Tunne Kelam

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tunne Kelam 2013-yil iyun oyida „Europeana 1989 Collection Day“ da.

Tunne-Väldo Kelam (1936-yil 10-iyulda tugʻilgan) — estoniyalik siyosatchi va Estoniyadan Yevroparlamentning sobiq aʼzosi hisoblanadi. U Yevropa Xalq partiyasi tarkibiga kiruvchi Pro Patria va Res Publica Ittifoqi aʼzosi.

Avvalgi hayoti va taʼlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tallinni tugatgandan soʻng 2. 1954-yilda oʻrta maktabni Tartu universitetida tarix fakultetida tahsil oladi (1954-1959-yillarda). Tartu davlat markaziy arxivida katta ilmiy xodim (1959-1965-yillarda)boʻlib, Tallindagi Estoniya Sovet Ensiklopediyasining katta ilmiy muharriri (1965-1975-yillarda)boʻlib ishlaydi. 1959-yildan 1970-yilgacha „Fan“ jamiyati aʼzosi sifatida Kelam xalqaro munosabatlar boʻyicha yarim kunlik oʻqituvchi va sharhlovchi boʻlib faoliyat olib borgan.

Sovet istilosiga qarshilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

1972-yilda u ikki yashirin fuqarolar guruhi nomidan BMTga memorandum tayyorladi, unda Sovet bosqinchi kuchlarini evakuatsiya qilish va erkin saylovlar oʻtkazish uchun BMTdan yordam soʻraydi. Mamlakatdan noqonuniy olib chiqib ketilgan bu memorandum Gʻarbda katta qiziqish uygʻotdi, biroq mamlakatda KGB repressiyalari toʻlqiniga ham olib kelgan edi. Kelam hibsdan arang qutulib qoldi, lekin Entsiklopediyadagi ishini yoʻqotdi va uning barcha jamoat faoliyati bostirildi. U keyingi oʻnlab yillar davomida KGBning qattiq kuzatuvi ostida qoldi, ammo yarim yer ostidagi faoliyatini davom ettirdi, norasmiy muxolifat guruhlarini tashkil qildi va sovet tomonidan bosib olingan Estoniyadagi inson huquqlarining buzilishi haqida Gʻarbga maʼlumotlarni uzatdi. 1979-yildan 1987-yilgacha Kelam davlat parrandachilik fermasida tungi navbatda (smenada) oddiy ishchi boʻlib ishladi[1].

Siyosiy faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

1980-yillarning oxiriga kelib u Estoniya jamiyatida mustaqillikni tiklashning yetakchi himoyachilaridan biriga aylandi. 1988-yil avgust oyida Kelam Sovet Ittifoqi hududida kommunistik boʻlmagan birinchi siyosiy partiya boʻlgan Estoniya Milliy Mustaqillik partiyasining (ERSP, Eesti Rahvusliku Sõltumatuse Partei) asoschisi boʻldi. 1989-yilda u mustaqil milliy davlatni tiklashni qoʻllab-quvvatlash boʻyicha ommaviy fuqarolar tashabbusi bilan Estoniya fuqarolar qoʻmitalari harakatining etakchilaridan biri sifatida paydo boʻldi. 1990-yil fevral oyida Kelam Estoniya Respublikasining huquqiy uzluksizligi asosida toʻliq mustaqil davlatchilikka intilgan Estoniya fuqarolarining oʻtish davri vakillik organi boʻlgan Estoniya Kongressiga saylangan edi. 1990-yildan 1992-yilgacha Kelam Estoniya Kongressi ijroiya organi boʻlgan Estoniya qoʻmitasi raisi boʻlib ishlagan. 1991-yil avgust oyida u Sovet Estoniya Oliy Kengashi bilan Estoniya davlatchiligini tiklash tamoyillari boʻyicha milliy kelishuvga erishishda muhim rol oʻynagan edi[2].

Kelam Yevropa vijdoni va kommunizmi toʻgʻrisidagi Praga deklaratsiyasining asoschisi hisoblanadi[3]va Yevroparlamentning Yevropa vijdoni va totalitarizmi haqidagi rezolyutsiyasi tashabbuskorlaridan biri (2009-yil) boʻlgan. U, shuningdek, oʻnta post-kommunistik Yevropa Ittifoqiga aʼzo davlatlarning XX asr tajribasini aks ettiruvchi „Yevropaning birlashishi“ (2009-yil) kitobini nashr etish tashabbusi bilan taqdimotga chiqadi.

Dekoratsiyalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tunne Kelam Estoniyaning 1-darajali Gerb ordeni (2005-yilda), Fransiyaning Grand oficier de l’Ordre National du Merité ordeni (2001-yil), Robert Shuman medali va faxriy diplom (2006-yil) bilan taqdirlangan. Mustaqillikni tiklashga qoʻshgan ulkan hissasi uchun Boltiqboʻyi Parlament Assambleyasining diplomi va Faxriy nishoni (1999-yilda), Rotary Xalqaro Pol Xarris mukofotlari bilan taqdirlanishidan (1990-yil) tashqari Merilend shtatining faxriy fuqarosi ham boʻlgan (1991-yil)[4].

Shaxsiy hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tunne Kelam siyosatchi va Tashqi ishlar vazirligining (Estoniya) sobiq matbuot kotibi boʻlib faoliyat olib borgan Mari-Ann Kelamga ismli ayolga uylangan. Uning oldingi turmushidan bir qizi bor.

Tunne Kelam ham ikkita kitob yozgan.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]