Kontent qismiga oʻtish

Wolfsschanze (Boʻri uyasi)

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Gitlerning Wolfsschanzedagi mustahkamlangan bunkeri
Chekinayotgan nemislar Wolfsschanze bunkerlarini portlatish uchun katta miqdordagi portlovchi moddalardan foydalanganlar. Bu yerda portlash natijasida ikki metr qalinlikdagi mustahkam temir-beton, yaʼni bunkerning tomi koʻtarilib qolgan.

Führerhauptquartier Wolfsschanze („Fyurerning maxsus bunkeri. Boʻri uyasi“), Adolf Gitlerning Ikkinchi jahon urushi davrida Sharqiy Prussiyaning Rastenberg shahrida joylashgan maxsus bunkeri. Undan 1941 — 1944 yillarda foydalanilgan. Markaziy va Sharqiy Yevropaning turli qismlarida joylashgan koʻplab Fürerhauptquartier (Fyurerning maxsus bunkerlari)dan biri boʻlgan ushbu zirhli bino 1941-yilda Sovet Ittifoqiga bostirib kirilgach, Barbarossa operatsiyasini toʻliq amalga oshirish maqsadida qurilgan.

Oʻta maxfiy, shu bilan birga yuqori xavfsizlik zonasi boʻlgan bino hozirgi Polshaga qarashli Sharqiy Prussiyaning kichik shahri Rastenbergdan sakkiz kilometr (besh milya) sharqda joylashgan Masuriya oʻrmonida joylashgan. Fyurer bunkeri joylashgan markaziy majmuani uchta xavfsizlik zonasi o‘rab turadi. Uni SS-Begleitkommando des Führers, Reichssicherheitsdienst va Wehrmachtning zirhli Fyurerbegleitbrigade xodimlari doimiy qoʻriqlab turishadi. Xavfsizlikning taʼminlanishiga qaramay, 1944-yilda polkovnik Klaus fon Stauffenberg va baʼzi generallar ishtirokida 20-iyul kuni Gitlerga suiqasd uyushtiriladi.

Gitler bu bunkerga birinchi marotaba 1941-yil 23-iyun kuni kelgan edi. Hammasi boʻlib u 1944-yil 20-noyabrga, yaʼni oxirgi joʻnab ketgunga qadar Wolfsschanzeda 800 kundan ortiq vaqtini oʻtkazgan edi. 1944-yil oʻrtalarida u Wolfsschanzening koʻplab asosiy binolarini kengaytirish va mustahkamlashni boshlab yuboradi. 1944-yil oxirida Boltiqboʻyi hujumi vaqtida Qizil Armiyaning juda tez oldinga siljishi tufayli qurilish ishlari tugallanmay qolgan edi.

Gitler SSSRga urush eʼlon qilib, urushning nemislar foydasiga davom etayotgan kunlarda Sharqiy frontni ochgach, 1941-yil 20-iyundan 21-iyunga o‘tar kechasi shu bunkerga joylashadi va 1944-yilning 20-noyabrida Sovet qoʻshinlarining bosqichma-bosqich olg‘a borishi sababli uni tark etadi. Bunker 1945-yil 25-yanvarda, Sovet qoʻshinlarining kelishidan 48 soat oldin portlatib yuborilgan. Nemislar chekinayotganda Wolfsschanzening koʻp qismlarini vayron qilib ketishadi.

Gitler tomonidan urush kuzatuvchisi sifatida taklif qilingan general Cemil Cahit Toydemir boshchiligidagi turk harbiy delegatsiyasi 1943-yil 25-iyundan, 1943-yil 7-iyulgacha boʻlgan davrda Sharqiy Prussiyadagi La-Mansh, Sharqiy front va Gitlerning Wolfsschanze hududiga tashrif buyurgan edi. Wolfsschanzedagi uchrashuv 1943-yil 7-iyulda boʻlib oʻtadi.

Suiqasddan soʻng Hermann Göring oʻz xodimlari bilan jinoyat joyini koʻzdan kechirib, maʼlumot yigʻmoqda. 1944-yil.

Bunkerning egallanishi va yoʻq qilinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qizil Armiya 1944-yil oktyabr oyida Boltiqboʻyi hujumi vaqtida Sharqiy Prussiya chegaralariga qadar yetib keladi. Gitler Sovet Ittifoqin qoʻshinlarining oldinga siljishi tufayli soʻngi marta 20-noyabr kuni Boʻri uyidan chiqib, bir kilometr (9 milya) uzoqlikdagi Angerburgga (hozirgi Wegorzevo) koʻchib oʻtadi. Ikki kundan keyin majmuani yoʻq qilish haqida buyruq beriladi. Portlatish ishlari 1945-yil 24-yanvardan 25-yanvarga oʻtar kechasi, yaʼni Qizil Armiyaning Vistula-Oder hujumi boshlanganidan oʻn kun oʻtgach sodir boʻladi. Portlash ishlari uchun tonnalab portlovchi moddalar ishlatilgan. Binolarning aksariyati kattaligi va mustahkamligi tufayli qisman vayron qilingan xolos. Qizil Armiya Volfsschanzening tashlandiq qoldiqlarini 27-yanvarda, Osvensim ozod qilingan kuni birorta oʻq uzmasdan egallaydi. Qoldirib ketilgan 54 000 dan ortiq minalarni tozalash uchun 1955-yilgacha vaqt kerak boʻladi.

Wolfsschanzega amalga oshirilgan muhim tashriflar.

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Antonesku, Ion — Ruminiya marshali[1][2][3]
  • Bolgariya Boris III — Bolgariya podshosi[4][5]
  • Bose, Subhas Chandra — Hindistonlik mustaqil siyosatchi.[6]
  • Bojilov, Dobri — 1943-1944 yillarda Bolgariya bosh vaziri.[7]
  • Ciano, Galeazzo (tashqi ishlar vaziri) — Italiya.[8][9]
  • Csatay von Csatay, Lajos (general, urush vaziri) — Vengriya.[10]
  • Gaylani, Rashid Ali al- (sobiq bosh vazir) — Iroq.[11]
  • Gariboldi, Italo (umumiy) — Italiya.[12]
  • Gratsiani, Rodolfo (marshal) — Italiya.[13]
  • Horti, Miklosh (regent) — Vengriya.[14]
  • Jany, Gusztav (umumiy) — Vengriya[15]
  • Kallay, Miklos (bosh vazir) — Vengriya[16]
  • Koburg, kirill (Bolgariya va Preslav shahzodasi, podshoh vorisi) — Bolgariya.[17]
  • Kvaternik, Slavko (qurolli kuchlar qoʻmondoni) — Xorvatiya[18]
  • Laval, Per (Vishi rejimining bosh vaziri) — Fransiya[19]
  • Lukash, Konstantin (general, Bolgariya armiyasi shtab boshligʻi) — Bolgariya[20]
  • Luukkonen, Fanni (armiya polkovnigi, ayollar uchun ixtiyoriy yordamchi tashkilot rahbari) — Finlandiya[21]
  • Mannerheim, Karl Gustaf (harbiy rahbar va davlat arbobi) — Finlandiya.[22]
  • Finat y Escrivá de Romaní Mayalde, Xose (Conde de Mayalde, Uchinchi Reyxdagi elchi) — Ispaniya.[23]
  • Michov, Nikola (general, urush vaziri) — Bolgariya[24]
  • Moscardo Ituarte, Jose (umumiy) — Ispaniya.[25]
  • Mussolini, Benito (il Duje) — Italiya.[26][27][28][29]
  • Nedić, Milan — general va Serbiya bosh vaziri.[30]
  • Öhquist, Hiroshi — Finlandiyalik general.[31]
  • Oshima, Xiroshi (general) — Yaponiya.[32][33][34]
  • Pavelich, Ante — Poglavnik („Bosh“) Xorvatiya[31]
  • Tiso, Yozef — Rim-katolik ruhoniysi va Slovakiya Prezidenti[35]
  • Toydemir, Cemil Cahit — (General) — Turkiya[36]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ : pict., yayıncı (pl): National Digital Archives, 11 Şubat 1942, 21 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  2. ↑ : pict., yayıncı (pl): National Digital Archives, 10–13 Ocak 1943, 21 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  3. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 5–6 Ağustos 1944, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  4. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 24 Mart 1942, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= (yordam)
  5. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= va |archivedate= (yordam)
  6. ↑ : Image-No.: 50059436 (search inside)., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 29 Mayıs 1942, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  7. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 5 Kasım 1943, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  8. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 25 Ekim 1941, 21 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  9. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 18 Aralık 1942, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= va |date= (yordam)
  10. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 17 Ağustos 1943, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  11. ↑ : pict., yayıncı (pl): National Digital Archives, 15 Temmuz 1942, 24 Ekim 2014da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  12. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 7 Mayıs 1942, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  13. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, October 1943, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= (yordam)
  14. ↑ : pict., yayıncı (pl): National Digital Archives, 8 Eylül 1941, 21 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  15. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 16 Mayıs 1942, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  16. ↑ : pict., yayıncı (pl): National Digital Archives, 6 Haziran 1942, 21 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  17. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 18–19 Ekim 1943, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  18. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 21 Temmuz 1941, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  19. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 19 Aralık 1942, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= va |date= (yordam)
  20. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 8 Aralık 1941, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= va |date= (yordam)
  21. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 26 Mayıs 1943, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= va |date= (yordam)
  22. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 27–28 Haziran 1942, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  23. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 11 Eylül 1941, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  24. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 8 Ocak 1943, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  25. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 7 Aralık 1941, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  26. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 25 Ağustos 1941, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  27. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 28 Ağustos 1941, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  28. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 14 Eylül 1943, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= va |date= (yordam)
  29. ↑ : pict., yayıncı (pl): National Digital Archives, 20 Temmuz 1944, 24 Ekim 2014da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  30. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 18 Eylül 1943, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= va |date= (yordam)
  31. ↑ 31,0 31,1 : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 30 Temmuz 1941, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  32. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 15 Temmuz 1941, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  33. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, July 1941, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= va |archivedate= (yordam)
  34. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 4 Eylül 1944, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date= va |date= (yordam)
  35. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 20 Ekim 1941, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
  36. ↑ : pict., yayıncı (de): Prussian Heritage Image Archive, 6 Temmuz 1943, 20 Eylül 2013da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 20 Eylül 2013 {{citation}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam) 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Wolfsschanze_(Boʻri_uyasi)&oldid=3875959" dan olindi