Ungurlikon

Ungurlikon viloyatidagi Kuramin oʻrta togʻlari

Ungurlikon —(oʻzbekcha: Ungurlikon/Унгурликон) Kuramin tizmasining shimoliy yonbagʻrida, Oxangaron daryosining chap qirgʻogʻida antik davrda rivojlangan firuza koni hisoblanadi. „Ilakaning firuza koni“ bilan aniqlangan, bu qadimgi Chosh davlatidagi eng yirik firuza koni hisoblanadi. Zamonaviy gʻoyalarga koʻra, Chosh toponimining kelib chiqishi Ungurlikon firuzasi va bilvosita Toshkent shahri nomi bilan bogʻliq.

Konda firuza tomirlari yorigʻi

Ungurlikon Kuramin togʻlarining shimoliy-sharqiy yon bagʻirlarida Pistalisoy (Abjazsoy daryosi havzasi) irmogʻi boʻlgan Ungurlisoy kichik oqimi qirgʻogʻida joylashgan. Hudud taxminan 1000 m balandlikda joylashgan.

Qadimda Ungurlikonda kvarts porfiriti dan firuza olish tashkillashtirilgan. Tarixiy ruda qazib olish nuqtalari gʻarbiy, markaziy va sharqiy zonalarga birlashtirilgan koʻplab yirik va kichik konlar bilan ifodalanadi. Arxeologik tadqiqotlar bizning eramizning birinchi asrlaridan to oʻrta asrlargacha boʻlgan davrda mineral qazib olinganligidan dalolat beradi. Konning umumiy maydoni, axlatxonalarni hisobga olgan holda, 16 ming m² dan oshadi, qazib olingan jinslarning taxminiy hajmi kamida 320 ming m³. Katta hajmdagi ishlar Ungurlikonni Ilakning eng yirik konlari qatoriga qoʻyadi.

Ungurlikon konidan firuza namunasi

Tahlillar Ungurlikon rudalarida oltin borligini ham koʻrsatadi. Arxeolog Yu. F.Buryakov qimmatbaho metallarni qazib olishning umumiy hajmidan 50000 m³ ni ajratadi.

Al-Beruniy"Ilakning firuza koni" haqida bir zargarning soʻzlaridan xabar beradi: Ilak firuzasini koʻrdim, uning ogʻirligi ikki yuz dirham boʻlib, uni oʻsha paytda ellik dinorga baholagan boʻlsa, hozir Ilak koni qurib, tashlandiq boʻlgani uchun uning narxi ikki yuz dinorga yetdi.

Ungurlik yer osti yoʻliga kirish

Hozirda Chosh davlati va shunga mos ravishda Toshkent shahri nomini Ungurlikon firuzasi bilan bogʻlash odat tusiga kirgan. Xitoy manbalariga koʻra, Choshning sharqida toʻq koʻk „sese“ toshini qazib olish bilan mashhur togʻ borligi taʼkidlangan. Buyuk Ipak yoʻlida joylashgan Chosh ushbu mahsulotning Sharq mamlakatlariga asosiy eksportchisi boʻlgan, tosh esa Xoʻtan vositachiligida Xitoyga kirib kelgan. Maʼlumki, XII-asrda hatto sunʼiy „sese“ ishlab chiqarilgan, aftidan, bu koʻk pasta edi.

„Sese“ va firuza, zikr etilgan kon va Ungurlikonning oʻziga xosligi haqida bir qancha dalillar mavjud. Maʼlumki, qadimgi davrlarda firuza „gʻalaba toshi“ sifatida baholangan noyob tovar boʻlgan. Firuzaning qadimgi turkiy nomi „čeč“ kabi eshitiladi. Kelib chiqishi boʻyicha „sese“ asosan Eron marvaridlari hisoblangan. XI-XII-asrlarning zargarlik buyumlari uchun pasta Choshning koʻk firuzasiga taqlid qiladi. Yu.F.Buryakov, taxminiy xulosasiga koʻra, marvaridning nomi birinchi navbatda egalik huquqiga, keyin esa poytaxtga berilgan.

Adabiyot

• Буряков Ю. Ф.. Горное дело и металлургия средневекового Илака. V — начало XIII века, 1250 экз, Москва: Наука, 1974 — 43—45 bet. 
• Тошкент: энциклопедия.. Тошкент: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2008 — 231 bet. ISBN 978-9943-07-096-7.  (st. „Ungurlikon“) ^(oʻzb.)
• Буряков Ю. Ф.. Генезис и этапы развития городской культуры Ташкентского оазиса, 1000 экз, Ташкент: Издательство «Фан» Узбекской ССР, 1982 — 51 bet.