Tuna Oltinel

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tuna Oltinel

Tuna Oltinel – turk matematiki, 1966-yil 12-fevralda Istanbulda tugʻilgan, 1996-yildan beri Fransiyaning Lion 1universitetida ishlaydi[1]. U guruh nazariyasi va yana matematik mantiq boʻyicha mutaxassis. Aleksandr Borovik hamda Gregori Cherlin bilan u Cherlin-Zilber taxminining asosiy misolini isbotladi[2].

Siyosiy sohada Oltinel Turkiya janubi-sharqidagi mojaroni tinch yoʻl bilan hal qilishni qoʻllab-quvvatlovchi hamda tinch aholining inson huquqlarini hurmat qilishga chaqiruvchi Tinchlik uchun Akademiklar harakatida faol edi[3]. Turkiya hukumati tomonidan terrorchilik tashkilotiga aʼzolikda ayblangan Oltinel 2019-yilning 11-mayidan buyon Turkiyadagi Kepsut qamoqxonasida saqlanmoqda[4].

Taʼlim va martaba[tahrir | manbasini tahrirlash]

Istanbuldagi Bogʻozichi universitetida matematika va kompyuter fanlari boʻyicha bakalavriat taʼlimidan soʻng, Oltinel Gregori Cherlin rahbarligida Rutgers universitetida (Nyu-Jersi, AQSh) doktorlik darajasini oldi[5]. 1996-yilda u Lion universitetining matematika boʻlimiga konferensiya maitresi sifatida qoʻshildi va 2001-yilda fransuz darslarini tugatdi[1].

Oltinel 26 ta matematik maqola yozgan, asosan modellar nazariyasidagi guruhlar, xususan, cheklangan Morley darajasidagi guruhlar va yana Cherlin-Zilber algebraiklik gipotezasi, cheklangan Morley darajasidagi oddiy guruhlarning tuzilishiga oid maqolalar ham bor edi. U Aleksandr Borovik va Gregori Cherlin bilan birgalikda kitobning muallifi boʻlib, unda bu taxmin cheksiz 2-darajali vaziyatda, cheklangan oddiy guruhlar nazariyasining ayrim boblariga oʻxshash mexanizmlar tanasi ishlab chiqilganidan soʻng bu nazariyani isbotlangan[6].

Oltinelning doktorlik maslahatchilari orasida 2000-yilgi Sacks mukofoti sovrindori Erik Jaligot ham bor[7], har yili matematik mantiq boʻyicha ajoyib doktorlik dissertatsiyasi uchun beriladigan mukofot[8] (doktorlik dissertatsiyasini Tuna Altınel va Bruno Poizat[9] birgalikda boshqargan). Turkiya bilan ilmiy hamkorlik sohasida faol boʻlgan, xususan, 2016-yilda Istanbulda Aleksandr Borovik va Ali Nesin sharafiga oʻtkazilgan xalqaro matematika konferensiyasi tashkilotchisi boʻlgan (Leelavati mukofoti sovrindori, 2018-yil)[10].

Siyosiy faoliyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Umumiy koʻrinish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oltinel Turkiya janubi-sharqidagi mojaroning tinch yoʻl bilan hal etilishi, Turkiyada inson huquqlari va yana fuqarolik erkinliklarining faol tarafdori boʻlgan[11].

Turkiya janubi-sharqidagi kurd mojarosiga kelsak, u 2003-yilda ushbu mojaroning tinch yoʻl bilan hal qilinishini qoʻllab-quvvatlovchi maktubni imzolagan 116 nafar akademikdan biri boʻlgan[12], 2016-yil yanvar oyida xuddi shunday tinchlik petitsiyasini imzolaganlarning birinchi guruhidan edi. U eʼlon qilingan paytda „Biz bu jinoyatga sherik boʻlmaymiz“[13] sarlavhasi ostida 1128 imzo, Cizredagi mojaroda yaralanganlarga yordam soʻrab murojaat qilgan 132 nafar ziyolilar orasida[14] hamda 170 akademikdan biri 2018-yilda Afrin operatsiyasiga qarshi maktub imzoladi[15]. 2019-yilning 21-fevral kuni u Fransiyaning Lion shahrida boʻlib oʻtgan ommaviy yigʻilishda Xalq Demokratik partiyasi sobiq deputatining tarjimoni boʻlib, unda Cizre qirgʻiniga bagʻishlangan hujjatli film namoyish etildi, soʻngra muhokama boʻldi[16].

Nisbatan tinch davrdan soʻng 2015-yil avgust oyida faol mojaroning qayta boshlanishi bilan Oltinel jabrlangan jamoaga murojaat qildi va 2015-yil sentabr oyida ishtirok etgan hududlarga tashrif buyurishni boshladi[11]. Uning ushbu faoliyatlari haqidagi maʼlumotlari, keyingi sud guvohligidan quyida keltirilgan.

2016-yil yanvar oyidagi petitsiyani imzolaganlarning sud jarayonlari hamda 2016-yil iyulidagi davlat toʻntarishiga urinishdan soʻng kengroq repressiya toʻlqini quyida batafsil tavsiflangani bilan akademik erkinlik va yana soʻz erkinligi masalalari yanada yaqqol koʻzga tashlanadi. Oltinelning bu yoʻnalishdagi harakatlari oʻz ichiga oladi

  • Tinchlik petitsiyasiga aloqadorligi uchun ishdan boʻshatilgan akademik Mehmet Fotih Trashning oʻz joniga qasd qilishiga javoban petitsiya (2017-yil fevral)[17]
  • 2016-yildagi davlat toʻntarishiga urinishdan keyin joriy qilingan favqulodda holatdagi TÜBİTAK tadqiqot kengashining rolini qoralash (2017-yil aprel); CNRS Ilmiy Kengashi bir ovozdan CNRSga TÜBİTAK bilan hamkorlik boʻyicha kelishuvlarini qayta koʻrib chiqishni tavsiya qilish uchun ovoz berdi (2017-yil 24-2- aprel)[18].
  • Tinchlik uchun akademiklarning sud jarayonlari boʻyicha „Les procès contre les Universitaires pour la paix“ nomli sharh maqolasi nashr etildi[19].
  • Tinchlik uchun akademik Füsün Üstelni qoʻllab-quvvatlash uchun petitsiya shular jumlasidan[20].

Ushbu faoliyatlar Turkiyada Oltinelga qarshi ikkita alohida sud ishiga olib keldi hamda uning ijtimoiy tarmoqdagi xabarlari bu ishlarning ikkinchisini oqlash uchun ishlatilgan[21].

Yanvar 2016 petitsiya va Tinchlik uchun Akademiklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oltinel 2016-yilning 11-yanvarida Tinchlik uchun Akademiklar tomonidan eʼlon qilingan „Biz bu jinoyatning ishtirokchisi boʻlmaymiz!“ nomli tinchlik petitsiyasining 2016-yil yanvar oyida imzolagan birinchilardan biri boʻlgan[13].

Ertasi kuni Prezident Erdoʻgʻan imzo qoʻyganlarni ochiq tanqid qildi va bir necha kun ichida 27 nafari xibsga olindi[22]. Shu bilan birga, chet el reaktsiyasi imzolagan tomonlarni rasman qoʻllab-quvvatladi[23].

Tinchlik petitsiyasi, asosan, Turkiyada boʻlgan akademiklarning 2212 ta imzosini toʻpladi[3]. Oltinel 2019-yil iyunigacha Turkiyaning terrorizmga qarshi qonunchiligiga muvofiq ushbu qilmishi uchun „terrorchini qoʻllab-quvvatlash tashviqoti“ aybi bilan jinoiy javobgarlikka tortilgan yoki sudlangan 1128 kishidan iborat 750 dan ortiq imzo qoʻygan shaxslardan biridir[24] . 2016-yildan beri Oltinel ushbu petitsiya mazmuni hamda uni imzolaganlarning fuqarolik huquqlarining faol va ovozli tarafdori boʻlib kelgan.

2019-yil 28-fevral kuni Istanbuldagi Chagʻlayan sudining 29-Markaziy jinoiy sudida oʻz ishiga tegishli ikkinchi sud majlisida Oltinel harbiy komendantlik soati joriy qilingan shaharlarda boʻlib oʻtgan harbiy amaliyotlarda tinch aholi qurbonlariga yordam bergani haqida guvohlik berdi[25].

Tinchlik tufayli Akademiklar sudlari kontekstida „terror tashkiloti nomidan targʻibot qilish“ uchun Oltinelning sudiga hukm tinglovi 2019-yil 16-iyulga belgilangan[26].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Tuna Altınel, CV
  2. ↑ Altinel, Tuna. Simple Groups of Finite Morley Rank, Mathematical Surveys and Monographs. Providence, RI: American Mathematical Society, 2008. ; Macpherson, Dugald (2010). "Simple Groups of Finite Morley Rank (Book Review)". Bulletin of the American Mathematical Society. doi:10.1090/S0273-0979-10-01287-5. https://www.ams.org/journals/bull/2010-47-04/S0273-0979-10-01287-5/. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Peace Petition: „We will not be parties to this crime!“, Academics for Peace
  4. ↑ Article on Altınel’s first hearing, on the Bianet website, June 10, 2019
  5. ↑ Tuna Altınel, on the website Mathematics Genealogy Project.
  6. ↑ Altinel, Tuna. Simple Groups of Finite Morley Rank, Mathematical Surveys and Monographs. Providence, RI: American Mathematical Society, 2008. Altinel, Tuna; Borovik, Alexandre; Cherlin, Gregory (2008). Simple Groups of Finite Morley Rank. Mathematical Surveys and Monographs. Vol. 145. Providence, RI: American Mathematical Society.; Macpherson, Dugald (2010). "Simple Groups of Finite Morley Rank (Book Review)". Bulletin of the American Mathematical Society. doi:10.1090/S0273-0979-10-01287-5. https://www.ams.org/journals/bull/2010-47-04/S0273-0979-10-01287-5/. Macpherson, Dugald (2010). „Simple Groups of Finite Morley Rank (Book Review)“. Bulletin of the American Mathematical Society. doi:10.1090/S0273-0979-10-01287-5.
  7. ↑ List of Sacks Prize winners[sayt ishlamaydi], on the Association for Symbolic Logic website.
  8. ↑ Sacks Prize conditions[sayt ishlamaydi], on the Association for Symbolic Logic website.
  9. ↑ In Memoriam: ÉRIC JALIGOT, Adrien Deloro, Bull. Symbolic Logic 20, pp. 103–104, March 2014
  10. ↑ 73 participants from 9 countries. List of participants, BN-Pair Conference in honor of Alexandre Borovik and Ali Nesin (Wayback Machine saytida 2020-10-23 sanasida arxivlangan)
  11. ↑ 11,0 11,1 "A man who has done his duty for this land, and for peace, " Nurcan Baysal, Ahval News website, June 25, 2019; Gözlerini, aklını, kalbini kapatmayanlardan biri: Tuna Altınel (One who does not shut his eyes, mind, or heart: Tuna Altınel), Nurcan Baysal, Ahval News website, June 18, 2019 (Turkish) „August 2015;“ „September 2017;“ „never stopped showing his support“;
  12. ↑ „116 University professors call for peace“, Bianet website, March 13, 2003] (letter signed also by Füsün Üstel)
  13. ↑ 13,0 13,1 Text of the petition "We will not be parties to this crime:, Website of the Academics for Peace; list of the first 1128 signatories of the petition (one missing: accessed June 20, 2019) (Turkish)
  14. ↑ "Aydinlar_ve_sanatcilardan_devlete_Cizre_cagrisi.html „Intellectuals and artists call on the state on behalf of Cizre“, Cumhuriyet, February 1, 2016 (Turkish); "We are ready to save those in Cizre if you wonʼt, " Bianet website, February 2, 2016; Cizreʼde İnsanlık Ölüyor! "(People are dying in Cizre!), " Human Rights Association, Turkey, February 1, 2016 (Turkish)
  15. ↑ "Afrin Operasyonuna hayır diyen 170 kişilik ihanet listesi! (The list of 170 traitors who say no to the Afrin Operation), " Akasyam News website, January 28, 2018, „Investigation launched against signatories of Afrin Letter“
  16. ↑ Cédric Villani, June 11, French National Assembly, in French with English translation.
  17. ↑ Among the first signatories: „Turquie : appel pour la liberté des universitaires (Turkey: a petition for academic freedom)“, Liberation, December 5, 2017; "Universitaires pour la Paix • Une pétition à diffuser (Academics for Peace: a petition to be circulated, " Kedistan website, March 1, 2017; "Mehmet Fatih Traş suicidé par le régime turc (Mehmet Fatih Traş suicided by the Turkish regime), " Kedistan website, February 26, 2017
  18. ↑ „Tübitak: organisme scientifique ou outil politique? (Tübitak: scientific organization or political instrument?)“, Mediapart, April 17, 2017 (French). „This appeal by the Turkish mathematician Tuna Altınel …“; „Recommandation: Les relations avec le Conseil de la recherche scientifique et technique de Turquie (TÜBİTAK)“ (Recommendation: Relations with the scientific and technical research council of Turkey (TÜBİTAK)), CNRS Scientific Council, April 24–25, 2017
  19. ↑ Tuna Altınel, „Les procès contre les Universitaires pour la paix : extraits d’une comédie politico-juridique (The trials of the Academics for Peace: scenes from a politico-juridical spectacle)“, chapter in Table of Contents, „Liberté(s)! En Turquie ? En Méditerranée ! (Freedom(s)! In Turkey? In the Mediterranean!“), Mathieu Touzeil-Divina, L’Epitoge, June 2018, Revue Méditerrqanéenne de Droit Public Vol. 9, ISBN 979-1-0926-8433-9, Part I: Freedom(s) of speech for our Turkish colleagues!
  20. ↑ One of first 63 signatories; Entry by Igor Babou on seenthis.net, cached at
  21. ↑ „PKK propagandası yapan akademisyen tutuklandı (Academic who made propaganda for the PKK arrested)“ IHA, May 11, 2019 (Turkish): „sosyal medya araştırmasında“ (investigation of social media)
  22. ↑ President Erdoğan: State of Emergency: „terrorist propaganda“, „darkest of people“, „enemy of the state“, „pit of treachery“; "Turkish Academe Under Attack, " Elizabeth Redden, Inside Higher Ed, February 12, 2016: „treason“ Turkish prosecutors to investigate academics over Erdoğan petition, Guardian news site, January 14, 2019: „treason“, „fifth columns“
  23. ↑ "Turkish Academe Under Attack, " Elizabeth Redden, Inside Higher Ed, February 12, 2016: „chilling effect“, „extremely worrying“, "dismayed … grave concern; Academics for peace: Foreign reactions (French): U. S. Ambassador, Germany, professional associations, international associations, PEN, etc.
  24. ↑ Academics for Peace—Hearing Statistics, accessed June 19, 2019
  25. ↑ Translation of statement by Altınel, Feb. 28, 2019
  26. ↑ Lyon: Tuna Altinel, the mathematician arrested en Turkey, judged in July, Justin Boche, Lyon Capitale, June 10, 2019 (French) 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tuna_Oltinel&oldid=3929846" dan olindi