Ukrainaning davlat chegarasi
Ukraina Davlat chegarasi (ukraincha: Державний кордон України, Derjavnyi Kordon Ukrainiy, qisqacha — DerjKordon) — Ukraina davlat hududining xalqaro chegarasi. Ukraina Davlat chegarasi toʻgʻrisidagi qonunning 1-moddasiga binoan, Ukraina hududining quruqlik, suv va havo boʻshligʻi ustidagi chegarasini belgilaydigan chiziq va vertikal sirt[1].
Ukraina Davlat chegarasini himoya qilish Ukraina Davlat chegara xizmati (yerda) va Ukraina Qurolli kuchlari (havo va suv ostida) tomonidan amalga oshiriladi. Chegara rasmiy ravishda Ukrainaning „Ukrainaning huquqiy vorisligi toʻgʻrisida“ gi qonuni (1991-yil 12-sentyabr) va „Ukrainaning davlat chegarasi toʻgʻrisida“ (1991-yil 4-noyabr) qonunlari bilan oʻrnatilgan[2].
2018-yilning 1-yanvarida Ukrainada rossiyaliklar uchun biometrik nazorat joriy etildi [3]. 2018-yil 22-mart kuni Ukraina prezidenti Pyotr Poroshenko Rossiya fuqarolari va „migratsiya xavfi bo‘lgan mamlakatlardan kelgan fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar“ (batafsilroq maʼlumot berilmagan) Ukrainaga borish sabablari to‘g‘risida Ukraina rasmiylarini oldindan xabardor qilishlari shart bo‘lgan farmonni imzoladi[3].
Umumiy doirasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ukraina yetti davlat bilan chegaradosh: Polsha, Slovakiya, Vengriya, Ruminiya, Moldova, Rossiya va Belarus. Ukraina chegarasining umumiy uzunligi 6,992.98 km (4,345.24 mi)[4].Biroq, Rossiya, Belorussiya va Moldova (sobiq Sovet Ittifoqi respublikalari) bilan chegaralarni delimitatsiya va demarkatsiya qilish tugallanmagan[5]. Boshqa davlatlar bilan chegaralar Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin Ukrainaga qayta tiklangan Sovet chegara patrul xizmatidan meros boʻlib oʻtdi[6][5].
1998-yilda Rossiya bilan chegarani delimitatsiya qilish boʻyicha ish boshlandi, biroq oʻshandan beri dengiz chegarasidagi tortishuvlar tufayli toʻxtab qoldi[5] . Rossiya-Ukraina urushi boshlanganidan beri Ukraina Rossiya va Belorussiya bilan chegaralarni demarkatsiya qilish ishlarini boshladi.
1994-yilda Xavfsizlik kafolatlari boʻyicha Budapesht memorandumi, jumladan, uni imzolagan davlatlar (Rossiya Federatsiyasi, Amerika Qoʻshma Shtatlari va Buyuk Britaniya) Ukrainaning mavjud chegaralarini hurmat qilishga vaʼda bergan.
Ukraina, shuningdek, 2017-yilgacha Sevastopol munitsipaliteti hududining bir qismini Ukrainadan tashqarida Novorossiyskga oʻtkazish uchun Rossiya Qora dengiz flotiga ijaraga berdi. 2010-yilda Xarkov kelishuvlari ikkala tomon (Rossiya va Ukraina) tomonidan ratifikatsiya qilindi, ular ijara muddatini qoʻshimcha 25 yilga uzaytirdi, agar kerak boʻlsa, ixtiyoriy besh yilga uzaytirish to‘g‘risida kelishib olindi. Shartnomalar, shuningdek, xalqaro miqyosga chiqqan Rossiya-Ukraina gaz kelishmovchiligining bir qismi bo‘lgan.
Ukrainaning eksklyuziv iqtisodiy zonasining maydoni 72,658 km2 (28,053 mi²) .
Boshqa davlatlar bilan chegarasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Quruqlikda Ukrainaning quyidagi davlatlar bilan chegara uzunligi 5,637.98 km (3,503.28 mi) ga choʻzilgan. Ukrainaning barcha hududi izchil va boshqa mamlakatlarda Ukraina anklavlari yoʻq.
| Mamlakat | Uzunlik | |
|---|---|---|
| Belarus | 975.2 km (606.0 mi) shu jumladan 325.9 km (202.5 mi) daryolar boʻylab | |
| Rossiya | 2,063 km (1,282 mi) shu jumladan 1,974.04 km (1,226.61 mi) quruqlik orqali va 321 km (199 mi) dengiz orqali | |
| Moldova | 1,222 km (759 mi) shu jumladan 267 km (166 mi) daryolar boʻylab (Dnestrbo'yi bilan chegarasi — 452 km (281 mi)) | |
| Yevropa Ittifoqi | Polsha | 542.39 km (337.03 mi) shu jumladan 187.3 km (116.4 mi) daryolar boʻylab |
| Slovakiya | 97.85 km (60.80 mi) shu jumladan 2.3 km (1.4 mi) daryolar boʻylab | |
| Vengriya | 136.7 km (84.9 mi) shu jumladan 85.1 km (52.9 mi) daryolar boʻylab | |
| Ruminiya | 613.8 km (381.4 mi) shu jumladan 292.2 km (181.6 mi) daryolar va 33 km (21 mi) Qora dengiz tomonidan | |
Bundan tashqari, Ukrainada Chernobil istisno zonasi mavjud boʻlib, u maʼlum darajada cheklovlarga ega va kirishni nazorat qilish uchun nazorat punktlari bilan oʻralgan. Bunday nazorat punktlari orasida Dytiatki nazorat punkti ham bor.
Dengiz chegaralari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ukrainaning janubiy chegarasi Ukraina hududiy suvlarining tashqi chegarasi hisoblanadi. Dengiz orqali Ukraina Ruminiya va Rossiya bilan chegaradosh. Gʻarbiy Ruminiya — Ukraina chegarasi oʻzining quruqlik qismining chetidan Qora dengiz boʻylab 33 km ga choʻzilgan. Undan keyin u Ukraina hududiy suvlari va Ruminiya iqtisodiy zonasining chegarasi hisoblanadi. Ukraina hududiy suvlariga Ilon oroli kiradi. U yerdan Ukraina eksklyuziv iqtisodiy zonasi (EEZ) Qora dengiz sohilidan Kerch boʻgʻozi tomon 22,224 m (72,913 ft) choʻzilgan.
Qora dengizning sharqiy mintaqasida Kerch boʻgʻozining janubida Ukraina iqtisodiy zonasi Qora dengizdagi Rossiya iqtisodiy zonasi bilan tutashgan. Shu nuqtadan boshlab shimolga 22.5 km (14.0 mi) ga choʻzilgan Rossiya-Ukraina hududiy suv chegarasi boshlanadi. Shundan soʻng chegara Kerch boʻgʻozi orqali Rossiya-Ukraina chegarasi sifatida davom etadi (49 km (30 mi)) va Azov dengizi ustida (249.5 km (155.0 mi)) ikkala davlatning ichki suvlarini Azov dengizining shimoliy qirgʻogʻidagi quruqlik chegarasi chekkasigacha ajratiladi. Dengiz chegarasining umumiy uzunligi 1,355 km (842 mi) dan iborat, shundan 1,056.5 km (656.5 mi) Qora dengiz boʻylab choʻzilgan.
Katta tortishuvlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qrim[tahrir | manbasini tahrirlash]
2014-yilda Qrim Rossiya tomonidan bosib olingan va anneksiya qilinganidan beri Ukraina yarim orolni amalda nazorat qilmaydi va uni vaqtinchalik bosib olingan deb hisoblaydi.
Ukraina va xalqaro hamjamiyatning aksariyati Qrimni Ukrainaning avtonom respublikasi va Sevastopolni Ukrainaning alohida maqomga ega shaharlaridan biri deb biladi. Rossiya esa Qrimni Rossiya va Sevastopolning federal sub’ekti deb biladi. 2014-yil mart oyida Qrim Rossiya tomonidan anneksiya qilinganidan beri Rossiyaning uchta federal shaharlaridan biri boʻldi[7][8]. 1991-yildan beri Rossiya Sevastopol harbiy-dengiz bazasini ham ijaraga olgan va joriy ijara muddati 2040-yillarga qadar uzaytirilgan. Ammo Rossiya Davlat Dumasi 2014-yil 31-martda 433 nafar parlament aʼzosi tomonidan ushbu ijara shartnomasini denonsatsiya qilishni bir ovozdan maʼqulladi[9].
Ilon oroli (nizo hal qilingan)[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ukraina mustaqillikka erishganidan beri Ilon oroli, Ukraina hududiy suvlari va Ukrainaning eksklyuziv iqtisodiy zonasi (EEZ) Ruminiya bilan bahslashadi.
Avvaliga Ruminiya orolni Ukraina hududining bir qismi sifatida tan olmagan, ammo keyinchalik uning tegishliligi muhokama qilinmadi. Biroq, Ruminiya orolni qoʻshni hududiy suvlar va EEZ huquqiga ega boʻlmagan tosh sifatida qayta tasniflashga qaror qilgan. 16 ga maydonga ega boʻlgan orol Dunay deltasi va uning atrofidagi suv hududlarini nazorat qilish uchun strategik ahamiyatga ega.
Ayni paytda nizo hal qilinmoqda va Ilon oroli Ukraina hududining bir qismi sifatida tan olingan, ammo unga tutash suvlar (Ukraina EEZ) cheklangan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Law of Ukraine on the State Border of Ukraine
- ↑ Law of Ukraine „On State Border of Ukraine“
- ↑ 3,0 3,1 Reuters
- ↑ General characteristics of the Ukrainian border at the State Border Guard of Ukraine website
- ↑ 5,0 5,1 5,2 „Ukraine and Russia: mutual relations and the conditions that determine them“. Qaraldi: 2017-yil 11-yanvar.
- ↑ „Ukraine's Border with Russia before and after the Orange Revolution“. Qaraldi: 2017-yil 11-yanvar.
- ↑ Gutterman. „Putin signs Crimea treaty, will not seize other Ukraine regions“. Reuters.com. Qaraldi: 2014-yil 26-mart.
- ↑ Ukraine crisis timeline, BBC News
- ↑ State Duma approves denunciation of Russian-Ukrainian agreements on Black Sea Fleet (Wayback Machine saytida 2014-10-17 sanasida arxivlangan), ITAR-TASS (31 March 2014)