Turkiyada balet

Turkiyada balet -(lotincha: ballo — raqsga tushaman) — asar mazmuni musiqiy xoreografik obrazlar vositasi bilan ifodalanadigan sahna sanʼati turi) rasman 1948-yilda ingliz balerinasi Ninette de Valua Istanbulda Yashilkoʻy balet maktabiga asos solganida boshlangan. Ammo, mamlakatda balet sanʼati tarixi 16-asrda Usmonli imperiyasi davrida Istanbuldagi Venetsiyalik Bale uyida oʻtkazilgan balet shousiga borib taqaladi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Usmonli imperiyasida balet[tahrir | manbasini tahrirlash]

Usmonlilar imperiyasida balet sanʼati tarixi XVI asrga borib taqaladi. Ingliz raqs tarixchisi Cyril W. Beaumont tomonidan topilgan va nashr etilgan hujjatga koʻra, 1524-yilda Istanbuldagi Venetsiyalik italyanlar balining uyida balet spektakli boʻlib oʻtadi.^[1]^[2]^[3] Italiya davlatlari oʻrtasidagi tinchlikni nishonlash maqsadida uch kunlik festivalda boʻlib oʻtgan ushbu balet spektaklida turklar nafaqat tomoshabin, balki raqqosa sifatida ham qatnashgan.^[1]

Usmonli sultoni 1582-yili Istanbuldagi At maydonida Murat III. ning bolalarini sunnat qilish uchun uyushtirilgan ziyofatdagi joyning nomi mim va raqs namoyishlari ham bunga misoldir.

Respublika davridagi balet[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sanʼat sohasidagi taʼlimni tsivilizatsiya masalasi deb bilgan respublika maʼmurlari Istanbulda balet darslari bergan Lidiya Krassa Arzumanovani 1929-yilda Anqaraga taklif qilib, balet taʼlimi haqida fikr-mulohazalarini bildiradilar. Arzumanova Prezident Mustafo Kamol Posho bilan uchrashgandan soʻng Istanbulga qaytdi va oʻzining balet maktabida talabalar tayyorlashni davom ettirdi; 1931-yil 8-noyabrda Tepebashidagi Casa d’Italia Hallda shogirdlari bilan Turkiyadagi ilk spektaklini namoyish etdi.

Istanbul shahar teatri balet ansambli[tahrir | manbasini tahrirlash]

1960-yilda Istanbul munitsipalitetiga qarashli Istanbul shahar teatri tashkil etilgandan soʻng, ushbu muassasa tomonidan sahnalashtirilgan asarlardagi raqs sahnalari uchun konservatoriya talabalaridan iborat balet guruhi tuzildi va Rezzan Abidinoʻgʻli uning xoreograf va oʻqituvchisi etib tayinlandi.^[1] Ansambl 1968-yilda operada emas, birinchi balet spektaklini namoyish etdi. 1969-yilda Madaniyat saroyi ochilishi bilan ushbu binoga koʻchib oʻtgan ansambl, qisqa vaqt oʻtmay tashkil etilgan Anqara Davlat opera va baletining boʻlimiga aylandi. 1970 yilda Madaniyat saroyining yongʻinda vayron boʻlishi Istanbuldagi balet harakatiga salbiy taʼsir koʻrsatdi. Shu sabali balet spektakllari 1973-yilgacha namoyish etilmagan.^[4]

Davlat opera va balet[tahrir | manbasini tahrirlash]

Davlat teatrlari bosh boshqarmasiga qarashli opera va balet boʻlimlari 1970 yilda Davlat opera va balet bosh boshqarmasi nomi ostida tashkil etilgan yangi markaziy tashkilot tomi ostiga koʻchirildi. Istanbuldagi shahar teatri qoshida tashkil etilgan Opera va balet ansambli ushbu markaziy tuzilmaning bir boʻlimi sifatida Istanbul Davlat Opera va Balet Direksiyasi nomini oldi. Keyingi yillarda Izmir (1982), Mersin (1990), Antaliya (1997) va Samsun (2008) boshqarmalari tashkil etildi.

Zamonaviy Balet guruhlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkiyaning birinchi maxsus balet ansambli 1972-yilda Kadikoʻy xalq taʼlimi markazida Jem Ertekin tomonidan tashkil etilgan. Zamonaviy raqs ansambli deb nomlangan ansambl bir muncha vaqt oʻtgach, shahar konservatoriyasiga (hozirgi Istanbul universiteti Davlat konservatoriyasi) topshirildi.

1992-yilda Anqarada Beyhan Merfi tomonidan Zamonaviy raqs ansambli tashkil etilgan. Guruh Beyhan Merfi xoreografiyasi boʻlgan Post (1995), Afife (1999) va Seyahatname (2001) spektakllari bilan katta debyut qildi.^[5] Merfi 2011-yilda Istanbulda MDTist (Zamonaviy raqs ansambli Istanbul)ga asos solgan.^[6]

Balet festivallari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkiyadagi yagona balet festivali 2002-yildan beri Bodrum Davlat Opera va Baleti tomonidan uyushtirilayotgan Xalqaro Bodrum Balet Festivalidir . Milliy va xalqaro balet ansambllari ishtirok etgan festival Bodrum Minorasida boʻlib oʻtadi. Shuningdek, Turkiyada ham opera va balet asarlari namoyish etiladigan Aspendos, Efes va Gaziantepda har yili opera-balet festivallari tashkil etiladi.

Balet musobaqalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkiyada oʻtkazilgan birinchi xalqaro balet tanlovi 2008-yilda Davlat opera va balet teatri tomonidan uyushtirilgan Istanbul xalqaro balet tanlovidir .^[7]

2008-yildagi birinchi tanlovdan soʻng, ikki yilda bir marta oʻtkaziladigan beshinchi tanlov 2016-yilda boʻlib oʻtdi.^[8]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 „Dünyada Kadın Dansçıların Konumu“. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi (1990). 14 temmuz 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 temmuz 2022.
↑ „Türkiye'de Bale Oluşumu Ve Politik Açıdan Değerlendirilmesi“. 14 Ocak 2015. 14 Temmuz 2022da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 14 Temmuz 2022. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
↑ „Türkiye'ye Müzikli Sahne Sanatlarının Girişi, Dikran Çuhacıyan Öncesi ve Sonrası“. 1 Ocak 2006. 22 Ekim 2020da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 14 Temmuz 2022. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)
↑ „'Tütü'ler 50 yıldır uçuşuyor“ (Türkçe). www.hurriyet.com.tr (7 ocak 1998). 19 temmuz 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 temmuz 2022.
↑ „MDT doğuyor“. ekitap.ktb.gov.tr. Qaraldi: 14 temmuz 2022.
↑ „Modern dansa adanmış bir hayat: Beyhan Murphy“ (Türkçe). www.hurriyet.com.tr. 14 temmuz 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 temmuz 2022.
↑ „Türkiye’de İlk Kez Bale Yarışması Düzenlendi… : Musiki Dergisi“. Musikidergisi.net (14 temmuz 2022). 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16 temmuz 2022.
↑ „Uluslararası İstanbul Bale Yarışması'na Görkemli Final“. Türksoy.org (14 temmuz 2016). 26 ağustos 2017da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16 temmuz 2022.

[:1-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 „Dünyada Kadın Dansçıların Konumu“. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi (1990). 14 temmuz 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 temmuz 2022.

[2] „Türkiye'de Bale Oluşumu Ve Politik Açıdan Değerlendirilmesi“. 14 Ocak 2015. 14 Temmuz 2022da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 14 Temmuz 2022. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)

[3] „Türkiye'ye Müzikli Sahne Sanatlarının Girişi, Dikran Çuhacıyan Öncesi ve Sonrası“. 1 Ocak 2006. 22 Ekim 2020da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 14 Temmuz 2022. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (yordam); sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |access-date=, |date= va |archivedate= (yordam)

[4] „'Tütü'ler 50 yıldır uçuşuyor“ (Türkçe). www.hurriyet.com.tr (7 ocak 1998). 19 temmuz 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19 temmuz 2022.

[5] „MDT doğuyor“. ekitap.ktb.gov.tr. Qaraldi: 14 temmuz 2022.

[6] „Modern dansa adanmış bir hayat: Beyhan Murphy“ (Türkçe). www.hurriyet.com.tr. 14 temmuz 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 temmuz 2022.

[7] „Türkiye’de İlk Kez Bale Yarışması Düzenlendi… : Musiki Dergisi“. Musikidergisi.net (14 temmuz 2022). 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16 temmuz 2022.

[8] „Uluslararası İstanbul Bale Yarışması'na Görkemli Final“. Türksoy.org (14 temmuz 2016). 26 ağustos 2017da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 16 temmuz 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]