 1000 nusxada ishlab chiqarilgan.
Kinoteatrga ijara[tahrir | manbasini tahrirlash]
Film 2023-yil 21-sentabrda prokatga chiqdi va ikki hafta davomida kinoteatrlarda namoyish etildi. Chiqarish asosan Kinopark va Kinoplexx tarmoqlarida namoyish etildi. Kompaniyaning PR boʻyicha direktori Yerlan Buxarbayevning soʻzlariga koʻra, aholidan talab yuqori boʻlgan, biroq „Qozogʻiston“ teleradiokorporatsiyasi ijarani darhol toʻxtatishga qaror qilgan. Ular talab yuqori ekanligini koʻrib, filmni televizorda koʻrsatishga qaror qilishdi. Uning qayd etishicha, huquq egasining tegishli xati ham bor[3][4]. Filmning kinoteatrlarga chiqishi 4-oktabr kuni kutilmaganda tugagach, odamlar kinoteatrdan chipta topa olmay, ijtimoiy tarmoqlar orqali oʻz noroziliklarini bildirishdi[5]. Murat Yesjan bu holat yuzasidan bergan intervyusida filmning chiqishi bor-yoʻgʻi 2 haftaga moʻljallanganligini va boshqa sabab yoʻqligini aytdi[6]. Keyinroq Qozogʻiston teleradiokompaniyasi filmning chiqishi qoʻshimcha bir hafta davom etishini maʼlum qildi[7] . Kino namoyishi tomoshabinlar bilan tugab, zallar toʻla edi[8]. Qozogʻiston telekanaliga koʻra, 15 kun ichida filmni 140 ming kishi tomosha qilgan. Qozogʻiston axborot va madaniyat vaziri Aida Balayeva ham ijara bilan bogʻliq vaziyatga izoh berdi. Uning soʻzlariga koʻra, har bir filmning chiqish taqvimi bor va internetda chop etilgan serialning tomoshabinlar soni hisobga olinsa, ular filmga bunday talab boʻlishini kutmagan edilar[9].
Koʻpincha, chiqarilgan filmning mashhurligiga TikTok-dagi reklama taʼsir koʻrsatgan deb taxmin qilingan. Filmning YouTubeda eʼlon qilingan seriyali versiyasi katta talabga ega emas edi. Birinchi seriyani 2,2 million, ikkinchi seriyani 762 ming, 6-seriyani 265 ming kishi tomosha qilgan.
2023-yil 12—15-oktabr kunlari kinoteatrlarda namoyish etilgan filmlarning kassa tushumlari haqidagi maʼlumotlar Ticketon veb-saytida eʼlon qilindi. „Oyan, qazaq“ filmi 3 kun ichida 107 067 000 tenge ishlab topdi[10]. Tomoshabinlar Qozogʻiston Kino.kz saytida filmga 10 balldan 9,8 ball berishgan[11].
TikTokda „Oyan, qazaq!“ filmi" tendentsiyasi tarqalguncha. Unda yoshlar kinoga borishdan oldin va keyin oʻz munosabatini namoyish etadi[12].
Mazmuni[tahrir | manbasini tahrirlash]
Film toʻrt qismdan iborat.
Maxfiy adabiyotlar deb ataladigan birinchi boʻlimning liniyasi 1911-yilda Qiziloʻrda va Omskda boʻlib oʻtadi. Vaqt oʻtishi bilan u uygʻonish va qozoq sheʼrlari toʻplamini nashr etdi. Sheʼrda tilga olingan fikrlar va fikrlar aholining orasida keng qoʻllab-quvvatlanmoqda. Amajol, Qozogʻistonning ijtimoiy-siyosiy mavzusi haqida yozadigan „Qazaq“ gazetasi orasida zarur mablagʻlar bilan shugʻullanadi. Shoir nomidan foydalanib mamlakat oʻrtasidagi milliy firibgarlar oʻrtasida hayvonlarni toʻplagan odamlar. Bu davrda u oʻzining birinchi romani yozgan „Baqitsiz Jamal“ ni yozdi. Qirol qirol politsiyasini hukm qiladi va sizni ularning asarlarida inqilobga taklif qiladi va qoidaga qarshi kurashga murojaat qiling. Shuning uchun u sizga va maxfiy agentlarni qoʻshadi. Bunday agentning bitta agent – bu Bazarbek ijrosi yaxshi koʻrsatilgan.
Ikkinchi qismning ismi — Gʻazablangan qilichdir. Ushbu kafedra tarkibi 1918-yil holatiga, shu jumladan 1917-yillarda inqilob va fuqarolar urushi. Bir tomondan, boshqa tomondan, Sovet hokimiyatini bosim oʻtkazishi. Alash Oʻrda rahbarlari Alixan Boʻkeyxanov, Ahmet Baytursinov va Mirjaqip Dulatov mamlakat xavfsizligi va davlatining oldini olish uchun mamlakat xavfsizligi va davlat yoʻlini kutmoqdalar. Federatsiya avtonomiyaga qaratilgan. Biroq, bunday qaror ikkala tomonni ham qoʻllab-quvvatlamaydi.
Uchinchi bilim — "Ota, qornim ochti" deb nomlanadi. Ushbu boʻlim 1921-yildagi Qozoq choʻlning janubi va Toʻrgʻay mintaqasida ochlik davrini qamrab oladi. U Ahmet Baytursinov, Muxtor Avezov va Jusupbek Aymauitovlarni ocharchilikka yordam berish uchun yordam bermoqda. Sovet hukumati qozoq choʻlida ocharchilikka yordam berish uchun chorva qarorlarini qabul qilishga qaror qilishdi.
Xulosa, toʻrtinchi boʻlim deb ataladi — Qora mushuk deyiladi. Bu davr 1929-yilda boshlanib, hayotdagi eng ogʻir davrni oʻz ichiga oladi. Bu davrda u hibsga olingan Bulovetsk lagerida hibsga olingan va hibsga olingan. Otishma va otish joyining kelishi bilan toʻxtash va 9 oy davomida noaniqlik holatida otish jazosini kutish toʻgʻrisidagi qaror.
Qahramonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Mirjaqip
- Bazarbay
- Tilmash (Tarjimon)
- Gʻaynijamal
- Muxtar
- Jusipbek
- Alixan
- Ahmet
- Alagoʻz
Ijodiy guruh[tahrir | manbasini tahrirlash]
Murat Esjan, Ularbek Nurgʻalimovich va alashshunos Ushqin Saydirahman filmdan asosiy gʻoya va ssenariysin tayyorladilar. Ssenariy, shuningdek, Alashni izlangan olimlar ham maslahat berdi. Shu jumladan, Tursin, Aygul Ismaqova, Dixan Qamzabekovich, Yerbol Tileshov, Marat Absemet, Eldos Toqtarbay. Yozuvchi Qaysar Alim, Mirjaqipning qizq Gulnora ustozning oʻgʻli Erlan va qizq Janat qimmatli maʼlumotlar bilan boyitdi
Rasmga olish guruhi[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Rejissiyor: Murat Esjan
- Bosh prodyuser: Aysaule Abilda
- Ssenariy mualliflari: Murat Esjan, Ularbek Nurgʻalimovich, Ushqin
- Operator: Janat Oʻmirali
- Rassom: Elaman Aynabek
- Kompozitor: Nurbolat Qadirbaev
- Montaj ustasi: Rayimbek Aman
Aktyorlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Baqit Qajibayev — Mirjaqip
- Zarina Karmen — Gʻaynijamal
- Baygʻali Esenaliyev — Ahmet Baytursinov
- Bauirjan Qaptagʻay — Alixan Boʻkeyxanov
- Marey Muxtarovich — Axmetsafa Yusupov
- Jumagʻali Maxanov — Tunggʻanshin
- Kausar Risqulbak — Gulnar
Fikrlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Marat Absemet, tarix fanlar doktori, filologiya fanlar kandidati, professor, mirjaqippshunos:
Fïlmdi tüsirgen jigitter serïaldı bastamas burın menimen söylesti. Jeti sağat tapjılmay tıñdadı. Olarğa bar jïğan kitabımdı, tipti qoljazba eñbegimdi de bere saldım. Közderi janıp turğan jas jigitterge qoldaw körsetkim keldi. Qoljazba eşkimge berilmeydi ğoy, degenmen „jumıs istesin“ degen nïetpen eñbegimdi berdim. Meniñ eñbegime silteme jasalmaptı, degenmen olarğa tek sättilik tileymin. Fïlmde oydan eşteñe qurastırılmağan. Bäri şınayı. Bar närseni körsetken. Sol üşin de keremet äser etti. Özim körip otırıp, bir jılap aldım. Sonıñ bası-qasında jürgen soñ ba, ömirim köz aldımnan ötti. Gülnär apayım tiri bolğanda, osını körip, bir marqayıp qalar edi. Rwxı şat bolğan bolar. Men özim dän rïzamın. Alğaşqı mirjaqıptanwşı retinde qwanışım qoynıma sıymadı[13].
Altinbek Nuxovich, Qozogʻiston Respublikasi Parlamenti Senatining deputati:
Bul fïlmniñ qazaq xalqı üşin mañızı zor. Bastapqı bölimderin teledïdardan, keyin issapar kezinde ïnternetten kördim. Özime qattı unadı. Murat Esjan bastağan jigitterdiñ eñbegi zor. Buğan deyin men „Abay jolı“ twralı, odan keyin „Axmet. Ult ustazı“ fïlmderi twralı da pikirimdi jazğanmın. Bul jigitterdiñ jumısı unadı özime. Scenarïyin jazğan Ularbek Nurğalımnıñ da eñbegi körinip tur. Bul jigitterdiñ bastı artıqşılığı: qazaqı bolmıstı, qazaqı mentalïtetti, qazaqı söylew mänerin qaz-qalpında qaymağın buzbay jetkizetininde. Jasıratını joq, qazirgi fïlmderdiñ köbi til qoldanw jağınan aqsap tur. Dübära tilmen söyleydi. Al munday taza qazaqı bolmıstı köretin fïlmder azayıp baradı. Sondıqtan osı fïlmderdiñ mañızı arta tüspek[14].
Galiya Bayjanova , Kursiv nashriyotining jurnalisti:
'Dvukhchasovoy bayopik Murata Yeszhana poluchilsya na redkostʼ udachnym, ved' obychno produkt, rasschitannyy na televizionnuyu auditoriyu v shirokom prokate kazhetsya lish' skomkannoy versiyey seriala. Dazhe sama manera s"yemok u televizionnykh rezhisserov, i u kinorezhisserov, kak pravilo, raznaya. Zdes' zhe vse naoborot, serial snyat po vsem zakonam kino, a ne TV, i on khotʼ ne ideal’nyy, no dovol’no organichno smotritsya v kinoteatre i etomu posposobstvovali neskol’ko prichin: vo-pervykh, serial sostoit vsego iz 6 seriy i, veroyatno, vyrezatʼ lishneye bylo legche, chem iz takogo zhe proyekta v 10 ili 12 seriy, vo-vtorykh, k tomu raspolagayet sama forma fil’ma, k primeru, kartina razbita na glavy, nekotoryye iz nikh povtoryayut nazvaniye seriy, drugiye zhe nazvany sovsem inache, boleye yarko. Naprimer, v epizode, kasayushchemsya golodomora kinoglava nazyvayetsya „Papa, ya yestʼ khochu!“, yestʼ epizod ozaglavlennyy kak „Chernaya koshka“. Sderzhatʼ emotsii malo kto smozhet – na protyazhenii dvukh chasov nam rasskazyvayut ne tol’ko o dramatichnoy zhizni pisatelya – s predatel’stvami, postoyannoy slezhkoy i tyuremnymi zaklyucheniyami, no i o nashikh kollektivnykh travmakh: posledstviyakh zhestkoy politiki tsarskoy Rossii i bezdushnosti sovetskoy vlasti, v litse Goloshchekina ustroivshey nam massovyy golodomor. Proyekt govorit o beschislennykh zhertvakh rezhima kak sredi obyvateley, tak i kazakhskoy intelligentsii, luchshikh predstaviteley kotoroy repressirovali v 1937 godu. Takikh fil’mov seychas namnogo bol’she, chem ranʼshe, no daleko ne kazhdyy iz nikh mozhet v khoroshey khudozhestvennoy forme donesti glavnoye – rasskazatʼ o zhizni istinnogo kazakhskogo patriota, radeyushchego za nezavisimostʼ, sokhraneniye yazyka, kul’tury i traditsiy. Pri etom eto neskuchnyy pereskaz, a smotribel’noye zritel’skoye kino, tut naydetsya mesto i duelyam, i shikarnym balam, i svad’be, i lyubvi, i tvorchestvu.'[15]
„Qazaqstan“ RTRK" boshqarma boshligʻi Lazzat Tanisbay:
Bul biz üşin täjirïbe dewge boladı. Sebebi fïlm tüsirw korporacïyanıñ mindetine jatpaydı. Ötken jılı „Mirjaqıp. Oyan, qazaq!“ serïalın şığardıq. Suranıs öte köp boldı. Tüsirgen tarïxï serïalğa birde-bir sın bolğan joq. Munı maqtanışpen ayta alamız. Birinşiden, ol – rejïsser Murat Esjannıñ jumısı. Ekinşiden, biz osı waqıtqa deyin jïnağan täjirïbemizdi, bar küşimizdi soğan saldıq. Sondıqtan da keremet twındı şıqtı. Xalıqtıñ suraytını, äsirese jastarğa kerek fïlm ekenin tüsinemiz. Sondıqtan sol twındını qaytadan montajdadıq, kerek jerlerin qayta tüsirtip, öñdep şığardıq. Bükil qazaq köretin, sanamız üşin, qoğam üşin paydalı fïlm boldı dep oylaymın[16].
Filmda foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Gulnar Dulatova — „Shindiq shiragʻi“
- Vir Galiyev — „Kniga, razbudivshaya narod“
- Tursin Jurtbay — „Uranim – Alashim…“
- Dukenbay Dosjan — „Abaqti“
- Mambet Qoygeldi — „Alash qozgʻalisi“
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Mіrjaqip. Oyan, qazaq!“ filmі prokatqa shiqti 21 qirkүyek 2023
- ↑ Mіrjaqip. Oyan, qazaq!
- ↑ „«Міржақып. Оян, Қазақ!» фильмінің прокаттан не себепті алынғаны белгілі болды“. Qaraldi: 19 қазан 2023 жыл.
- ↑ „Почему фильм «Міржақып. Оян, қазақ!» досрочно сняли с проката“. Qaraldi: 19 қазан 2023 жыл.
- ↑ „«Міржақып. Оян, қазақ!»: что за фильм наделал столько шума?“. Qaraldi: 19 өазан 2023 жыл.
- ↑ „Есжан о прекращении проката фильма «Міржақып. Оян, қазақ!» в кинотеатрах: Тут нет подоплеки“. Qaraldi: 19 қазан 2023 жыл.
- ↑ „Почему фильм "Міржақып. Оян, Қазақ!" сняли с проката в Казахстане“. Qaraldi: 19 қазан 2023 жыл.
- ↑ „Кинотеатрларда аншлаг: “Міржақып: Оян, Қазақ” фильмінің билеттері толық сатылып кетті“. Qaraldi: 19 қазан 2023 жыл.
- ↑ „Скандал вокруг проката фильма "Міржақып. "Оян, Қазақ" прокомментировала Балаева“. Qaraldi: 19 қазан 2023 жыл.
- ↑ „Отандық рекорд: «Міржақып. Оян, қазақ!» фильмі үш күнде 107 млн теңге кассалық кіріс түсірген“. Qaraldi: 19 қазан 2023 жыл.
- ↑ „Почему «Міржақып. Оян, қазақ!» стал суперхитом казахстанского проката, все о спросе на патриотическое кино“. 2023-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 қазан 2023 жыл.
- ↑ „Осыдан кейін тек қазақша сөйлеймін. «Оян қазақ» фильмі жастарға қалай әсер етіп жатыр?“. Qaraldi: 19 қазан 2023 жыл.
- ↑ "Mіrjaqip. Oyan, qazaq!" Qazaq әdebietі gazetі 24.12.2022
- ↑ „Mіrjaqip. Oyan, qazaq!“ Qazaq әdebietі gazetі 24.12.2022
- ↑ „Pochemu „Mírzhakˌyp. Oyan, kˌazakˌ!“ stal superkhitom kazakhstanskogo prokata, vse o sprose na patrioticheskoye kino“. 2023-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-oktyabr.
- ↑ „Mirjaqıp. Oyan, qazaq!“ fïlminiñ körsetilimi bir aptağa uzardı