Togʻli Qorabogʻdagi qurolli toʻqnashuv (2020)

Sanalar	2020-yil 27-sentabrdan hozirgacha (3 yil, 6 oy va 2 kun)
Urush yeri	Togʻli Qorabogʻ va Ozarbayjon-Armaniston chegarasi

Togʻli Qorabogʻdagi qurolli toʻqnashuv
	Qorabogʻ mojarosining bir qismi
	;
Sanalar	2020-yil 27-sentabrdan hozirgacha (3 yil, 6 oy va 2 kun)
Urush yeri	Togʻli Qorabogʻ va Ozarbayjon-Armaniston chegarasi
Raqiblar
Togʻli Qorabogʻ Respublikasi	Ozarbayjon
Qoʻmondonlar
Arayik Harutyunyan ; (Tan olinmagan Togʻli Qorabogʻ Respublikasi Prezidenti, Oliy Bosh qoʻmondon); Jalal Harutyunyan; (Togʻli Qorabogʻ Respublikasining 27-oktabrgacha mudofaa vaziri); Mikayel Arzumanyan; (Togʻli Qorabogʻ Respublikasining 27-oktabrdan mudofaa vaziri)	Ilhom Aliyev; (Ozarbayjon Prezidenti, Oliy Bosh qoʻmondon); Zokir Hasanov; (Ozarbayjon mudofaa vaziri); Mais Barxudarov; (harbiy birlashma qoʻmondoni); Hikmat Mirzayev; (Maxsus kuchlar qoʻmondoni; qism komandiri); Hikmat Hasanov; (1-armiya korpusi qoʻmondoni); Elchin Guliyev; (Davlat chegara xizmati boshligʻi)
Kuchlar
TQR mudofaa armiyasi	Ozarbayjon qurolli kuchlari
Yoʻqotishlar
Armaniston va TQR maʼlumotlariga koʻra:; • 1166 ta oʻlgan; • 17 asir olingan Ozarbayjon maʼlumotlariga koʻra:; • 5 mingdan ortiq odam oʻldirilgan, bir necha marotaba koʻprogʻi yaralangan (28-oktyabr).; Texnikalar roʻyxati: • 252 tank yoʻq qilindi, 53 tasi qoʻlga olindi; • 50 БМП yoʻq qilindi, 29 tasi qoʻlga olindi; • 251 ta pushka yoʻq qilindi, 24 tasi qoʻlga olindi; • 61 ta minimyot yoʻq qilindi, 45 tasi qoʻlga olindi; • 2 РСЗО «Ураган»; • 2 ОТРК «Эльбрус»; • 1 ОТРК «Точка-У»; • 4 ЗРК «Тор»; • 4 ЗРК «Куб» • 1 ta «Круг»; • 9 ta radioelektron tizimlar; • 231 ta yuk mashinasi yooʻ qilindi, 173 tasi qoʻlga olindi; • 82 ta РСЗО «Град»; • 60 ta havo hujumidan mudofaa tizimlari; • 11 ta buyruq va kuzatuv punktlari; • 8 ta oʻqdorilar ombori; • 40 ta ЗРК «Оса»; • 53 ta противотанковых средств; • 150 ta avtomobil uskunalari birliklari; • 6 ta ЗРК С-300; • 2 ta ЗРК С-125 • 2 ta samolyot Су-25 ; • Tinch aholidan 39 tasi oʻldirilgan va 118 tasi yaralangan; • maktablar, uylar va boshqa fuqarolik infratuzilmalariga zarar yetkazilgan	Ozarbayjon maʼlumotlariga koʻra:; • eʼlon qilinmagan; • 1 ta vertalyot yoʻq qilingan; Armaniston va TQR maʼlumotlariga koʻra:; • 6,854 ta harbiy xizmatchilar oʻldirilgan; • 2,700 ga yaqin harbiy xizmatchilar yaralangan; Texnikalar roʻyxati: • 14 ta vertalyot; • 17 ta samolyot; • 4 ta РСЗО «Смерч»; • 3 ta ТОС-1; • 368 танков/БМП/БТР и других видов техники; • 14 ta БМП/БТР qoʻlga olingan; • 124 ta БПЛА ; • Tinch aholidan 91 tasi oʻldirilgan va 404 tasi yaralangan; • 2465 ta xususiy uylarga, 97 ta koʻp xonadonli turar joylarga, 455 ta fuqarolik obyektlariga zarar yetkazilgan
Umumiy yoʻqotishlar
	130 dan ortiq tinch fuqarolar oʻldirilgan ; 500 dan ortiq kishi yaralangan

Togʻli Qorabogʻdagi qurolli toʻqnashuv — Ozarbayjon qurolli kuchlari va tan olinmagan Togʻli Qorabogʻ Respublikasining (TQR) qurolli tuzilmalari oʻrtasidagi keng koʻlamli, yuqori darajadagi toʻqnashuv boʻlib, bu 1994-yilda Qorabogʻ urushi tugagandan beri mintaqadagi eng yirik, eng uzun va qonli urush hisoblanadi. Oktyabr oyining oʻrtalaridan boshlab kuchli jangovar harakatlar Hadrut-Jebrayil yoʻnalishida, Ozarbayjon va Eron oʻrtasida tabiiy chegara vazifasini oʻtaydigan Araks daryosi vodiysida olib borildi^[21].

27-sentabr kuni ertalab Ozarbayjon qoʻshinlarining aviatsiya, zirhli texnika, artilleriya va zarba beruvchi pnevmatik samolyotlardan keng koʻlamda hujumi boshlandi. Ozarbayjon Respublikasi Mudofaa vazirligining xabar berishicha, ushbu jang Armaniston tomoni Ozarbayjonning bir nechta aholi punktlarini oʻqqa tutishiga javoban boshlangan qarshi hujum operatsiyasi boʻlgan^[22].

Ikkala tomon ham harbiylar va tinch aholi orasida koʻplab qurbonlar boʻlganligi haqida xabar qilmoqda^[23]. Armaniston va Togʻli Qorabogʻ Respublikasida harbiy holat va umumiy safarbarlik eʼlon qilindi^[24]. Shuningdek, butun Ozarbayjonda harbiy holat eʼlon qilindi va bir qator viloyatlarda komendantlik soati joriy etildi. 28-sentabrda Armaniston 18 yoshdan oshgan safarbarlik zaxirasidagi barcha erkaklarning mamlakatni tark etishini taqiqladi va Ozarbayjon qisman safarbarlik eʼlon qildi^[25]^[26].

Turkiya Ozarbayjonga siyosiy va harbiy yordam bermoqda, uni harbiy texnika, maslahatchilar va malakali harbiy oʻqituvchilar bilan taʼminlamoqda^[27]^[28]. Bir qator manbalarga koʻra, Turkiyaning koʻmagi bilan Turkiyani qoʻllab-quvvatlovchi qurolli birlashmalarning suriyalik yollanma askarlari jangovar harakatlar boshlanishidan oldin darhol Qorabogʻga yuborilgan^[29]. Bi-bi-si taʼkidlaganidek, Armaniston urushda rasmiy ravishda qatnashmasa ham, Armaniston va Togʻli Qorabogʻ, hech boʻlmaganda harbiy jihatdan, aslida bir butunlikni tashkil qiladi. Shuningdek, TQR tomoni Livan, Suriya va Lotin Amerikasidan kelgan koʻngillilarning ishtirokini qayd etdi.

Koʻpgina jahon kuchlari va xalqaro tashkilotlar mojaroni qattiq qoralab, ikkala tomonni ham keskinlikni pasaytirishga va darhol konstruktiv muzokaralarni boshlashga chaqirishdi^[30]. OBCE Minsk guruhiga hamraislik qilayotgan davlatlarning yordami bilan mojaro zonasida harbiy asirlar va oʻliklarning jasadlarini^[31]^[32] almashish uchun uch marotaba sulh eʼlon qilindi, ammo har safar tomonlar bir-birini sulhni buzganlikda aybladilar va harbiy harakatlar qayta tiklandi^[33]^[34]^[35]^[36].

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Asosiy maqola: Qorabogʻ mojarosi

Asosiy maqola: Armaniston-Ozarbayjon qurolli toʻqnashuvi (2020-yil iyul)

Ozarbayjon va Armaniston qurolli kuchlari oʻrtasidagi jangovar harakatlar asosan muzlatilgan „Ozarbayjonning xalqaro tan olingan hududi boʻlgan Togʻli Qorabogʻ holati boʻyicha“" muzlatilgan mojaroni keskin avj oldirish sifatida qaralmoqda.

1980-yillarning oxirlarida mintaqadagi etnik zoʻravonliklar Togʻli Qorabogʻ Respublikasining eʼlon qilinishiga olib keldi va SSSR qulaganidan soʻng keng miqyosli urushga aylanib^[37], 1994-yilda sulh imzolanishi bilan tugadi^[38]^[39]. Oʻsha vaqtdan beri mintaqa Armaniston^[40]^[41]^[42]^[43]^[44] tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan TQR nazorati ostida boʻlib, TQR tuzilmalari nafaqat mustaqillik eʼlon qilinganidagi hududlarni, balki urushgacha aksariyat ozarbayjon aholisi boʻlgan „Togʻli Qorabogʻning xavfsizlik kamari“ deb nomlangan qoʻshni hududlarni ham nazorat qiladi - Agdam, Jabroil, Fizuli, Kelbajar, Kubatli, Lachin va Zangelan viloyatlari. Ushbu hududlar aholisining aksariyati janglar natijasida oʻz uylarini tark etishga majbur boʻldilar.