Suq (bozor)

Marrakeshdagi Djema al-Fna maydoni bozorga aylanadi

Suq (arabcha: سوق sūq) — arab mamlakatlaridagi shaharning savdo qismi va savdo markazi. Har qanday arab, berber va baʼzan Evropa shahridagi bozor turi. Forscha "bozor" bilan sinonimdir.

Suq, shuningdek, kichik shaharlardagi tasodifiy haftalik bozorga, qabilalar oʻrtasida ortiqcha tovarlar savdosi uchun sulh eʼlon qilinganda berilgan nomdir. Zamonaviy adabiy arab tilida „suq“ so‘zi tom maʼnoda bozor hamda iqtisodiy tushuncha sifatida bozor atamasi sifatida ishlatiladi.

Asosiy bozordan tashqari, shaharning deyarli har qismida oʻzining kichik filiali mavjud.

Dastlab, suq shaharga yaqin masofada , karvon yoʻlida joylashgan boʻlib, u yerga bir yoki bir nechta karvonlarning mollari olib kelingan. Bozor davri ham bayram va o‘yin-kulgi davri bo‘lib, sanʼatkorlar, ertakchilar, shoirlar, raqqosalar omma oldida chiqish qilgan. Bunday mavsumiy bozorlar boshqa narsalar qatori bugungi kunda ham ushbu madaniy vazifani bajaradi.

Vaqt oʻtishi va shaharlarning oʻsishi bilan bozorlarning ahamiyati ortib, ularni shahar markazida doimiy bozorlar sifatida jihozlashni boshladilar. Katta suq bir nechta kichik ixtisoslashgan bozorlarga boʻlingan. Masalan, oltin, toʻqimachilik, ziravorlar bozori va boshqalar.

Taʼrifi

Suq soʻzi forscha „bozor“ soʻziga oʻxshash boʻlib, qabilalar oʻrtasida ortiqcha tovarlar savdosi uchun sulh eʼlon qilingandagi kichik shaharlardagi erkin haftalik bozor deb ham ataladi. Hozirgi adabiy arab tilida „suq“ so‘zi tub maʼnoda bozor, ham iqtisodiy tushunchada bozor atamasi sifatida ishlatiladi.

Asosiy bozorga qoʻshimcha ravishda, arab shahrining deyarli har choragida oʻzining kichik bozorlari mavjud.

Tuzilishi

Kichik doʻkonlar, omborxonalar va hunarmandchilik ustaxonalari odatiy savdo koʻchalarida ustunlik qiladi. Birgalikda suq tashqi savdo va moliya-kredit aylanmasining markazi hisoblanadi. Suqda xizmat koʻrsatish muassasalari va farz masjidlar keng tarqalgan. Suq shunday tashkil etilganki, maʼlum turdagi tovarlar sotuvchilari koʻp yoki kamroq shaharda toʻplanadi, ularning omborlari doʻkonlarga imkon qadar yaqin joylashgan. Karvonsaroylar koʻrinishidagi markaziy tuzilmalar bozorlarga xosdir. Odatda suq yopiq hovlili koʻp qavatli binolar edi. Odatiy suqda koʻproq „olijanob“ doʻkonlar, masalan, zargarlik doʻkonlari markazda yoki eng gavjum joylarda joylashgan. Koʻpchilik suqlar yopiq tuzilma sifatida quriladi.

Tarixi

Marokashning Tetuan shahridagi suq

Shaharlarning oʻsishi bilan bozorlarning ahamiyati ortdi, shuning uchun ular ularni shahar markazida doimiy bozorlar sifatida jihozlashni boshladilar. Katta suq bir nechta kichik maxsus bozorlarga boʻlingan. Masalan, oltin, toʻqimachilik, ziravorlar va boshqa shunga oʻxshash bozorchalar.

20-asrning boshlarida suqlar oʻz ahamiyatini tobora koʻproq yoʻqota boshladilar va oxir-oqibat muhojirlar uchun arzon yashash joyiga aylandi. suqlarning sharqona taʼmi va ekzotik tabiati sayyohlarni oʻziga tortadi, bu esa koʻplab arab shaharlarida sayyohlarning diqqatga sazovor joylariga aylangan koʻplab tashlandiq bozorlarning qayta tiklanishiga olib keladi.

Turizmning ahamiyati ortib borishi bilan suqlarning assortimenti ham sekin-asta oʻzgardi, ularda asosan folklor yodgorliklari, qimmatbaho buyumlar taklif etiladi. Anʼanaviy hunarmandchilik vakillari o‘z mahsulotlarini g‘arblik sayyohlarning qiziqishlari va didiga qarab ko‘proq tikishmoqda.

Havolalar

• Bozor
• Al-Madina — dunyodagi eng katta shox, Halab
• Qohiradagi Xon al-Xalili

Adabiyotlar

• Eugen Wirth: Der Suq, das Wirtschaftszentrum der Arabischen Stadt . In: Gyunter Meyer (Hg.): Die Arabische Welt im Spiegel der Kulturgeographie . Veröffentlichungen des Zentrums für Forschung zur arabischen Welt (ZEFAW) Band 1, Mainz 2004, S. 32-40
• Abdel Kader Mohaine, Les Souks va l’Souss mintaqaviy tashkiloti (Marok), 1997 yil.
• E. Lévi-Provensal, „L’urbanisme musulman“, in: Mélanges d’histoire et d’archéologie de l’Occident musulman, Hommage à G. Marçais, Algeri, 1957, I, pp. 219–231.
• A. 'Abd ar-Roziq, „La hisba et le muhtasib en Égypte au temps des Mamlūks“, Annales Islamologiques, XIII (1977), s. 115-178