Massa-energiya ekvivalenti: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi

Inline

14-Noyabr 2022, 11:16 dagi koʻrinishi

Fizikada massa-energiya ekvivalentligi - bu tizimning to'htab qolish tizimidagi massa va energiya o'rtasidagi bog'liqlik, bunda ikki qiymat faqat doimiy va o'lchov birliklari bilan farqlanadi^[1]^[2]. Bu tamoyil fizik olim Albert Eynshteynning mashhur formulasi bilan tasvirlangan: $E=mc^{2}$ ^[3].

Formula zarrachaning to'htab qolish doirasidagi energiyasini $E$ ni yorug'lik tezligining kvadratiga ( $c 2$ ) bo'lgan massa ( $m$ ) mahsuloti sifatida belgilaydi. Chunki yorug'lik tezligi kundalik birliklarda yuqori qiymat (taxminan 300000 km/sor186000 mi/s), formula shuni ko'rsatadiki, tizim tinch holatda bo'lganda o'lchanadigan kichik miqdordagi " to'htab qolish massasi" moddaning tarkibiga bog'liq bo'lmagan juda katta energiya miqdoriga to'g'ri keladi.

Jismning o'htab qolish(muallaq qolish) massasi, shuningdek,o'zgarmas massa deb ham ataladi, u yorug'lik tezligiga yaqinlashadigan haddan tashqari tezlikda ham impulsdan mustaqil bo'lgan asosiy jismoniy xususiyatdi. Uning qiymati barcha inertial sanoq sistemalarida bir xil. Fotonlar kabi massasiz zarralar nolga teng ya'ni o'zgarmas massaga ega, lekin massasiz erkin zarralar ham impulsga, ham energiyaga egadir.

Ekvivalentlik tamoyili shuni anglatadiki, kimyoviy reaktsiyalar, yadroviy reaktsiyalar hamda boshqa energiya o'zgarishlarida energiya yo'qolganda, tizim ham mos keladigan massa miqdorini yo'qotadi. Energiya hamda massa atrof-muhitga yorug'lik yoki issiqlik energiyasi kabi yorqin energiya sifatida chiqarilishi mumkin. Ushbu printsip fizikaning ko'plab sohalari mavjud, jumladan yadro hamda molekulyar fizikasi uchun asos hisoblanadi.

Massa-energiya ekvivalentligi frantsuz polimat Anri Puankare (1854-1912) tomonidan tasvirlangan paradoks sifatida maxsus nisbiylikdan kelib chiqqan^[4]. Eynshteyn birinchi bo'lib massa va energiyaning ekvivalentligini umumiy tamoyil va fazo va vaqt simmetriyalarining natijasi sifatida taklif qildi. Bu tamoyil birinchi marta uning 1905-yil 21-noyabrda chop etilgan annus mirabilistalaffuzi: ˌanəs məˈräbələs maqolalaridan biri boʻlgan “Jismning inertsiyasi uning energiya tarkibiga bogʻliqmi?” asarida paydo boʻlgani^[5] bilan tavsiflangan formula va uning impulsga munosabat hamda keyinchalik boshqa fizik olimlar tomonidan o'rganib chiqilgan.

Tavsif

Eslatmalar

Manbalar

Tashqi havolalar

Eynshteyn energiya inertsiyasi haqida - MathPages
Ommaviy energiya ekvivalentini tushuntiruvchi Eynshteyn filmi
Massa va energiya - nazariy fizik Mett Strassler bilan fan haqida suhbatlar
Massa va energiyaning ekvivalentligi - Stenford falsafa entsiklopediyasiga kirish

↑ Serway, Raymond A.. Physics for scientists and engineers with modern physics, 9th, Boston, MA, 5 March 2013 — 1217–1218 bet. ISBN 978-1-133-95405-7. OCLC 802321453.
↑ Günther, Helmut; Müller, Volker (2019), Günther, Helmut; Müller, Volker (muh.), „Einstein's Energy–Mass Equivalence“, The Special Theory of Relativity: Einstein’s World in New Axiomatics (inglizcha), Singapore: Springer: 97–105, doi:10.1007/978-981-13-7783-9_7, ISBN 978-981-13-7783-9, 2021-02-21da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2020-10-14
↑ Bodanis, David. E=mc²: A Biography of the World's Most Famous Equation, illustrated, Bloomsbury Publishing, 2009. ISBN 978-0-8027-1821-1.
↑ Poincaré, H. (1900). "La théorie de Lorentz et le principe de réaction [The Theory of Lorentz and The Principle of Reaction]" (fr). Archives Néerlandaises des Sciences Exactes et Naturelles 5: 252–278.
↑ Einstein, A. (1905). "Ist die Trägheit eines Körpers von seinem Energieinhalt abhängig? [Does the Inertia of a Body Depend Upon its Energy-Content?]" (de). Annalen der Physik 323 (13): 639–641. doi:10.1002/andp.19053231314. ISSN 1521-3889.

[Serway1217-1] Serway, Raymond A.. Physics for scientists and engineers with modern physics, 9th, Boston, MA, 5 March 2013 — 1217–1218 bet. ISBN 978-1-133-95405-7. OCLC 802321453.

[Günther-2] Günther, Helmut; Müller, Volker (2019), Günther, Helmut; Müller, Volker (muh.), „Einstein's Energy–Mass Equivalence“, The Special Theory of Relativity: Einstein’s World in New Axiomatics (inglizcha), Singapore: Springer: 97–105, doi:10.1007/978-981-13-7783-9_7, ISBN 978-981-13-7783-9, 2021-02-21da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2020-10-14

[famous-3] Bodanis, David. E=mc²: A Biography of the World's Most Famous Equation, illustrated, Bloomsbury Publishing, 2009. ISBN 978-0-8027-1821-1.

[action-4] Poincaré, H. (1900). "La théorie de Lorentz et le principe de réaction [The Theory of Lorentz and The Principle of Reaction]" (fr). Archives Néerlandaises des Sciences Exactes et Naturelles 5: 252–278.

[inertia-5] Einstein, A. (1905). "Ist die Trägheit eines Körpers von seinem Energieinhalt abhängig? [Does the Inertia of a Body Depend Upon its Energy-Content?]" (de). Annalen der Physik 323 (13): 639–641. doi:10.1002/andp.19053231314. ISSN 1521-3889.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]