Suhbat usuli
Suhbat usuli — bu psixologik ogʻzaki-kommunikativ usul boʻlib, u psixolog va respondentdan maʼlumot olish uchun mavzuga asoslangan muloqotni oʻtkazishdan iborat.
Umumiy maʼlumot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ogʻzaki nutqiy muloqot holatlarida kommunikatorlar oʻz nutqlari bilan shugʻullanadilar. Tinglovchi nutqni soʻzlovchining artikulyar apparati havodagi jarayonlarni qanday qoʻzgʻatayotganiga mos ravishda shakllantiradi. Tinglovchi avtomatik ravishda oldindan tuzilgan, ularga mos keladigan neyrodasturlarni tanlaydi, ishga tushiradi va bajaradi, u sub’ektiv ravishda maʼruzachi nutqi sifatida qabul qiladi. Soʻzlovchining oʻziga xos jarayonlari bor, ular tinglovchining mulki boʻla olmaydi. Maʼruzachi oʻz fikrlarini tinglovchiga etkazayotganini, uni xabardor qilayotganini, maʼlumotlarini uzatayotganini tasavvur qilishi mumkin. Tinglovchi faqat oʻz fikrlash jarayonlariga ega boʻlishi mumkin, ularning natijalari maʼruzachiga mos kelishi yoki mos kelmasligi mumkin, ammo bu natijalar ham toʻgʻridan-toʻgʻri maʼruzachiga berilmaydi. U vaziyatning yoʻnaltirilgan modellariga ega boʻlgan holda ular haqida taxmin qila oladi.
Ogʻzaki muloqot holatlarini koʻrsatishning yetarli emasligi koʻpchilik odamlarga xosdir. Psixologlar bundan mustasno emas. Radishchev davrida „suhbat“ „oʻqish“ deb talqin qilingan boʻlar edi. Agar biz tegishli konventsiyalarni qabul qilsak, u holda M. Fasmer biz topamiz: „… Suhbat -“ suhbat, oʻrgatish "…[1]. Reflektiv tinglashni soʻzlovchining gapini toʻxtatib qoʻyish emas, balki aks ettirish, yaʼni oʻzini tinglash, oʻziga eʼtibor berish, oʻz idrokini tahlil qilish holatida koʻrsatish sifatida tushunish mumkin. Savolning yechimi: sizning modelingiz maʼruzachi sizdan nimani xohlayotganiga mos keladimi, siz ushbu modelga mos keladigan narsaga mos keladimi, shekilli, aks ettiruvchi tinglash deb hisoblash mumkin.
Suhbat turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Suhbatlar bajarilgan psixologik vazifaga qarab farqlanadi. Quyidagi turlari mavjud:
- Terapevtik suhbat
- Eksperimental suhbat (eksperimental gipotezalarni tekshirish uchun)
- Avtobiografik suhbat
- Subyektiv anamnez toʻplami (sub’ektning shaxsiyati toʻgʻrisidagi maʼlumotlar toʻplami) — suhbat
- Ob’ektiv tarixni toʻplash (mavzuning tanishlari haqida maʼlumot toʻplash)
Reflektiv va aks ettirmaydigan tinglash[tahrir | manbasini tahrirlash]
Suhbatning ikkita uslubi mavjud va ularning biri kontekstga qarab boshqasini almashtirishi mumkin.
Reflektiv tinglash[tahrir | manbasini tahrirlash]
Reflektiv tinglash — bu psixolog va respondent oʻrtasidagi faol ogʻzaki muloqotni oʻz ichiga olgan suhbat uslubi.
Olingan maʼlumotni idrok etishning toʻgʻriligini aniq nazorat qilish uchun reflektiv tinglash qoʻllaniladi. Suhbatning ushbu uslubidan foydalanish respondentning shaxsiy xususiyatlari bilan bogʻliq boʻlishi mumkin (masalan, muloqot qilish qobiliyatining past darajasi), maʼruzachi yodda tutgan soʻzning maʼnosini aniqlash zarurati, madaniy anʼanalar (Respondent va psixolog tegishli boʻlgan madaniy muhitda muloqot odob-axloq qoidalari).
Suhbatni davom ettirish va olingan maʼlumotlarni nazorat qilishning toʻrtta asosiy usuli:
- Tushuntirish (aniqlashtiruvchi savollar yordamida)
- Parafrazlash (respondentning oʻz soʻzlari bilan aytganlarini shakllantirish)
- Psixologning respondentning his-tuygʻularini ogʻzaki aks ettirishi
- Xulosa
Reflektiv boʻlmagan tinglash[tahrir | manbasini tahrirlash]
Reflekssiz tinglash — bu psixolog tomonidan maqsadga muvofiqlik nuqtai nazaridan minimal soʻzlar va ogʻzaki boʻlmagan muloqot usullaridan foydalanadigan suhbat uslubi.
Reflekssiz tinglash mavzuni gapirishga imkon berish zarurati tugʻilgan hollarda qoʻllaniladi. Bu, ayniqsa, suhbatdosh oʻz nuqtai nazarini bildirish istagi paydo boʻlgan, oʻzini qiziqtirgan mavzularni muhokama qiladigan va muammolarni ifoda etishda qiynaladigan, psixologning aralashuvi bilan osongina chalkashib ketgan va oʻzini qullik bilan tutadigan holatlarda foydalidir[2].
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Fasmer M. Этимологический словарь русского языка. T. 2 — M. : Progress, 1986. — S. 160.
- ↑ „Исследователи продемонстрировали курсор, контролируемый силой мысли — нейробиология — Новости науки“. 4-oktabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-may 2011-yil.