Tibbiyot jurnalistikasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Rodale Press tomonidan nashr etilgan Erkaklar salomatligi jurnali

Tibbiyot jurnalistika — bu tibbiy yangiliklar va xususiyatlar toʻgʻrisidagi xabarlar (oʻzaro sharh nashridan farqli oʻlaroq). Tibbiyot jurnalistika rang-barang boʻlib, oʻz auditoriyasini aks ettiradi. Asosiy boʻlinma (1) keng omma uchun tibbiy jurnalistika boʻlib, u umumiy yangiliklar nashrlarida va ixtisoslashtirilgan tibbiy nashrlarda tibbiy yoritish masalalarini oʻz ichiga oladi oʻz ichiga oladi va (2) shifokorlar va boshqa mutaxassislar uchun tibbiy jurnalistika boʻlib, ular koʻpincha koʻrib chiqiladigan jurnallarda paydo boʻladi[1]. Tibbiyot jurnalistikaning aniqligi juda xilma-xildir. Ommaviy axborot vositalarining sharhlari koʻpchilik hikoyalarni qoniqarsiz deb baholadi, garchi mukammallik namunalari mavjud boʻlsa-da[2][3]. Boshqa sharhlar shuni koʻrsatdiki, ommaviy axborot vositalaridagi nashrlardagi xatolarning aksariyati jurnalning asl maqolalari yoki ularning press-relizlarida takrorlangan xatolar natijasidir[4]. Columbia Journalism Review va Gippokrat Med Review kabi baʼzi veb-saytlar tibbiy jurnalistikani nashr etadi va koʻrib chiqadi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tibbiyot jurnalistika turli manbalardan kelib chiqishi mumkin, jumladan:

  • Televizion yangiliklar dasturlari
  • Gazetalar
  • Internet saytlari
  • Ilmiy jurnallar (sogʻliqni saqlash va tibbiyotga oid yangiliklar haqida xabar beruvchilar)

Aniqligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yangiliklarni yoritishdagi noaniqliklar va taxminlarning aksariyati ilmiy jamoatchilik va keng jamoatchilik oʻrtasidagi bir qancha toʻsiqlar bilan bogʻliq boʻlishi mumkin, ular orasida jurnalistlarning bilimsizligi, tegishli hisobot tayyorlash uchun vaqt yoʻqligi va nashrda joy yoʻqligi kiradi[3]. Aksariyat yangiliklar maqolalarida dalillar sifati, xarajatlar va xavf-xatar kabi muhim masalalarni muhokama qila olmaydi[5]. Biroq, tibbiy jurnalistika nafaqat tijoratlashtirilayotgan va yangiliklar va ommaviy axborot vositalarida yoritilayotgan narsadir. Tibbiyot jurnalistikaning dalillarga asoslangan yana bir kengroq, akademik sohasi ham mavjud. Dalillarga asoslangan tadqiqotlar aniqroq va shuning uchun u tabloidlar tomonidan tarqatiladigan tibbiy yangiliklarga qaraganda ancha ishonchli manba hisoblanadi. Bu borada tibbiy jurnalistika professional soha boʻlib, koʻpincha eʼtiborga olinmaydi. Tibbiyot tadqiqotchilariga ishonchliroq tadqiqotlar oʻtkazishlari uchun yordam beradigan tibbiy jurnalistika institutlari ham mavjud. 2009-yilda oʻtkazilgan tadqiqot Avstraliyada tibbiy hisobotlarning ayrim sohalarida kichik yaxshilanishlarni aniqladi, biroq umumiy sifat, ayniqsa, inson manfaatlariga qaratilgan tijorat teledasturlarida yomonligicha qoldi[6].

Soʻnggi paytlarda tibbiyot yozuvchilardan foydalanish aniq, ixcham va oddiy odam tomonidan oʻqilishi oson boʻlgan tibbiy adabiyotlarni ishlab chiqarish usuli sifatida mashhur boʻldi.

ICMJE, Tibbiyot jurnallari muharrirlari xalqaro qoʻmitasi, bu kabi masalalar bilan shugʻullanadigan qoʻmitadir. Ushbu tashkilot URM yoki Qoʻlyozmalar uchun yagona talablar deb nomlanuvchi standartni oʻrnatish orqali tibbiy hisobotni iloji boricha toʻgʻri saqlashga intiladi. Ushbu talablar nafaqat bibliografik manbalar va mualliflik huquqlari kabi texnik jihatlarni, balki yuzaga kelishi mumkin boʻlgan axloqiy masalalarni ham belgilaydi. Masalan, topshiruvchi topshirilgan asarga ozgina taʼsir qilishi mumkin boʻlgan shaxsiy yoki professional munosabatlarini oshkor qilishi kerak.

Shu maqsadda tadqiqotchilar biron bir maʼlumot yoki usullarni notoʻgʻri talqin qilishning oldini olish uchun muhim tadqiqotlarni nashr etishdan oldin matbuot anjumani yoki intervyu oʻtkazishlari odatiy hol emas[7].

Sharhlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sogʻliqni saqlash sohasidagi ommaviy axborot vositalarining yoritilishini baholash uchun manbalar qatoriga Behind the Headlines, Health News Review va Media Doctor (Tashqi havolalarni koʻring), shuningdek, Journal of Health Communication kabi ixtisoslashgan ilmiy jurnallar kiradi. Sharhlar, shuningdek, American Journal of Public Health, Columbia Journalism Review, The Guardian gazetasidagi Ben Goldakrning „Yomon fan“ rukni va boshqalarda ham paydo boʻlishi mumkin. Health News Review nashri yangiliklarni baholash mezonlarini eʼlon qildi[8].

Keng jamoatchilikka taʼsiri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tibbiy yangiliklar maqolalari koʻpincha sogʻliqni saqlash haqidagi xabarlarni samarali etkazib berishiga qaramay, ular sogʻliqni saqlash haqida notoʻgʻri yoki chalgʻituvchi maʼlumotlarni, qisman jurnalistlar klinik tadqiqotlar natijalarini bilmasa yoki etkaza olmasalar va qisman ular oqilona kontekstni taqdim eta olmasalar ham beradi[9] Bu radikal tibbiy muolajalar va eksperimental texnologiyani qamrab olganligi sababli haqiqiy boʻlmagan umidlarga olib kelishi mumkin[3]. Ommaviy axborot vositalari ham eʼtiborni bitta sogʻliqni saqlash muammosiga qaratish uchun „aloqa boʻroni“ni yaratishi mumkin[10]. Aholining sogʻligʻiga oid bilimlarning yoʻqligi, odamni maʼlumotni xabar qilish uslubiga koʻra maʼlum bir nuqtai nazarga osongina oʻzgartirishi mumkin boʻlgan vaziyatni yaratadi. Binobarin, bu haqiqatda nisbatan kam uchraydigan kasallikka potentsial nosogʻlom eʼtiborni keltirib chiqarishi mumkin.

Tibbiyot jurnalistika ham insonning tibbiy xizmat sifatiga taʼsir qilishi mumkin. Internetda maʼlumot olishning nisbiy qulayligi tufayli koʻp odamlar shifokorlarga yangi dori-darmonlar va ularning sharoitlarini davolash usullari haqida savol berishadi. Koʻproq ekstremal holatlarda, odamlar oʻzlariga tashxis qoʻyishga urinishda oʻzlarining haqiqiy yoki xayoliy alomatlarini turli kasalliklar bilan solishtirishadi[11]. Soʻnggi paytlarda sogʻliqni saqlash maʼlumotlarining sogʻliqni saqlashga qoʻshimcha yoki uning oʻrnini bosuvchi sifatida mavjudligini oʻrganishga harakat qilgan bir nechta tadqiqotlar oʻtkazildi, ammo toʻgʻridan-toʻgʻri aloqalar topilmadi. Bu, ehtimol, bilimning etishmasligi yoki shaxsning sogʻligʻi haqida maʼlumotni qoʻllash qobiliyatining etishmasligi bilan bogʻliq boʻlib, sogʻliqni saqlash xizmatiga murojaat qilishga olib keladi.

Trening[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dunyo boʻylab faqat bir nechta universitet va institutlar tibbiy jurnalistika bilan bogʻliq bakalavriat, aspirantura yoki diplom darajasidagi dasturlarni taklif qilishadi. Amerikada Boston universiteti oʻzining Aloqa kolleji orqali fan va tibbiy jurnalistika dasturini oʻtkazib, fan magistri darajasini beradi[12]. Onlayn taʼlim usulini qidirayotganlar uchun Jeyms Lind instituti ilmiy yozish va tibbiy jurnalistikaga oid diplom va ilgʻor diplom dasturlarini olib boradi.[13]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Tibbiy yozuv
  • Matbuot anjumani orqali fan
  • Salomatlikning ijtimoiy determinantlari

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Medical Journalists' Association (UK)
  2. Schwitzer G. (2014-yil iyul). „A guide to reading health care news stories“. JAMA Intern. Med. 174-jild, № 7. 1183–6-bet. doi:10.1001/jamainternmed.2014.1359. PMID 24796314. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  3. 3,0 3,1 3,2 „Medical messages in the media—barriers and solutions to improving medical journalism“. Health Expect. 6-jild, № 4. 2003. 323–31-bet. doi:10.1046/j.1369-7625.2003.00228.x. PMC 5060204. PMID 15040794.
  4. „Influence of medical journal press releases on the quality of associated newspaper coverage: retrospective cohort study“. BMJ. 344-jild. 27–Jan 2012–yil. d8164-bet. doi:10.1136/bmj.d8164. PMC 3267473. PMID 22286507.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  5. Schwitzer G. „How Do US Journalists Cover Treatments, Tests, Products, and Procedures? An Evaluation of 500 Stories“. PLOS Med. 5-jild, № 5. e95-bet. doi:10.1371/journal.pmed.0050095. PMC 2689661. PMID 18507496.
  6. Gluud, Lise Lotte, muh. (2009). „Media Reporting of Health Interventions: Signs of Improvement, but Major Problems Persist“. PLOS ONE. 4-jild, № 3. e4831-bet. Bibcode:2009PLoSO...4.4831W. doi:10.1371/journal.pone.0004831. PMC 2652829. PMID 19293924.
  7. „ICMJE Uniform Requirements of Manuscripts“. International Committee of Medical Journal Editors. 11-noyabr 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-noyabr 2012-yil.
  8. „How we rate stories“. Health News Review (2008). 10-yanvar 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-mart 2009-yil.
  9. Dentzer S (2009). „Communicating medical news—pitfalls of health care journalism“. N Engl J Med. 360-jild, № 1. 1–3-bet. doi:10.1056/NEJMp0805753. PMID 19118299.
  10. Carducci, Annalaura; Simona Alfani (2011). „Mass media health information: Quantitative and qualitative analysis of daily press coverage and its relation with public perceptions“ (PDF). Patient Education and Counseling. 82-jild, № 3. 475–478-bet. doi:10.1016/j.pec.2010.12.025. PMID 21288683. 21–sentabr 2017–yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 22–avgust 2022–yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  11. Suziedelyte, Agne (2012-yil avgust). „How does searching for health information on the Internet affect individuals' demand for health care services?“ (PDF). Social Science & Medicine. 75-jild, № 10. 1828–1835-bet. doi:10.1016/j.socscimed.2012.07.022. PMID 22884947. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  12. „Boston University Website“. 22-iyul 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-avgust 2022-yil.
  13. „James Lind Institute Website“. 25-oktabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-avgust 2022-yil.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:Journalism footer