Eritrotsitlar: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Tahrir izohi yoʻq
Tahrir izohi yoʻq
Qator 1: Qator 1:
'''Eritrotsitlar''' (qizil qon '''tanachalari'''<ref>{{Kitob manbasi|title=Robbins Basic Pathology|last=Vinay Kumar|publisher=Saunders|year=2007|edition=8th}}</ref>) [[Yunon tili|yunoncha]] ''erythros'' „qizil“ va ''-cyte'' „hujayra“ deb tarjima qilingan [[Qonning shaklli elementlari|qon hujayralarining]] eng keng tarqalgan turi va [[Umurtqalilar|umurtqali hayvonlarning]] [[Kislorod|kislorodni]] (O <sub>2</sub>) tana [[Toʻqima|toʻqimalariga]] qon oqimi orqali yetkazib berishning asosiy vositasi hisoblanadi<ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Blood Cells|url=http://www.biosbcc.net/doohan/sample/htm/Blood%20cells.htm|arxivurl=https://web.archive.org/web/20160723113019/http://www.biosbcc.net/doohan/sample/htm/Blood%20cells.htm|arxivsana=23 July 2016}}</ref>. Qizil qon hujayralari [[Oʻpka|oʻpkadan]] yoki baliqlarda jabralaridan kislorodni oladi va tananing barcha toʻqimalariga arterial [[Kapillyarlar|kapillyar tomirlarga]] borganda beradi.
[[Fayl:Modified sickle cell 01.jpg|thumb|Eritrotsitlarning kapilliyar tomirlardagi holati]]


Qizil qon hujayralarining [[Sitoplazma|sitoplazmasi]] [[Gemoglobin|gemoglobinga]] boy, u tarkibidagi [[Temir|temir moddasi]] orqali kislorodni bogʻlaydigan maxsus oqsil hamda hujayraning va qonning qizil rangini taminlaydi. Har bir inson eritrotsitida taxminan 270 million ta gemoglobin molekulalari mavjud<ref>{{Cite journal|last=D’Alessandro|first1=Angelo|title=Red blood cell proteomics update: is there more to discover?|journal=Blood Transfusion|volume=15|issue=2|pages=182–87|pmc=5336341|year=2017|pmid=28263177|doi=10.2450/2017.0293-16}}</ref>. [[Plazmatik membrana|Hujayra membranasi]] [[Proteinlar|oqsillar]] va [[Lipidlar|lipidlardan]] iborat boʻlib, bu tuzilma qon aylanish tizimi va ayniqsa [[Kapillyarlar|kapillyar]] tarmoqdan oʻtayotganda qon hujayralarining deformatsiyasi va barqarorligi kabi [[Hujayra|hujayraning]] fiziologik faoliyati uchun zarur boʻlgan xususiyatlarni taʼminlaydi.
'''Eritrotsitlar''' (qizil qon tanachalari) [[Yunon tili|yunoncha]] ''erythros'' "qizil" va ''-cyte'' "hujayra" deb tarjima qilingan [[Qonning shaklli elementlari|qon hujayralarining]] eng keng tarqalgan turi va [[Umurtqalilar|umurtqali hayvonlarning]] [[Kislorod|kislorodni]] (O <sub>2</sub> ) tana [[Toʻqima|to'qimalariga]] qon aylanish tizimida qon oqimi orqali etkazib berishning asosiy vositasidir. Qizil qon hujayralari odamlarda [[Oʻpka|o'pkadan]] yoki baliqlarda [[Jabra|jabralaridan]] kislorodni oladi va tananing arterial [[Kapillyarlar|kapillyar tomirlarga]] borganda to`qimalariga beradi.


Odamlarda etuk qizil qon tanachalari moslashuvchan bikonkav disklardir . Ularda gemoglobin uchun maksimal boʻsh joyni taʼminlash uchun [[hujayra yadrosi]] va [[Organellalar|organellalari]] yoʻq; ularni gemoglobin qoplari, plazma membranasi esa qop sifatida koʻrish mumkin. Katta yoshli odamda soniyada taxminan 2.4 million yangi eritrotsitlar ishlab chiqariladi<ref name="Sackmann">[[Erich Sackmann]], ''Biological Membranes Architecture and Function.'', Handbook of Biological Physics, (ed. R.Lipowsky and E.Sackmann, vol.1, Elsevier, 1995</ref>. Hujayralar [[Koʻmik|suyak iligida]] rivojlanadi va ularni makrofaglar qayta ishlash uchun fagotsitoz qilishidan oldin tanada taxminan 100-120 kun davomida aylanadi. Har bir aylanish taxminan 60 soniya (bir daqiqa) davom etadi<ref name="Blom20032">{{Kitob manbasi|url=https://books.google.com/books?id=CJ4c6gbewfQC&pg=PA27|title=Monitoring of Respiration and Circulation|year=2003|publisher=CRC Press|isbn=978-0-203-50328-7|page=27|last=J. A. Blom}}</ref>. Inson tanasidagi qon hujayralarning taxminan 84 foizi yaʼni 20-30 trilion qizil qon hujayralari iborat<ref>{{Cite journal|last=Sender|first1=Ron|last2=Fuchs|first2=Shai|last3=Milo|first3=Ron|title=Revised Estimates for the Number of Human and Bacteria Cells in the Body|journal=PLOS Biology|volume=14|issue=8|pages=e1002533|date=19 August 2016|doi=10.1371/journal.pbio.1002533|pmid=27541692|pmc=4991899}}</ref><ref name="dean">Laura Dean. [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?call=bv. View..ShowTOC&rid=rbcantigen. TOC&depth=2 ''Blood Groups and Red Cell Antigens'']</ref><ref name="pierige">{{Cite journal|last=Pierigè F, Serafini S, Rossi L, Magnani M|title=Cell-based drug delivery|journal=Advanced Drug Delivery Reviews|volume=60|issue=2|pages=286–95|date=January 2008|pmid=17997501|doi=10.1016/j.addr.2007.08.029}}</ref>. Qon hajmining deyarli yarmi (40% dan 45% gacha) qizil qon tanachalaridir.
Qizil qon hujayralarining [[Sitoplazma|sitoplazmasi]] [[Gemoglobin|gemoglobinga]] boy, u tarkibidagi [[Temir|temir moddasi]] orqali [[kislorod]]<nowiki/>ni bog'laydigan maxsus oqsil va hujayraning va qonning qizil rangini taminlaydi . Har bir inson eritrotsitida taxminan 270 million ta gemoglobin molekulalari mavjud. [[Plazmatik membrana|Hujayra membranasi]] [[Proteinlar|oqsillar]] va [[Lipidlar|lipidlardan]] iborat bo'lib, bu tuzilma qon aylanish tizimi va ayniqsa [[Kapillyarlar|kapillyar]] tarmoqdan o'tayotganda qon hujayralarining deformatsiyasi va barqarorligi kabi [[Hujayra|hujayraning]] fiziologik faoliyati uchun zarur bo'lgan xususiyatlarni ta'minlaydi.


Qadoqlangan qizil qon tanachalari (pRBC) qon quyish uchun qon bankida ehson qilingan, qayta ishlangan va saqlanadigan qizil qon hujayralaridir.
Odamlarda yetuk qizil qon tanachalari moslashuvchan o`rtasi ikki tomonlama botiq disklardir . Ularda gemoglobin uchun maksimal bo'sh joyni ta'minlash uchun [[hujayra yadrosi]] va [[Organellalar|organellalari]] yo'q. Katta yoshli odamda soniyada taxminan 2,4 million yangi eritrotsitlar ishlab chiqariladi. Hujayralar [[Koʻmik|suyak iligida]] rivojlanadi va ularni makrofaglar qayta ishlash uchun fagotsitoz qilishidan oldin qonda taxminan 100-120 kun davomida aylanadi. Har bir aylanish taxminan 60 soniya (bir daqiqa) davom etadi. Inson tanasidagi qon hujayralarning taxminan 84 foizi ya`ni 20-30 trilion qizil qon hujayralari iborat. Qon hajmining deyarli yarmi ( [[Gemotokrit koʻrsatkich|40% dan 45% gacha]] ) qizil qon tanachalaridir.


== Tuzilishi ==
===Umurtqalilarda===


=== Umurtqali hayvonlar ===
Umurtqali hayvonlarning katta qismi, jumladan, [[Sut emizuvchilar|sutemizuvchilar]] va odamlar qonida kislorod eritrotsitlar orqali tashiladi. Qizil qon hujayralarining kattaligi umurtqali hayvonlar turlari orasida juda katta farq qiladi. Qizil qon hujayralari bo'lmagan yagona ma'lum umurtqali hayvonlar - bu timsoh muz baliqlari ( Channichthyidae oilasi); ular kislorodga juda boy sovuq suvda yashaydilar va qonida erkin erigan kislorodni tashiydilar. Ular endi gemoglobindan foydalanmasalar ham, ularning [[Genom|genomida]] gemoglobin genlarining qoldiqlari topilishi mumkin.
[[Fayl:Erythrocytes_in_vertebrates.jpg|thumb|356x356px| Umurtqali hayvonlarning qizil qon hujayralarida katta hajmdagi oʻzgarishlar, shuningdek hujayra va yadro hajmi oʻrtasidagi bogʻliqlik mavjud. Yadrolari boʻlmagan sutemizuvchilarning qizil qon hujayralari boshqa umurtqali hayvonlarnikiga qaraganda ancha kichikdir. <ref name="Gulliver1875">{{Cite journal|volume=1875|pages=474–95|last=Gulliver|first1=G.|title=On the size and shape of red corpuscles of the blood of vertebrates, with drawings of them to a uniform scale, and extended and revised tables of measurements|journal=Proceedings of the Zoological Society of London|year=1875}}</ref>]]
[[Fayl:Cytological_abnormalities_in_peripheral_blood_erythrocytes_of_penguins_Pygoscelis_papua_5.jpg|thumb|222x222px| Qushlarning yetuk qizil qon hujayralari yadroga ega, ammo ''Pygoscelis papua pingvinining'' kattalar urgʻochilarining qonida yadrosiz qizil qon tanachalari ('''B''') kuzatilgan, ammo juda past chastotada.|left]]
Umurtqali hayvonlarning katta qismi, jumladan, [[Sut emizuvchilar|sutemizuvchilar]] va odamlarda eritrotsitlar qonda kislorod tashiydi. Qizil qon hujayralari boʻlmagan yagona maʼlum umurtqali hayvonlar — bu timsoh muz baliqlari (Channichthyidae oilasi); ular kislorodga juda boy sovuq suvda yashaydilar va qonida erkin erigan kislorodni tashiydilar<ref>{{Cite journal|date=May 1954|title=Vertebrates without erythrocytes and blood pigment|journal=Nature|volume=173|issue=4410|pages=848–50|bibcode=1954Natur.173..848R|doi=10.1038/173848a0|pmid=13165664|last=Ruud JT}}</ref>. Ular endi gemoglobindan foydalanmasalar ham, ularning [[Genom|genomida]] gemoglobin genlarining qoldiqlari topilishi mumkin<ref>{{Kitob manbasi|title=The Making of the Fittest|publisher=W.W. Norton|year=2006|isbn=978-0-393-06163-5|last=Carroll, Sean|authorlink=Sean B. Carroll}}</ref>.


Umurtqali hayvonlarning qizil qon hujayralari asosan [[Gemoglobin|gemoglobindan]] iborat boʻlib, temir atomlari oʻpka yoki gilladagi kislorod molekulalari (O <sub>2</sub>) bilan vaqtincha bogʻlanadi va ularni butun tanaga chiqaradi. Kislorod qizil qon [[Plazmatik membrana|hujayralari membranasi]] orqali osongina [[Diffuziya|diffuziyalanadi]] . Eritrotsitlardagi gemoglobin ham toʻqimalardan chiqindi mahsulot [[Karbonat angidrid|karbonat angidridning]] bir qismini olib yuradi; koʻpchilik chiqindi karbonat angidrid [[Plazma (qon)|qon plazmasida]] erigan [[Gidrokarbonatlar|bikarbonat]] (HCO <sub>3</sub> <sup>-</sup>) shaklida [[Oʻpka|oʻpkaning]] oʻpka kapillyarlariga qaytariladi. Mioglobin, gemoglobin bilan bogʻliq boʻlgan birikma, mushak hujayralarida kislorodni saqlash uchun harakat qiladi<ref>{{Kitob manbasi|last=Maton|first=Anthea|title=Human Biology and Health|publisher=Prentice Hall|year=1993|location=Englewood Cliffs, New Jersey|isbn=978-0-13-981176-0|url=https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho}}</ref>.
Sutemizuvchilardagi qizil qon hujayralari umurtqali hayvonlar orasida noyobdir, chunki ular etuk bo'lganda yadroga ega emas. Ular [[Eritropoez|eritropoezning]] dastlabki fazalarida yadrolarga ega bo'ladilar, lekin ular etuk bo'lganda rivojlanish jarayonida ularni siqib chiqaradi; bu gemoglobin uchun ko'proq joy beradi. [[Retikulotsitlar]] deb ataladigan yadrosiz qizil qon hujayralari keyinchalik [[mitoxondriya]], [[Golji kompleksi|Golji apparati]] va [[Endoplazmatik toʻr|endoplazmatik retikulum]] kabi boshqa barcha hujayra [[Organellalar|organellalarini]] yo'qotadi.


Kislorod bilan birlashganda hosil boʻlgan oksigemoglobin qizil rangga ega, kislorod chiqarilganda hosil boʻlgan deoksigemoglobin toʻq qizil rangga ega boʻladi. Biroq, qon tomir devori va teri orqali koʻrilganda yashil koʻrinishi mumkin. [[Pulsoksimetr|Puls oksimetri]] gemoglobin rangining oʻzgarishidan foydalanib, [[Kolorimetriya|kolorimetrik]] usullar yordamida [[Arteriyalar|arterial]] qonning kislorod bilan toʻyinganligini bevosita oʻlchaydi. Gemoglobin, shuningdek, (CO2)karbonat angidritga nisbatan (CO)is gaziga tez birikadi, juda yorqin qizil rangga ega boʻlgan karboksigemoglobinni hosil qiladi. Bu holat is gazidan zaxarlanganda yuzaga keladi va yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin.
===Odam eritrotsitlari===


Ixtisoslashgan hujayralar ichida kislorod tashuvchi oqsillarga ega boʻlish (kislorod tashuvchilarning tana suyuqligida eriganidan farqli oʻlaroq) umurtqali hayvonlar evolyutsiyasida muhim qadam boʻldi, chunki u kamroq [[Yopishqoqlik|yopishqoq]] qon, yuqori kislorod konsentratsiyasi va kislorodning qondan yaxshi tarqalishiga imkon beradi. toʻqimalarga; qizil qon hujayralari kengligi [[Kapillyarlar|kapillyar]] diametridan oʻrtacha 25% kattaroqdir va bu qizil qon hujayralaridan toʻqimalarga kislorod oʻtkazilishini yaxshilaydi, deb taxmin qilingan<ref name="snyder">{{Cite journal|doi=10.1093/icb/39.2.189|title=Red Blood Cells: Centerpiece in the Evolution of the Vertebrate Circulatory System|year=1999|last=Snyder|first1=Gregory K.|last2=Sheafor|first2=Brandon A.|journal=Integrative and Comparative Biology|volume=39|pages=189|issue=2}}</ref>.
[[Fayl:Erytrocyte deoxy to oxy v0.7.gif|thumb|Inson qon aylanish tizimidagi odatiy qizil qon hujayralari siklining animatsiyasi. Ushbu animatsiya yuqori tezlikda (o'rtacha 60 soniyalik tsiklning ~ 20 soniyasi) sodir bo'ladi va qizil qon tanachalarining kapillyarlarga kirib borishi bilan deformatsiyalanishini, shuningdek, qon aylanish tizimi bo'ylab kislorod bilan ta'minlangan holda hujayraning rangi o'zgarishini ko'rsatadi. .]]
[[Fayl:Gray453.png|thumb|300x300px| Sutemizuvchilarning odatiy qizil qon hujayralari: (a) sirtdan koʻrish; (b) rouleaux hosil qiluvchi profilda; (c) suv orqali sharsimon boʻlgan; (d) tuz bilan koʻrsatilgan krenat (qisqartirilgan va tikonli). (c) va (d) odatda organizmda uchramaydi. Oxirgi ikki shakl suvning [[Osmos|osmoz]] orqali hujayralarga kirishi va tashqariga chiqishi bilan bogʻliq.|left]]
[[Fayl:NIK_3232-Drops_of_blood_medium.JPG|thumb|200x200px| Ikki tomchi qon chapda yorqin qizil kislorodli tomchi va oʻngda toʻq qizil deoksigenli tomchi bilan koʻrsatilgan.]]
[[Sut emizuvchilar|Sutemizuvchilarning]] qizil qon hujayralari odatda bikonkav disklar shaklida boʻladi: markazda yassilangan va bosilgan, gantel shaklidagi kesma va diskning chetida [[Tor (jism)|torus]] shaklidagi halqa mavjud. Bu shakl gazlarning tarqalishini osonlashtirish uchun yuqori sirt-hudud-hajm (SA/V) nisbatiga imkon beradi<ref>{{Veb manbasi|url=https://www.bbc.co.uk/education/guides/ztp9q6f/revision/2|sarlavha=BBC Bitesize – GCSE Biology – Blood – Revision 2|ish=www.bbc.co.uk|til=en-GB|qaralgan sana=26 November 2017}}</ref>. Shu bilan birga, [[Juft tuyoqlilar|artiodaktillar]] tartibida (juft barmoqli [[tuyoqlilar]], shu jumladan qoramollar, kiyiklar va ularning qarindoshlari) shakli boʻyicha baʼzi istisnolar mavjud boʻlib, ular turli xil gʻalati qizil qon hujayralari morfologiyasini koʻrsatadi: lamalar va tuyalardagi kichik va yuqori ovaloid hujayralar (oila). Camelidae), sichqon kiyiklaridagi mayda sharsimon hujayralar ([[Bugʻuchalar|Tragulidae]] oilasi) va qizil kiyik va vapitilarda ([[Bugʻusimonlar|Cervidae]] oilasi) fusiform, lansetsimon, yarim oysimon va tartibsiz koʻpburchak va boshqa burchak shakllarini oladigan hujayralar. Ushbu tartib aʼzolari sut emizuvchilar meʼyoridan sezilarli darajada farq qiladigan qizil qon hujayralarining rivojlanish usulini aniq ishlab chiqdilar<ref name="Gulliver1875">{{Cite journal|volume=1875|pages=474–95|last=Gulliver|first1=G.|title=On the size and shape of red corpuscles of the blood of vertebrates, with drawings of them to a uniform scale, and extended and revised tables of measurements|journal=Proceedings of the Zoological Society of London|year=1875}}</ref><ref>{{Cite journal|year=2001|title=The bigger the C-value, the larger the cell: genome size and red blood cell size in vertebrates|journal=Blood Cells, Molecules & Diseases|volume=27|issue=5|pages=830–43|doi=10.1006/bcmd.2001.0457|pmid=11783946|last=Gregory TR}}</ref>. Umuman olganda, sutemizuvchilarning qizil qon hujayralari juda moslashuvchan va deformatsiyaga ega, shuning uchun [[Kapillyarlar|mayda kapillyarlarni]] siqib chiqaradi, shuningdek, sigaret shaklini qabul qilib, kislorod yukini samarali ravishda chiqaradigan sirtini maksimal darajada oshiradi<ref>{{Cite journal|date=December 2007|title=The human red blood cell proteome and interactome|journal=Experimental Biology and Medicine|volume=232|issue=11|pages=1391–408|doi=10.3181/0706-MR-156|pmid=18040063|last=Goodman SR, Kurdia A, Ammann L, Kakhniashvili D, Daescu O}}</ref>.[[Fayl:Erytrocyte_deoxy_to_oxy_v0.7.gif|thumb|200x200px| Inson qon aylanish tizimidagi odatiy qizil qon hujayralari siklining animatsiyasi. Ushbu animatsiya yuqori tezlikda (oʻrtacha 60 soniyalik tsiklning ~ 20 soniyasi) sodir boʻladi va qizil qon tanachalarining kapillyarlarga kirib borishi bilan deformatsiyalanishini, shuningdek, qon aylanish tizimi boʻylab kislorod bilan taʼminlangan holda hujayraning rangi oʻzgarishini koʻrsatadi. .]]Sutemizuvchilardagi qizil qon hujayralari umurtqali hayvonlar orasida noyobdir, chunki ular etuk boʻlganda yadroga ega emas. Ular eritropoezning dastlabki fazalarida yadrolarga ega boʻladilar, lekin ular etuk boʻlganda rivojlanish jarayonida ularni siqib chiqaradi; bu gemoglobin uchun koʻproq joy beradi. [[Retikulotsitlar]] deb ataladigan yadrosiz qizil qon hujayralari keyinchalik [[mitoxondriya]], [[Golji kompleksi|Golji apparati]] va [[Endoplazmatik toʻr|endoplazmatik retikulum]] kabi boshqa barcha hujayra [[Organellalar|organellalarini]] yoʻqotadi.
Odamning odatdagi qizil qon hujayralarining disk diametri taxminan 6,2-8,2 mikron<ref>{{Kitob manbasi|title=Clinical Hematology: Theory and Procedures|last=Mary Louise Turgeon|publisher=Lippincott Williams & Wilkins|year=2004|page=100|url=https://books.google.com/books?id=cHAjsUgegpQC&q=erythrocyte%20size&pg=PA100|isbn=9780781750073}}</ref> va qalinligi 2-2,5 ga teng. mkm va markazda minimal qalinligi 0,8-1 mkm, bu boshqa inson hujayralaridan ancha kichikdir. Bu hujayralar oʻrtacha hajmi taxminan 90 fL boʻlib<ref>{{Cite journal|pmid=3565597|volume=252|issue=4 Pt 2|title=Statistical and graphical evaluation of erythrocyte volume distributions|date=April 1987|journal=Am. J. Physiol.|pages=H857–66|last=McLaren CE, Brittenham GM, Hasselblad V|doi=10.1152/ajpheart.1987.252.4.H857}}</ref>, sirt maydoni taxminan 136 mkm <sup>2</sup> ni tashkil qiladi va membranani choʻzmasdan 150 fL ni oʻz ichiga olgan shar shakliga qadar shishishi mumkin.


Voyaga etgan odamlarda taxminan 20-30 bor har qanday vaqtda trillion qizil qon hujayralari soni boʻyicha barcha hujayralarning taxminan 70% ni tashkil qiladi<ref>{{Cite journal|last=Bianconi|first1=Eva|last2=Piovesan|first2=Allison|last3=Facchin|first3=Federica|last4=Beraudi|first4=Alina|last5=Casadei|first5=Raffaella|last6=Frabetti|first6=Flavia|last7=Vitale|first7=Lorenza|last8=Pelleri|first8=Maria Chiara|last9=Tassani|first9=Simone|date=1 November 2013|title=An estimation of the number of cells in the human body|journal=Annals of Human Biology|volume=40|issue=6|pages=463–71|doi=10.3109/03014460.2013.807878|pmid=23829164|issn=0301-4460}}</ref>. Ayollarda taxminan 4-5 bor bir mikrolitr (kub millimetr) qon uchun million qizil qon hujayralari va erkaklarda taxminan 5-6 million; past kislorod tarangligi bilan yuqori balandlikda yashovchi odamlar koʻproq boʻladi. Shunday qilib, qizil qon hujayralari boshqa qon zarralariga qaraganda ancha keng tarqalgan: har bir mikrolitrda taxminan 4000-11000 [[Leykotsitlar|oq qon hujayralari]] va 150-400 000 [[trombotsitlar]] mavjud.
===Oʻlchami===


Insonning qizil qon tanachalari qon aylanishining bir tsiklini yakunlash uchun oʻrtacha 60 soniya vaqt oladi<ref name="Blom20032">{{Kitob manbasi|url=https://books.google.com/books?id=CJ4c6gbewfQC&pg=PA27|title=Monitoring of Respiration and Circulation|year=2003|publisher=CRC Press|isbn=978-0-203-50328-7|page=27|last=J. A. Blom}}</ref><ref name="pierige">{{Cite journal|last=Pierigè F, Serafini S, Rossi L, Magnani M|title=Cell-based drug delivery|journal=Advanced Drug Delivery Reviews|volume=60|issue=2|pages=286–95|date=January 2008|pmid=17997501|doi=10.1016/j.addr.2007.08.029}}</ref><ref>{{Kitob manbasi|last=Hillman|first=Robert S.|year=2005|title=Hematology in Clinical Practice: A Guide to Diagnosis and Management|edition=4|publisher=McGraw-Hill Professional|page=1|isbn=978-0-07-144035-6}}</ref>.
Har bir eritrotsitning diametri -7.2 µm (oʻrtacha 6.9-7.4 µm)


Qonning qizil rangi [[Gemoglobin|gemoglobindagi]] gem moddasining tarkibidagi temir [[Ion|ionlarining]] spektral xususiyatlariga bogʻliq. Har bir gemoglobin molekulasida toʻrtta gem molekulasi tutadi; gemoglobin umumiy hujayra hajmining uchdan bir qismini tashkil qiladi. Gemoglobin tanadagi kislorodning 98% dan ortigʻini tashish uchun javobgardir (qolgan kislorod [[Plazma (qon)|qon plazmasida]] erigan holda tashiladi). Oʻrtacha kattalar erkak erkakning qizil qon hujayralari umumiy temirni taxminan 2,5 gramm saqlaydi, bu tanadagi umumiy temirning taxminan 65% ni tashkil qiladi<ref>[http://www.med-ed.virginia.edu/courses/path/innes/nh/iron.cfm Iron Metabolism], University of Virginia Pathology. Accessed 22 September 2007.</ref><ref>[http://sickle.bwh.harvard.edu/iron_transport.html Iron Transport and Cellular Uptake] by Kenneth R. Bridges, Information Center for Sickle Cell and Thalassemic Disorders. Accessed 22 September 2007.</ref>.
Qalinligi periferiyada 2 µm va markazda 1 µm ni tashkil etadi


=== Yadro ===
Yuza maydoni 120-140 µm2.
[[Fayl:Erythrocyte_Membrane_lipids.jpg|thumb|349x349px| Qizil qon hujayralari membranasining eng keng tarqalgan lipidlari, ular ikki qatlamda taqsimlanganligi sababli sxematik tarzda joylashtirilgan. Nisbiy moʻl-koʻlchilik miqyosda emas.|left]]
Sutemizuvchilardagi qizil qon tanachalari etuk boʻlganida ''anukulyatsiyalanadi'', yaʼni ularda [[hujayra yadrosi]] yoʻq. Taqqoslash uchun, boshqa umurtqali hayvonlarning qizil qon hujayralarida yadrolar mavjud; Maʼlum boʻlgan yagona istisnolar — ''Batrachoseps'' jinsining [[Dumli amfibiyalar|salamandrlari]] va ''Maurolicus'' jinsining baliqlari<ref>{{Cite journal|doi=10.1007/BF01283036|title=The cytomorphic system of anucleate non-mammalian erythrocytes|year=1982|last=Cohen|first1=W. D.|journal=Protoplasma|volume=113|pages=23–32}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Wingstrand KG|title=Non-nucleated erythrocytes in a teleostean fish ''Maurolicus mülleri'' (Gmelin)|journal=Zeitschrift für Zellforschung und Mikroskopische Anatomie|volume=45|issue=2|pages=195–200|year=1956|pmid=13402080|doi=10.1007/BF00338830}}</ref>.


Umurtqalilarning qizil qon hujayralarida yadroning yoʻq qilinishining ahamiyati shundaki: Samarali gaz tashish eritrotsitlarini juda tor kapillyarlardan oʻtishini talab qiladi va bu ularning hajmini cheklaydi. Yadroviy eliminatsiya boʻlmaganda, eritrotsitlarning ketma-ketliklarning toʻplanishida yadro egallangan hajm bilan cheklanadi, bu hajm genom hajmi bilan ortadi.
'''Hajmi''' 80 µm3 (oʻrtacha 78-86 µm3).


Sutemizuvchilarning yadroli qizil qon hujayralari ikki shakldan iborat: etuk qizil qon tanachalari uchun normal eritropoetik prekursorlar boʻlgan normoblastlar va megaloblastik anemiyalarda yuzaga keladigan gʻayritabiiy darajada katta prekursorlar boʻlgan megaloblastlar.
Voyaga etgan odamlarda taxminan 20-30 trillion qizil qon hujayralari bor. Normal soni


Eritrotsitlar deformatsiyaga chidamli, moslashuvchan, boshqa hujayralarga adgeziya qilish xususiyatiga ega va immunitet hujayralari bilan aloqa qilish qobiliyatiga ega. Bunda ularning [[Plazmatik membrana|membranasi]] koʻp rol oʻynaydi. Bu funktsiyalar membrana tarkibiga juda bogʻliq. Qizil qon hujayralari membranasi 3 qatlamdan iborat: [[Uglevodlar|uglevodlarga]] boy boʻlgan tashqi tomondan glikokaliks; asosiy lipid tarkibiy qismlaridan tashqari koʻplab transmembran oqsillarni oʻz ichiga olgan lipid ikki qavati; va membrana skeleti, lipid ikki qavatining ichki yuzasida joylashgan oqsillarning strukturaviy tarmogʻi. Inson va koʻpchilik sutemizuvchilar qizil qon hujayralarida membrana massasining yarmi oqsillardir. Qolgan yarmi lipidlar, yaʼni [[fosfolipidlar]] va [[Xolesterin|xolesterindir]]<ref name="Yazdanbakhsh2000">{{Cite journal|last=Yazdanbakhsh K, Lomas-Francis C, Reid ME|title=Blood groups and diseases associated with inherited abnormalities of the red blood cell membrane|journal=Transfusion Medicine Reviews|volume=14|issue=4|pages=364–74|date=October 2000|pmid=11055079|doi=10.1053/tmrv.2000.16232}}</ref>.
Tugʻilganda 6-7 mln/mm3 ni tashkil etadi


==== Membran lipidlari ====
Erkaklarda 5 dan 6.5 mln/mm3 gacha (oʻrtacha 5.5 mln/mm3)
Qizil qon hujayralari membranasi deyarli barcha inson hujayralarida boʻlishi mumkin boʻlgan odatiy ikki qatlamli lipid qatlamidan iborat. Oddiy qilib aytganda, bu lipid ikki qavati ogʻirlik boʻyicha teng nisbatda [[xolesterin]] va [[Fosfolipidlar|fosfolipidlardan]] iborat. Lipid tarkibi muhim ahamiyatga ega, chunki u membrananing oʻtkazuvchanligi va suyuqligi kabi koʻplab jismoniy xususiyatlarni belgilaydi. Bundan tashqari, koʻplab membrana oqsillarining faolligi ikki qavatdagi lipidlar bilan oʻzaro taʼsir qilish orqali tartibga solinadi.


== Manbalar ==
Ayollarda 4.5- 5.5 mln/mm3 kub (oʻrtacha 4.8 mln/mm3)
{{manbalar}}

Klinika nuqtai nazaridan, 5 mln/mm3 koʻrsatkich 100% hisoblanadi.

Shunday qilib, qizil qon hujayralari boshqa qon zarralariga qaraganda ancha keng tarqalgan: har bir mikrolitrda taxminan 4000-11000 [[Leykotsitlar|oq qon hujayralari]] va 150-400 000 [[trombotsitlar]] mavjud.

[[File:Red White Blood cells.png|Red_White_Blood_cells]]

===Eritrotsitlar Sonining Oʻzgarishi===

Eritrotsitlar sonining fiziologik ortishi (fiziologik polisitemiya) quyidagi holatlarda kuzatiladi.

'''Yosh'''. Yangi tugʻilgan chaqaloqlarda qonda eritrotsitlar soni 6-7mln/mm3 ni tashkil etadi. 10 kun oʻtgach hujayralar parchalanishi hisobiga uning soni kamayadi. Bu yangi tugʻilgan chaqaloqlardagi fiziologik sariqlik (tranzitor sariqlik) ning sababidir, buning sababini farmakologik va bioximik bilimlar bilan boyitsangiz yanada aniq ma’lumotga ega boʻlasiz. Eritrotsitlar soni chaqaloqlarda kattalarga qaraganda koʻproq boʻladi.

'''Jins.''' Erkaklarda (oʻrtacha 5.5mln/mm3) ayollar (oʻrtacha 4.8 mln/mm3) ga qaraganda eritrotsitlar soni koʻproq. Gormonlar sabab.

'''Yuqori balandlik.''' Baland togʻli hududda (dengiz sathidan 10000 fut yuqori) yashovchi aholining qonida eritropoezning gipoksik stimulyatsiyasi borligi sababli, ularning qonida eritrotsitlar miqdori yuqori.

'''Haddan tashqari jismoniy mashq.''' Yengil gipoksiya va taloq qisqarishi eritrotsitlar sonining vaqtinchalik ortishiga sabab boʻladi.

'''Emotsional holat.''' Bezovtalik kabi hissiy holatlar simpatik stimulyatsiya sababli vaqtinchalik eritrotsit sonining ortishiga olib keladi.

'''Haroratning oshishi.''' Malum darajada eritrotsitlar sintezining oshishiga sabab boʻladi.

'''Ovqatdan soʻng''' biroz oshadi.

Insonning qizil qon tanachalari qon aylanishining bir siklini yakunlash uchun o'rtacha 60 soniya vaqt oladi.

[[Fayl:NIK 3232-Drops of blood medium.JPG|thumb|Ikki tomchi qon chapda yorqin qizil kislorodli tomchi va o'ngda to'q qizil deoksigenli tomchi bilan ko'rsatilgan.]]

Qonning qizil rangi [[Gemoglobin|gemoglobindagi]] gem moddasining tarkibidagi temir [[Ion|ionlarining]] spektral xususiyatlariga bog'liq. Har bir gemoglobin molekulasida to'rtta gem molekulasi tutadi; gemoglobin umumiy hujayra hajmining uchdan bir qismini tashkil qiladi. Gemoglobin tanadagi kislorodning 98% dan ortig'ini tashish uchun javobgardir (qolgan kislorod [[Plazma (qon)|qon plazmasida]] erigan holda tashiladi). O'rtacha kattalar erkak erkakning qizil qon hujayralari umumiy temirni taxminan 2,5 gramm saqlaydi, bu tanadagi umumiy temirning taxminan 65% ni tashkil qiladi. Eritrotsitlardagi gemoglobin ham to'qimalardan chiqindi mahsulot [[Karbonat angidrid|karbonat angidridning]] bir qismini olib yuradi; ko'pchilik chiqindi karbonat angidrid [[Plazma (qon)|qon plazmasida]] erigan [[Gidrokarbonatlar|bikarbonat]] (HCO <sub>3</sub> <sup>-</sup> ) shaklida [[Oʻpka|o'pkaning]] [[Alveolyar-kapillyar to'siq|o'pka kapillyarlariga]] qaytariladi. [[miyoglobin|Mioglobin]], gemoglobin bilan bog'liq bo'lgan birikma, [[Muskul|mushak]] hujayralarida kislorodni saqlash uchun harakat qiladi.

Kislorod bilan birlashganda hosil bo'lgan oksigemoglobin qizil rangga ega, kislorod chiqarilganda hosil bo'lgan deoksigemoglobin to'q qizil rangga ega bo'ladi. Biroq, qon tomir devori va teri orqali ko'rilganda yashil ko'rinishi mumkin. [[Pulsoksimetr|Puls oksimetri]] gemoglobin rangining o'zgarishidan foydalanib, [[Kolorimetriya|kolorimetrik]] usullar yordamida [[Arteriyalar|arterial]] qonning [[Kislorod bilan to'yinganlik|kislorod bilan to'yinganligini]] bevosita o'lchaydi. Gemoglobin, shuningdek, (CO2)karbonat angidritga nisbatan (CO) is gaziga tez birikadi, hosil bo'ladigan karboksigemoglobin juda yorqin qizil rangga ega. Bu holat is gazidan zaxarlanganda yuzaga keladi va yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin.

===Yadro===
[[Fayl:BloodCellState 063 image of a state of a blood cell.png|thumb|Eritrotsitlarning kapilliyar tomirlardagi ketma-ket to`planish holati]]
Sutemizuvchilardagi qizil qon tanachalari etuk bo'lganida ''anukulyatsiyalanadi'', ya'ni ularda [[hujayra yadrosi]] yo'q. Taqqoslash uchun, boshqa umurtqali hayvonlarning qizil qon hujayralarida yadrolar mavjud; Umurtqalilarning qizil qon hujayralarida yadroning yo'q qilinishining ahamiyati shundaki: Samarali gaz tashish eritrotsitlarini juda tor kapillyarlardan o'tishini talab qiladi va bu ularning hajmini cheklaydi. Yadroviy eliminatsiya bo'lmaganda, eritrotsitlarning ketma-ketliklarning to'planishida yadro egallangan hajm bilan cheklanadi, bu hajm genom hajmi bilan ortadi.


===Membrana===

Eritrotsitlar deformatsiyaga chidamli, moslashuvchan, boshqa hujayralarga adgeziya qilish xususiyatiga ega va immunitet hujayralari bilan aloqa qilish qobiliyatiga ega. Bunda ularning [[Plazmatik membrana|membranasi]] ko'p rol o'ynaydi. Bu funktsiyalar membrana tarkibiga juda bog'liq. Qizil qon hujayralari membranasi 3 qatlamdan iborat: [[Uglevodlar|uglevodlarga]] boy bo'lgan tashqi tomondan '''glikokaliks''' ; asosiy tarkibiy qismi bo`lgan ko'plab [[Transmembran oqsili|transmembran oqsillarni]] o'z ichiga olgan '''lipid ikki qavati'''; va '''membrana skeleti''', lipid ikki qavatining ichki yuzasida joylashgan oqsillarning strukturaviy tarmog'i. Inson va ko'pchilik sutemizuvchilar qizil qon hujayralarida membrana massasining yarmi oqsillardir. Qolgan yarmi lipidlar, ya'ni [[fosfolipidlar]] va [[Xolesterin|xolesterindir]].

== Membrana lipidlari ==
[[Fayl:Erythrocyte Membrane lipids.jpg|thumb|Qizil qon hujayralari membranasining asosiy lipidlari. Ularni membrananing qaysi qatlamida joylashganligi ko`ra sxematik tarzda joylashtirilgan.]]

Qizil qon hujayralari membranasi deyarli barcha inson hujayralarida bo'lishi mumkin bo'lgan odatiy ikki qatlamli lipid qatlamidan iborat. Oddiy qilib aytganda, bu lipid ikki qavati og'irlik bo'yicha teng nisbatda xolesterin va fosfolipidlardan iborat. Lipid tarkibi muhim ahamiyatga ega, chunki u membrananing o'tkazuvchanligi va suyuqligi kabi ko'plab fiziologik xususiyatlarni belgilaydi. Bundan tashqari, ko'plab membrana oqsillarining faolligi ikki qavatdagi lipidlar bilan o'zaro ta'sir qilish orqali tartibga solinadi.
Ichki va tashqi qavatlar o'rtasida teng taqsimlangan xolesterindan farqli o'laroq, 5 ta asosiy fosfolipidlar quyida ko'rsatilganidek, assimetrik tarzda joylashtirilgan:
```Bilipid qavatining tashqi qatlami```
Fosfoditilxolin;
Sfingomiyelin;

```Bilipid qavatining ichki qatlami```
Fosfatidiletanolamin;
Fosfoinositol (oz miqdorda);
Fosfatidilserin;

Ikki qavatli fosfolipidlarning bunday assimetrik taqsimlanishi bir nechta energiyaga bog'liq va energiyaga bog'liq bo'lmagan fosfolipid transport oqsillarining funktsiyasi natijasidir. " Flippazalar " deb ataladigan oqsillar fosfolipidlarni tashqi qatlamdan ichki monoqatlamga o'tkazadi, boshqalari esa " floppazalar " energiyaga bog'liq bo'lgan kontsentratsiya gradientiga qarshi harakat qiladi. Bundan tashqari, fosfolipidlarni bir vaqtning o'zida ikkala yo'nalishda ham energiyadan mustaqil ravishda kontsentratsiya gradientlarini pastga siljituvchi " skramblaz " oqsillari ham mavjud. Eritrotsit membranasidagi ushbu membranani saqlaydigan oqsillarning identifikatsiyasi bo'yicha hali ham jiddiy munozaralar davom etmoqda.
Ikki qatlamda assimetrik fosfolipid taqsimotini saqlash (masalan, ichki monoqatlamda Fosfoditilserin va Fosfoditilinozitolning eksklyuziv lokalizatsiyasi) bir necha sabablarga ko'ra hujayra yaxlitligi va funktsiyasi uchun juda muhimdir:


[[Turkum:Anatomiya]]
[[Turkum:Qon]]
[[Turkum:Qon]]
[[Turkum:Hujayra]]
[[Turkum:Hujayra]]

19-Yanvar 2023, 16:36 dagi koʻrinishi

Eritrotsitlar (qizil qon tanachalari[1]) yunoncha erythros „qizil“ va -cyte „hujayra“ deb tarjima qilingan qon hujayralarining eng keng tarqalgan turi va umurtqali hayvonlarning kislorodni (O 2) tana toʻqimalariga qon oqimi orqali yetkazib berishning asosiy vositasi hisoblanadi[2]. Qizil qon hujayralari oʻpkadan yoki baliqlarda jabralaridan kislorodni oladi va tananing barcha toʻqimalariga arterial kapillyar tomirlarga borganda beradi.

Qizil qon hujayralarining sitoplazmasi gemoglobinga boy, u tarkibidagi temir moddasi orqali kislorodni bogʻlaydigan maxsus oqsil hamda hujayraning va qonning qizil rangini taminlaydi. Har bir inson eritrotsitida taxminan 270 million ta gemoglobin molekulalari mavjud[3]. Hujayra membranasi oqsillar va lipidlardan iborat boʻlib, bu tuzilma qon aylanish tizimi va ayniqsa kapillyar tarmoqdan oʻtayotganda qon hujayralarining deformatsiyasi va barqarorligi kabi hujayraning fiziologik faoliyati uchun zarur boʻlgan xususiyatlarni taʼminlaydi.

Odamlarda etuk qizil qon tanachalari moslashuvchan bikonkav disklardir . Ularda gemoglobin uchun maksimal boʻsh joyni taʼminlash uchun hujayra yadrosi va organellalari yoʻq; ularni gemoglobin qoplari, plazma membranasi esa qop sifatida koʻrish mumkin. Katta yoshli odamda soniyada taxminan 2.4 million yangi eritrotsitlar ishlab chiqariladi[4]. Hujayralar suyak iligida rivojlanadi va ularni makrofaglar qayta ishlash uchun fagotsitoz qilishidan oldin tanada taxminan 100-120 kun davomida aylanadi. Har bir aylanish taxminan 60 soniya (bir daqiqa) davom etadi[5]. Inson tanasidagi qon hujayralarning taxminan 84 foizi yaʼni 20-30 trilion qizil qon hujayralari iborat[6][7][8]. Qon hajmining deyarli yarmi (40% dan 45% gacha) qizil qon tanachalaridir.

Qadoqlangan qizil qon tanachalari (pRBC) qon quyish uchun qon bankida ehson qilingan, qayta ishlangan va saqlanadigan qizil qon hujayralaridir.

Tuzilishi

Umurtqali hayvonlar

Umurtqali hayvonlarning qizil qon hujayralarida katta hajmdagi oʻzgarishlar, shuningdek hujayra va yadro hajmi oʻrtasidagi bogʻliqlik mavjud. Yadrolari boʻlmagan sutemizuvchilarning qizil qon hujayralari boshqa umurtqali hayvonlarnikiga qaraganda ancha kichikdir. [9]
Qushlarning yetuk qizil qon hujayralari yadroga ega, ammo Pygoscelis papua pingvinining kattalar urgʻochilarining qonida yadrosiz qizil qon tanachalari (B) kuzatilgan, ammo juda past chastotada.

Umurtqali hayvonlarning katta qismi, jumladan, sutemizuvchilar va odamlarda eritrotsitlar qonda kislorod tashiydi. Qizil qon hujayralari boʻlmagan yagona maʼlum umurtqali hayvonlar — bu timsoh muz baliqlari (Channichthyidae oilasi); ular kislorodga juda boy sovuq suvda yashaydilar va qonida erkin erigan kislorodni tashiydilar[10]. Ular endi gemoglobindan foydalanmasalar ham, ularning genomida gemoglobin genlarining qoldiqlari topilishi mumkin[11].

Umurtqali hayvonlarning qizil qon hujayralari asosan gemoglobindan iborat boʻlib, temir atomlari oʻpka yoki gilladagi kislorod molekulalari (O 2) bilan vaqtincha bogʻlanadi va ularni butun tanaga chiqaradi. Kislorod qizil qon hujayralari membranasi orqali osongina diffuziyalanadi . Eritrotsitlardagi gemoglobin ham toʻqimalardan chiqindi mahsulot karbonat angidridning bir qismini olib yuradi; koʻpchilik chiqindi karbonat angidrid qon plazmasida erigan bikarbonat (HCO 3 -) shaklida oʻpkaning oʻpka kapillyarlariga qaytariladi. Mioglobin, gemoglobin bilan bogʻliq boʻlgan birikma, mushak hujayralarida kislorodni saqlash uchun harakat qiladi[12].

Kislorod bilan birlashganda hosil boʻlgan oksigemoglobin qizil rangga ega, kislorod chiqarilganda hosil boʻlgan deoksigemoglobin toʻq qizil rangga ega boʻladi. Biroq, qon tomir devori va teri orqali koʻrilganda yashil koʻrinishi mumkin. Puls oksimetri gemoglobin rangining oʻzgarishidan foydalanib, kolorimetrik usullar yordamida arterial qonning kislorod bilan toʻyinganligini bevosita oʻlchaydi. Gemoglobin, shuningdek, (CO2)karbonat angidritga nisbatan (CO)is gaziga tez birikadi, juda yorqin qizil rangga ega boʻlgan karboksigemoglobinni hosil qiladi. Bu holat is gazidan zaxarlanganda yuzaga keladi va yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin.

Ixtisoslashgan hujayralar ichida kislorod tashuvchi oqsillarga ega boʻlish (kislorod tashuvchilarning tana suyuqligida eriganidan farqli oʻlaroq) umurtqali hayvonlar evolyutsiyasida muhim qadam boʻldi, chunki u kamroq yopishqoq qon, yuqori kislorod konsentratsiyasi va kislorodning qondan yaxshi tarqalishiga imkon beradi. toʻqimalarga; qizil qon hujayralari kengligi kapillyar diametridan oʻrtacha 25% kattaroqdir va bu qizil qon hujayralaridan toʻqimalarga kislorod oʻtkazilishini yaxshilaydi, deb taxmin qilingan[13].

Sutemizuvchilarning odatiy qizil qon hujayralari: (a) sirtdan koʻrish; (b) rouleaux hosil qiluvchi profilda; (c) suv orqali sharsimon boʻlgan; (d) tuz bilan koʻrsatilgan krenat (qisqartirilgan va tikonli). (c) va (d) odatda organizmda uchramaydi. Oxirgi ikki shakl suvning osmoz orqali hujayralarga kirishi va tashqariga chiqishi bilan bogʻliq.
Ikki tomchi qon chapda yorqin qizil kislorodli tomchi va oʻngda toʻq qizil deoksigenli tomchi bilan koʻrsatilgan.

Sutemizuvchilarning qizil qon hujayralari odatda bikonkav disklar shaklida boʻladi: markazda yassilangan va bosilgan, gantel shaklidagi kesma va diskning chetida torus shaklidagi halqa mavjud. Bu shakl gazlarning tarqalishini osonlashtirish uchun yuqori sirt-hudud-hajm (SA/V) nisbatiga imkon beradi[14]. Shu bilan birga, artiodaktillar tartibida (juft barmoqli tuyoqlilar, shu jumladan qoramollar, kiyiklar va ularning qarindoshlari) shakli boʻyicha baʼzi istisnolar mavjud boʻlib, ular turli xil gʻalati qizil qon hujayralari morfologiyasini koʻrsatadi: lamalar va tuyalardagi kichik va yuqori ovaloid hujayralar (oila). Camelidae), sichqon kiyiklaridagi mayda sharsimon hujayralar (Tragulidae oilasi) va qizil kiyik va vapitilarda (Cervidae oilasi) fusiform, lansetsimon, yarim oysimon va tartibsiz koʻpburchak va boshqa burchak shakllarini oladigan hujayralar. Ushbu tartib aʼzolari sut emizuvchilar meʼyoridan sezilarli darajada farq qiladigan qizil qon hujayralarining rivojlanish usulini aniq ishlab chiqdilar[9][15]. Umuman olganda, sutemizuvchilarning qizil qon hujayralari juda moslashuvchan va deformatsiyaga ega, shuning uchun mayda kapillyarlarni siqib chiqaradi, shuningdek, sigaret shaklini qabul qilib, kislorod yukini samarali ravishda chiqaradigan sirtini maksimal darajada oshiradi[16].

Inson qon aylanish tizimidagi odatiy qizil qon hujayralari siklining animatsiyasi. Ushbu animatsiya yuqori tezlikda (oʻrtacha 60 soniyalik tsiklning ~ 20 soniyasi) sodir boʻladi va qizil qon tanachalarining kapillyarlarga kirib borishi bilan deformatsiyalanishini, shuningdek, qon aylanish tizimi boʻylab kislorod bilan taʼminlangan holda hujayraning rangi oʻzgarishini koʻrsatadi. .

Sutemizuvchilardagi qizil qon hujayralari umurtqali hayvonlar orasida noyobdir, chunki ular etuk boʻlganda yadroga ega emas. Ular eritropoezning dastlabki fazalarida yadrolarga ega boʻladilar, lekin ular etuk boʻlganda rivojlanish jarayonida ularni siqib chiqaradi; bu gemoglobin uchun koʻproq joy beradi. Retikulotsitlar deb ataladigan yadrosiz qizil qon hujayralari keyinchalik mitoxondriya, Golji apparati va endoplazmatik retikulum kabi boshqa barcha hujayra organellalarini yoʻqotadi.

Odamning odatdagi qizil qon hujayralarining disk diametri taxminan 6,2-8,2 mikron[17] va qalinligi 2-2,5 ga teng. mkm va markazda minimal qalinligi 0,8-1 mkm, bu boshqa inson hujayralaridan ancha kichikdir. Bu hujayralar oʻrtacha hajmi taxminan 90 fL boʻlib[18], sirt maydoni taxminan 136 mkm 2 ni tashkil qiladi va membranani choʻzmasdan 150 fL ni oʻz ichiga olgan shar shakliga qadar shishishi mumkin.

Voyaga etgan odamlarda taxminan 20-30 bor har qanday vaqtda trillion qizil qon hujayralari soni boʻyicha barcha hujayralarning taxminan 70% ni tashkil qiladi[19]. Ayollarda taxminan 4-5 bor bir mikrolitr (kub millimetr) qon uchun million qizil qon hujayralari va erkaklarda taxminan 5-6 million; past kislorod tarangligi bilan yuqori balandlikda yashovchi odamlar koʻproq boʻladi. Shunday qilib, qizil qon hujayralari boshqa qon zarralariga qaraganda ancha keng tarqalgan: har bir mikrolitrda taxminan 4000-11000 oq qon hujayralari va 150-400 000 trombotsitlar mavjud.

Insonning qizil qon tanachalari qon aylanishining bir tsiklini yakunlash uchun oʻrtacha 60 soniya vaqt oladi[5][8][20].

Qonning qizil rangi gemoglobindagi gem moddasining tarkibidagi temir ionlarining spektral xususiyatlariga bogʻliq. Har bir gemoglobin molekulasida toʻrtta gem molekulasi tutadi; gemoglobin umumiy hujayra hajmining uchdan bir qismini tashkil qiladi. Gemoglobin tanadagi kislorodning 98% dan ortigʻini tashish uchun javobgardir (qolgan kislorod qon plazmasida erigan holda tashiladi). Oʻrtacha kattalar erkak erkakning qizil qon hujayralari umumiy temirni taxminan 2,5 gramm saqlaydi, bu tanadagi umumiy temirning taxminan 65% ni tashkil qiladi[21][22].

Yadro

Qizil qon hujayralari membranasining eng keng tarqalgan lipidlari, ular ikki qatlamda taqsimlanganligi sababli sxematik tarzda joylashtirilgan. Nisbiy moʻl-koʻlchilik miqyosda emas.

Sutemizuvchilardagi qizil qon tanachalari etuk boʻlganida anukulyatsiyalanadi, yaʼni ularda hujayra yadrosi yoʻq. Taqqoslash uchun, boshqa umurtqali hayvonlarning qizil qon hujayralarida yadrolar mavjud; Maʼlum boʻlgan yagona istisnolar — Batrachoseps jinsining salamandrlari va Maurolicus jinsining baliqlari[23][24].

Umurtqalilarning qizil qon hujayralarida yadroning yoʻq qilinishining ahamiyati shundaki: Samarali gaz tashish eritrotsitlarini juda tor kapillyarlardan oʻtishini talab qiladi va bu ularning hajmini cheklaydi. Yadroviy eliminatsiya boʻlmaganda, eritrotsitlarning ketma-ketliklarning toʻplanishida yadro egallangan hajm bilan cheklanadi, bu hajm genom hajmi bilan ortadi.

Sutemizuvchilarning yadroli qizil qon hujayralari ikki shakldan iborat: etuk qizil qon tanachalari uchun normal eritropoetik prekursorlar boʻlgan normoblastlar va megaloblastik anemiyalarda yuzaga keladigan gʻayritabiiy darajada katta prekursorlar boʻlgan megaloblastlar.

Eritrotsitlar deformatsiyaga chidamli, moslashuvchan, boshqa hujayralarga adgeziya qilish xususiyatiga ega va immunitet hujayralari bilan aloqa qilish qobiliyatiga ega. Bunda ularning membranasi koʻp rol oʻynaydi. Bu funktsiyalar membrana tarkibiga juda bogʻliq. Qizil qon hujayralari membranasi 3 qatlamdan iborat: uglevodlarga boy boʻlgan tashqi tomondan glikokaliks; asosiy lipid tarkibiy qismlaridan tashqari koʻplab transmembran oqsillarni oʻz ichiga olgan lipid ikki qavati; va membrana skeleti, lipid ikki qavatining ichki yuzasida joylashgan oqsillarning strukturaviy tarmogʻi. Inson va koʻpchilik sutemizuvchilar qizil qon hujayralarida membrana massasining yarmi oqsillardir. Qolgan yarmi lipidlar, yaʼni fosfolipidlar va xolesterindir[25].

Membran lipidlari

Qizil qon hujayralari membranasi deyarli barcha inson hujayralarida boʻlishi mumkin boʻlgan odatiy ikki qatlamli lipid qatlamidan iborat. Oddiy qilib aytganda, bu lipid ikki qavati ogʻirlik boʻyicha teng nisbatda xolesterin va fosfolipidlardan iborat. Lipid tarkibi muhim ahamiyatga ega, chunki u membrananing oʻtkazuvchanligi va suyuqligi kabi koʻplab jismoniy xususiyatlarni belgilaydi. Bundan tashqari, koʻplab membrana oqsillarining faolligi ikki qavatdagi lipidlar bilan oʻzaro taʼsir qilish orqali tartibga solinadi.

Manbalar

  1. ↑ Vinay Kumar. Robbins Basic Pathology, 8th, Saunders, 2007. 
  2. ↑ „Blood Cells“. 2016-yil 23-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  3. ↑ D’Alessandro, Angelo (2017). "Red blood cell proteomics update: is there more to discover?". Blood Transfusion 15 (2): 182–87. doi:10.2450/2017.0293-16. PMID 28263177. PMC 5336341. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5336341. 
  4. ↑ Erich Sackmann, Biological Membranes Architecture and Function., Handbook of Biological Physics, (ed. R.Lipowsky and E.Sackmann, vol.1, Elsevier, 1995
  5. ↑ 5,0 5,1 J. A. Blom. Monitoring of Respiration and Circulation. CRC Press, 2003 — 27 bet. ISBN 978-0-203-50328-7. 
  6. ↑ Sender, Ron; Fuchs, Shai; Milo, Ron (19 August 2016). "Revised Estimates for the Number of Human and Bacteria Cells in the Body". PLOS Biology 14 (8): e1002533. doi:10.1371/journal.pbio.1002533. PMID 27541692. PMC 4991899. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4991899. 
  7. ↑ Laura Dean. View..ShowTOC&rid=rbcantigen. TOC&depth=2 Blood Groups and Red Cell Antigens
  8. ↑ 8,0 8,1 Pierigè F, Serafini S, Rossi L, Magnani M (January 2008). "Cell-based drug delivery". Advanced Drug Delivery Reviews 60 (2): 286–95. doi:10.1016/j.addr.2007.08.029. PMID 17997501. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Gulliver, G. (1875). "On the size and shape of red corpuscles of the blood of vertebrates, with drawings of them to a uniform scale, and extended and revised tables of measurements". Proceedings of the Zoological Society of London 1875: 474–95. 
  10. ↑ Ruud JT (May 1954). "Vertebrates without erythrocytes and blood pigment". Nature 173 (4410): 848–50. doi:10.1038/173848a0. PMID 13165664. 
  11. ↑ Carroll, Sean. The Making of the Fittest. W.W. Norton, 2006. ISBN 978-0-393-06163-5. 
  12. ↑ Maton, Anthea. Human Biology and Health. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall, 1993. ISBN 978-0-13-981176-0. 
  13. ↑ Snyder, Gregory K.; Sheafor, Brandon A. (1999). "Red Blood Cells: Centerpiece in the Evolution of the Vertebrate Circulatory System". Integrative and Comparative Biology 39 (2): 189. doi:10.1093/icb/39.2.189. 
  14. ↑ „BBC Bitesize – GCSE Biology – Blood – Revision 2“ (en-GB). www.bbc.co.uk. Qaraldi: 2017-yil 26-noyabr.
  15. ↑ Gregory TR (2001). "The bigger the C-value, the larger the cell: genome size and red blood cell size in vertebrates". Blood Cells, Molecules & Diseases 27 (5): 830–43. doi:10.1006/bcmd.2001.0457. PMID 11783946. 
  16. ↑ Goodman SR, Kurdia A, Ammann L, Kakhniashvili D, Daescu O (December 2007). "The human red blood cell proteome and interactome". Experimental Biology and Medicine 232 (11): 1391–408. doi:10.3181/0706-MR-156. PMID 18040063. 
  17. ↑ Mary Louise Turgeon. Clinical Hematology: Theory and Procedures. Lippincott Williams & Wilkins, 2004 — 100 bet. ISBN 9780781750073. 
  18. ↑ McLaren CE, Brittenham GM, Hasselblad V (April 1987). "Statistical and graphical evaluation of erythrocyte volume distributions". Am. J. Physiol. 252 (4 Pt 2): H857–66. doi:10.1152/ajpheart.1987.252.4.H857. PMID 3565597. 
  19. ↑ Bianconi, Eva; Piovesan, Allison; Facchin, Federica; Beraudi, Alina; Casadei, Raffaella; Frabetti, Flavia; Vitale, Lorenza; Pelleri, Maria Chiara et al. (1 November 2013). "An estimation of the number of cells in the human body". Annals of Human Biology 40 (6): 463–71. doi:10.3109/03014460.2013.807878. ISSN 0301-4460. PMID 23829164. 
  20. ↑ Hillman, Robert S.. Hematology in Clinical Practice: A Guide to Diagnosis and Management, 4, McGraw-Hill Professional, 2005 — 1 bet. ISBN 978-0-07-144035-6. 
  21. ↑ Iron Metabolism, University of Virginia Pathology. Accessed 22 September 2007.
  22. ↑ Iron Transport and Cellular Uptake by Kenneth R. Bridges, Information Center for Sickle Cell and Thalassemic Disorders. Accessed 22 September 2007.
  23. ↑ Cohen, W. D. (1982). "The cytomorphic system of anucleate non-mammalian erythrocytes". Protoplasma 113: 23–32. doi:10.1007/BF01283036. 
  24. ↑ Wingstrand KG (1956). "Non-nucleated erythrocytes in a teleostean fish Maurolicus mülleri (Gmelin)". Zeitschrift für Zellforschung und Mikroskopische Anatomie 45 (2): 195–200. doi:10.1007/BF00338830. PMID 13402080. 
  25. ↑ Yazdanbakhsh K, Lomas-Francis C, Reid ME (October 2000). "Blood groups and diseases associated with inherited abnormalities of the red blood cell membrane". Transfusion Medicine Reviews 14 (4): 364–74. doi:10.1053/tmrv.2000.16232. PMID 11055079.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Eritrotsitlar&oldid=3557634" dan olindi