Shumtol arvohkapalagi
| Shumtol arvohkapalagi | |
|---|---|
 | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Hayvonlar |
| Tip: | Boʻgʻimoyoqlilar |
| Sinf: | Hasharotlar |
| Turkum: | Arvohkapalak |
| Oila: | Tungi kapalaklar |
| Urugʻ: | Dolbina |
| Turlari: | Shumtol arvohkapalagi |
| Binar nomi | |
| Dolbina grisea (Hampson, 1892) | |
Shumtol arvohkapalagi[1][2](Dolbina grisea) — bu tungi kapalak (Sphingidae) arvohkapalaklar oilasiga mansub. Reliktlar turiga mansub.
Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]
O‘rta kattalikdagi kapalak, viqorli, tanasi uchi va kalta qanotlari oldingga chiqqani bilan ajralib turadi. Erkaklarining old qanotining uzunligi 30 mm gacha, urg‘ochilarniki - 34 mm gacha bo‘ladi. Qanotlari kengligi taxminan 50-64 mm. Qanotlarning yuqori tomonining asosiy rangi kulrang-jigarrang. Oldingi qanotlarning ustki tomonida to‘lqinsimon ko‘ndalang bog‘ichlar bor. Orqa qanotlarining tasviri bilinar-bilinmas. Mo‘ylovlari qayrilma, odatda uchli va ilgak shaklida.
Ko‘zlari katta, yumaloq, yuqoridan bir nechta cho‘zilgan tangachlar bilan qoplangan. Xartumi juda uzun, tana uzunligidan bir necha baravar katta[3].
Tarqalishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sharqiy Afg‘oniston, Shimoliy-Gʻarbiy Hindiston, O‘zbekiston, Tojikiston. Tog‘larda dengiz sathidan 1000-2000 m balandlikda yashaydi[3].
O‘zbekistonda Sangardakdaryoning yuqori oqimida (Hisor tizmasi) yashaydi. Kapalaklar tekislikdagi keng bargli o‘rmonlar va o‘tloq-dasht yon bag‘irlari bo‘lgan tog‘ daralarida uchraydi[1] .
Yashash tarzi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yiliga ikki marta to‘liq va bir marta qisman nasl beradi. Ilk uchishi va tuxum qo‘yishi maydan sentyabrgacha (tunda)[2].
Qurtlari juda yirik, besh juft oyoqlari bo‘ladi. Rangi juda yorqin, och yashil egri yo‘l-yo‘l chiziqlar bilan ifodalangan. Qurtlarning ozuqa o‘simliklari: shumtol[3]. O‘zbekistonda qurtlar so‘g‘d shumtolida (Fraxinis sogdiana) rivojlanadi[2]. Ular Soya va nam joylarda tuproqning yuqori qatlamlarida g‘umbakka aylanadi. Birinchi (qism) va ikkinchi nasl g‘umbaklari qishlaydi[3].
Muhofaza etish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tur O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan (2009 y.) - 2-toifa - Zaif turlar (soni kamaygan, tabiiy ravishda kam uchraydi)[2].
Mamlakat hududida ularning soni hamma joyda kam - O‘zbekistonda bir necha topilmalar orqali ma’lum.
Turlarning soni inson xo‘jaligi faoliyati oqibatida tabiiy yashash joylarining vayron bo‘lishi va ozuqa o‘simliklarining yo‘q qilinishi tufayli kamayib bormoqda[2].
Cheklovchi Omillar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Daraxt va butalar, xususan, ozuqa o‘simligining kesib tashlanishi.
Ko‘payish xolati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ko‘paytirilmagan.
Muhovaza choralari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yashash joylarida muhofazasini tashkillashtirish, tabiiy shumtolzorlarni muhofaza ostiga olish lozim.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Мирзоян С. А. Батиашвили И. Д. Редкие насекомые. — Москва: Лесная промышленность, 1982. — 165 с.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Красная книга Республики Узбекистан. — Т. II — Животные / Азимов Ж. А., Умаров М. Н., Мирабдуллаев И. М. и др. — Ташкент : Chinor ENK, 2009. — 218 с.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Pittaway, A. R. The hawkmoths of the western Palaearctic. — L.: Harley Books in association with the Natural History Museum, 1993. — 240 p. — ISBN 9780946589210.