Shoh Abbos karvonsaroyi (Ganja)
Şah Abbas karvansarası | |
 Shoh Abbos karvonsaroyi 2023-yilda | |
  Ganja Shown within Azerbaijan | |
| Manzilgoh | Ganja, Ozarbayjon |
|---|---|
| Koordinatalar | 40°40′58″N 46°21′38″E / 40.68278°N 46.36056°E |
| Turi | karvonsaroy |
| Makon qaydlari | |
| Vaziyat | qayta tiklangan |
| Ommaviy kirish | Bor |
Shoh Abbos karvonsaroyi Ganjada Shoh Abbos farmoni bilan qurilgan karvonsaroy. U yer osti yoʻllari orqali Chokak Hamam va Shoh Abbos masjidi bilan bogʻlangan[1].
Yodgorlik Ozarbayjon Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001-yil 2-avgustdagi 132-sonli qarori bilan davlat ahamiyatiga molik koʻchmas tarix va madaniyat yodgorliklari roʻyxatiga kiritilgan[2].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Karvonsaroy qurilishi 1606-yilda Shoh Abbos Safaviy farmoni bilan boshlangan[3]. Binoning loyihasi va qurilishiga Shayx Bahouddin boshchilik qilgan. Pishiq qizil gʻishtdan qurilgan ikki qavatli bino 1613—1614-yillarda foydalanishga topshirilgan.
Rus shoiri Yakov Polonskiy 19-asr oʻrtalarida Ganjada boʻlganida Shoh Abbos karvonsaroyida bir necha kun turdi. Keyinchalik, 1847-yilda u Zakavkazskiy vestnik gazetasining 21-sonida chop etilgan „Ganja“ ocherkida shahar va bu karvonsaroy haqidagi taassurotlarini eʼlon qiladi[4].
1905-yilda Ganjada armanlar tomonidan uyushtirilgan qirgʻin paytida bu karvonsaroy ham yoqib yuborilgan va yodgorlik jiddiy shikastlangan[5]. Karvonsaroyning yondirilishi haqida Faridunbey Koʻcharli oʻz xotiralarida shunday yozadi:
1905-yilda … arman qabilasi tufayli omon qolmadi. Shoh Abbos karvonsaroyi yonib ketdi[6].
Aprel bosqinidan keyin[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ozarbayjon bolsheviklar tomonidan bosib olingandan soʻng karvonsaroy 1930-yilgacha faoliyat koʻrsatgan. 1970-yillarda Shoh Abbos va Ugʻurluxon karvonsaroylarida rassom Javanshir Mammadov rahbarligida murakkab badiiy loyihalash, restavratsiya va obodonlashtirish ishlari olib borildi. Keyinchalik karvonsaroyda „Ozarbayjon miniatyuralari“ muzeyi va „Mahsati Ganjaviy“ ayollar ijodiyoti muzeyi tashkil etilgan[7]. Binoning fasadiga shoir Mahsati Ganjaviy haykali oʻrnatilgan[8].
Mustaqillikdan keyin[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yodgorlik Ozarbayjon Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001-yil 2-avgustdagi 132-sonli qarori bilan davlat ahamiyatiga molik koʻchmas tarix va madaniyat yodgorliklari roʻyxatiga kiritilgan[2].
Ganja gumanitar kolleji bir muddat karvonsaroy binosida joylashgan edi. 2011-yildan boshlab karvonsaroyni qayta tiklash ishlari boshlandi. Qurilish va tiklash ishlarida Shaki shahrida ishlab chiqarilgan bir million dona qizil gʻisht ishlatilgan. 17-asrda boʻlgani kabi, taʼmirlash ishlarida asosan ohak va qum aralashmasidan foydalanilgan. Shoʻrolar davrida bir necha marta qoʻpol taʼmirdan oʻtgan karvonsaroyning tarixiyligini saqlab qolish maqsadida avval qurilgan qoʻshimcha binolar buzib tashlandi. Tarixiy obidani mustahkamlash ishlari nihoyasiga yetkazilib, shikastlangan qismlari taʼmirlandi, aloqa liniyalari tortildi. Karvonsaroy tomi almashtirildi, fasadning qulash xavfi ostida turgan oʻng devori tiklandi, binoning barcha hujra va xonalari avvalgi koʻrinishiga keltirildi[1].
Shoh Abbos karvonsaroyi qoʻshni Ugʻurluxon karvonsaroyi bilan birga tiklandi[9]. Har ikki karvonsaroy 120 ta xona, 900 m2 yoʻlak, 4 ta ichki va 3 ta tashqi kirish eshigidan iborat. Qayta tiklanganidan keyin mehmonxona majmuasi vazifasini bajaradi[10].
Meʼmorchiligi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Karvonsaroy toʻrtburchak shaklda. Ikki hovlisi bor, orqa hovlisida, bino boʻylab chinorlar ekilgan. Binoning markaziy qismi sakkizta kichik arkali balkonlardan, yon tomonlarida esa katta arkali balkonlar mavjud. Karvonsaroyda yertoʻla, oshxona, mehmonlar uchun kichik va katta xonalar, yuk hayvonlar uchun otxonalar, hovlida ochiq choyxona, koʻplab omborxonalar mavjud[4].
Binoning birinchi qavati 17 ta katta arkdan iborat. Birinchi qavatda oʻng va chap devorlar ichida soqchilar turishi uchun konussimon tirqishlar qilingan, ichki qismni yoritish uchun chiroq va shamlardan foydalanilgan. Binoning bu qismi oynasiz. Ikkinchi qavatga chiqadigan zinapoyalar 44 zinadan iborat boʻlib, karvonsaroy ichida joylashgan. Zinapoyalar joylashgan baland interyerning shiftini tashkil etuvchi gumbaz sakkiz qirrali yulduz shaklidagi panjara naqshli kompozitsiyaga ega. Shuningdek, ichki makonning qorongʻiligini hisobga olgan holda, meʼmor muammoni hal qilish uchun sakkiz qirrali ochiq rangli yulduzdan foydalangan. Shuningdek, gumbazning markaziy qismidagi bezak elementlari bilan kompozitsiyaning zich, ixcham birikmasi yaratilgan. Markazdan qirralarga yoyilgan geometrik naqsh elementlari kompozitsiyadagi taranglikni kamaytiradi va unga erkinlik beradi[7].
Karvonsaroyda 54 ta bir kishilik xona, 15 ta katta xona, kulba, ovqatxona, choyxona, shuningdek, boshqa maqsadlarda foydalaniladigan xona, peshtoq va omborxonalar mavjud edi. Karvonsaroy yer osti yoʻllari orqali Chokak Hamam va Shoh Abbos masjidi bilan bogʻlangan[1].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Gəncə şəhərindəki Şah Abbas karvansarayının bərpası başa çatmaq üzrədir“ (az). Azerbaijan State News Agency (2018-yil 23-avgust). 2019-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-mart.
- ↑ 2,0 2,1 „Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust Tarixli 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir“ (az). mct.gov.az (2001-yil 2-avgust). 2021-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-fevral.
- ↑ „Şah Abbas karvansarasında aparılan bərpa işləri bu il başa çatacaq“ (az). mct.gov.az (2018-yil 23-fevral). 2019-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-mart.
- ↑ 4,0 4,1 Nigar Kərimova. „Gəncə Karvansaraları“ (az). Ozarbayjon Yozuvchilar uyushmasi (2015-yil 11-oktyabr). 2020-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-fevral.
- ↑ „Gəncənin Şah Abbas karvansarasında aparılan bərpa işləri bu il tamamlanacaq“ (az). azertag.az (2018-yil 15-yanvar). 2019-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-mart.
- ↑ „Gəncədə 400 illik tarixə malik olan Şah Abbas karvansarayı“ (az). gencexeber.az (2022-yil 16-fevral). 2023-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-fevral.
- ↑ 7,0 7,1 Anar Burcəliyev. „Gəncəni gözəlləşdirən Şah Abbas və Uğurlu xan karvansaraları“ (az). medeniyyet.az (2019-yil 15-mart). 2019-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-fevral.
- ↑ Emil Eyyubov. „Seven magnificent caravanserais of Azerbaijan“ (en). Azerbaijan State News Agency (2018-yil 27-iyul). 2019-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 13-mart.
- ↑ „İlham Əliyev Gəncədə "Şah Abbas" və "Uğurlu Xan" karvansara kompleksinin bərpadan sonra istifadəyə verilməsi mərasimində iştirak edib“ (az). president.az (2020-yil 24-iyun). 2022-yil 4-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-fevral.
- ↑ „Gəncədəki tarixi karvansara hotelə çevrildi“ (az). oxu.az (2020-yil 6-iyul). 2020-yil 18-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-fevral.