Xitoydagi qozoqlar
| Xitoydagi qozoqlar | |
|---|---|
| Hozirgi joylashuv areali va aholi soni | |
Jami: 1,466,582 (2010-yil) Xitoy | |
| Til | xitoy, qozoq, uygʻur |
| Dini | sunniy islom |
| Tegishli | noʻgʻay, qoraqalpoq |
| Kelib chiqishi | turkiy xalqlar |
Xitoydagi qozoqlar (qozoqcha: Қытай қазақтары, قىتاي قازاقتارى) — qozoqlarning eng katta diasporasi. Qozoqlar XXR xalqlari orasida 16-oʻrinni egallaydi.
Tarixi[tahrir]
Birinchi qozoqlar XVII-XVIII asrlarda Jungʻorlar hududiga koʻchib oʻtdilar, 1757-yilda[1] Oyratlarning koʻp qismi Sin armiyasi tomonidan yoʻq qilindi va Rossiya imperiyasi va Xitoy tomonidan Oʻrta Osiyo yerlarining ajratilishi natijasida qozoqlar zamonaviy mulklaridan mahrum boʻlishdi[2].
Xitoy hukumatining harakatlaridan norozilikning dastlabki belgilari XIX asrning ikkinchi yarmida qozoqlar orasida paydo boʻldi va soliq siyosatining qattiqlashishi bilan bogʻliq edi. Yilishsha Aktayuli va Kobesh Aytbayuli (Kobesh-Botir) boshchiligidagi baʼzi qozoqlar Xovd daryosidan oʻtib, Moʻgʻulistonga koʻchib oʻtdilar. Shunga qaramay, XIX asrning oxiriga kelib, Xitoyda qozoqlar soni 100 ming kishiga yetdi, 1911-yilga kelib esa migratsiya jarayonlari natijasida deyarli 225 ming kishini tashkil etdi. Bundan tashqari, 1916-yildagi Oʻrta Osiyo qoʻzgʻoloni bostirilganidan keyin yana 300 ming qozoq Xitoyga koʻchib oʻtdi[3].
Soni va koʻchish[tahrir]
Qozoqlar asosan Ili-Qozoq avtonom okrugida, Shinjon-Uygʻur avtonom viloyatining Mora-Qozoq va Barkel-Qozoq avtonom tumanlarida, shuningdek, Tsingxay viloyatidagi Xaysay-Moʻgʻul-Tibet avtonom tumanida va viloyatning Aksay-Qozoq avtonom okrugida istiqomat qiladilar.
1930-yillarda Sharqiy Turkistonda 800 mingga yaqin qozoq bor edi, ularning 100 mingga[4] yaqini 1950-yillarda qoʻzgʻolonlar va qozoqlarning Hindistonga ketishi natijasida halok boʻlgan. Xitoy manbalariga koʻra, 1937-1943-yillarda Shinjonda 4,360,020 kishi yashagan, ularning 930 mingi qozoqlar edi[5], ammo 1953-yilga kelib, 1953-1954-yillardagi butun Xitoy aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, bu raqam 421 mingga kamaydi (45 % pasaygan).
2000-yildagi rasmiy aholi roʻyxatiga koʻra, Xitoyda qozoqlar soni 1,250,000 kishini tashkil etgan boʻlsa[6], 2010-yilda qozoqlar soni 1,462,588 kishiga yetgan[7].
Manbalar[tahrir]
- ↑ Uradyn Erden Bulag Nationalism and Hybridity in Mongolia. — Oxford University Press, 1998. — P. 98. — 302 p.
- ↑ Мендикулова Г. М. 1997.
- ↑ Т. Барышева. Казахское население за пределами края. Повторение по разделу «Завершение присоединения Казахстана к России» // ЦОР 232, 8 класс. Портал «История Казахстана».
- ↑ Lias, Godfrey & 1956 9—10.
- ↑ Kao Shi-Ping Sinkiang // The Chinese Yearbook 1936—1937. — 2nd issue. — Shanghai. — P. 168—174.
- ↑ The Kazak Ethnic Group. China Internet Information Center (June 21, 2005). 2015-04-08.
- ↑ Этнический состав населения КНР. www.stats.gov.cn. 2015-04-08.