Hoji Bektosh-i Veli

Hoji Bektosh Veli ( حاجی بکتاش والی Hāci Bektosh-i Vāli; D. 1209, Nishopur - d. 1271, Nevshehir ); Tasavvuf, sayyid, tasavvuf, olim va islom faylasufi . U alaviy-bektoshlikning ziyoli va nom kashshoflaridan biridir. Uning yo‘lidan yurganlarni Bektoshi deydilar.

Hayoti

Xuroson Melamiy tariqatining yetakchi namoyandalaridan biri Yusuf Hamedoniyning shogirdi Xoja Ahmed Yesevi tomonidan asos solingan Anadoludagi Yeseviylik tariqatining eng faol amaldori boʻlib, XIII asr Anadolusining islomlashuv jarayoniga muhim hissa qoʻshgan va uning 14-15-asrlarda Balim Sulton rahbarligida keng tarqalgan hurufiylik harakati taʼsirida tashkil etilgan Bektoshilar tariqati otasi Kalenderiy / Haydariy shayx . 14-15-asrlarda Ozarbayjon va Anadoluda ibahilik, uchlik (uchlik), reenkarnasyon va hulul , islom tasavvuf tushunchalarini oʻzida mujassam etgan.

Lo‘qmon ilk ta’limni Parendedan olgan va Xoja Ahmad Yesevi (1103-1165) ta’limotiga amal qilgan. Shuning uchun u Yesevi xalifasi sifatida qabul qilinadi. Anadoluga kelganidan keyin qisqa vaqt ichida tanilib, qimmatbaho shogirdlar tayyorladi. Hoji Bektosh Veli, Usmonlilar imperiyasining tashkil topishi davrida, oʻzi bogʻlangan “ Ahilik tashkiloti” bilan Anadoluda ijtimoiy tuzilmaning rivojlanishiga muhim hissa qoʻshgan.

Umrining ko'p qismini Sulucakarahöyükda ( Hajibektash ) o'tkazgan Hoji Bektosh Veli ham hayotini shu yerda yakunladi. Uning qabri Nevshehir viloyatining Hacibektas tumanida joylashgan .

Mashhur Velayet-Name uni shialik mazhabiga ega bo'lgan Ca'fer-i Sodiqdan Boyazid Bistamiy olib kelgan hırka kiygan " Lokman Perende " orqali Xoja Ahmed Yesevi bilan bog'laydi. Velayet-nomga ixtisoslashgan yozuvchilarning xabar berishicha, Hoji Bektoshning tariqati dastlab Kutbuddin Haydarga, so‘ngra Lo‘qmon Serahsiyga, u yerdan esa Shujaid-Din Ebu’l Beka Bobo Ilyos el -ga borgan. Xoja Ahmad orqali Xurosoniy Yeseviyga bog'langan . Oshiq Posho tarixida “ Hoji Bektosh” Xurosonlik “Mentesh” ismli ukasi bilan Sivasga kelib, Bobo Ilyos Horasoniyga ergashgan . Bu muassasadan keyin Hoji Bektosh avval Kayseriga, soʻngra Kirshehirga, soʻngra Karacahöyükga joylashdi. Shunga ko‘ra, uning Xoja Ahmad Yesevi shogirdlaridan biri ekanligi haqidagi rivoyatning to‘g‘ri emasligi tushuniladi.^[1]

↑ Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Sayfa 75. (Kutb’ûd-Dîn Haydar’ın vefât tarihinin M. 1222, Hacı Bektâş’ın ise doğum tarininin M. 1209 olduğu göz önüne alınacak olunursa Kutb’ûd-Dîn Haydar’ın vefâtında Hacı Bektâş henüz on üç yaşındaydı. Daha evvel müridi olması halinde bu rivâyetin mümkün aksi takdirde ise zayıf olduğu aşikârdır.)

[1] Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Sayfa 75. (Kutb’ûd-Dîn Haydar’ın vefât tarihinin M. 1222, Hacı Bektâş’ın ise doğum tarininin M. 1209 olduğu göz önüne alınacak olunursa Kutb’ûd-Dîn Haydar’ın vefâtında Hacı Bektâş henüz on üç yaşındaydı. Daha evvel müridi olması halinde bu rivâyetin mümkün aksi takdirde ise zayıf olduğu aşikârdır.)

[1]