Shayton

Shayton (arab.) — islom, xristianlik va boshqa dinlarning taʼlimotlariga koʻra, yovuz ruh yoki yovuz ruhlarning boshligʻi, dunyodagi yovuzliklarning aybdori, odamlarni gunohga yetaklovchi kuch. "Shayton" toʻgʻrisidagi tasavvur "satanas" shaklida yunon tilidan xristian adabiyotiga, undan Yevropa tillariga, "satana" shaklida rus tiliga oʻtgan. Qurʼonda talqin qilinishicha, shaytonni Alloh olovdan yaratgan, keyinchalik amriga itoat qilmagani uchun uni toshboʻronga sazovor (arabcha "rajim") deb laʼnatlagan. Lekin Alloh bandalarini uning vasvasalariga aldanishi yoki aldanmasligini sinab koʻrish uchun shaytonga muxlat bergan. Shuning uchun u barcha odamni yoʻldan ozdirishga harakat qiladi. Qurʼonda "shayton" soʻzining sinonimi sifatida "iblis" iborasi ham qoʻllanilgan.

"shayton" soʻzi firibgar, ayyor odamlarga nisbatan ham ishlatiladi.

Shayton (Iblis) soʻzining yaʼni yomon yoʻlga boshlovchi yovuz ruhning kirib kelishi qadimgi Yunonlardan kirib kelgan. Yunonlar hikoyasida Iblis insonlarni hayvoniylikga undaydi.

Iblis - (Yunon: zulmat hukimdori, yovuz ruh.) Iblis atamasi hamma millatlarda har xil tasvirlarga ega. Qadimgi Yunon hamda moniylik taʼlimotiga koʻra bu olam "Yorugʻlik va Zulmat toʼqnashuvidan yaralgan"

Jism(zulmat) - Iblis

Ruh(nur) - Hudo. Qadimgi manbalar tilida ruh(nur) zulmat jismiga bandi boʻlgan va ruhlar dunyosini egallash uchun Iblis Hudo bilan kurashadi. Yaʼni egzulik kuchlarni zulmat jismiga qul qilishni istaydi. Hayvoniylik - tajovuzkor, oʻzini oʻylaydigan xudbin, maydonlarni egallash uchungina bu hayvonlar birlashadi. (Iblisga sigʻinuvchilar) Bu hayvonlar isnoniylik (Hudojoʻylik) odamlarni nomini yoʻq qilish uchun ularni qiyofasida yomonliklar qiladi.

Iblis sigʻinuvchilar satanlar deyiladi

Oʻrta asrlarda podshohlar koʻp qoralanadi. Oʻsha vaqtlarda podshoh va ayonlar boyliklarga semirib yashagan. Xalq och, nochor va qiyinchiliklar bilan har bir harakatini majburlab boshqaruvchi podshoh va boylarni inson qiyofasidagi hayvonlar koʻrinishda tasvirlashadi.

Iblis nomi kelib chiqishi asnoyi metafra (qiyoslash) orqali kelib chiqqan. Iblisga sigʻinuvchilar satanlar deyiladi. Sat- hayvon, ong emas tanani aytganini qilish. Metafrani murakkab jarayoni eski iptidoiy odamlarga qaratilgan achchiq hazilomus soʻzlar bilan aytiladi. Kelishmovchilik yuzaga kelganda gʻazab otiga minish, bilim oʼrganishdan bosh tortish kabi tushunchalar bilan bogʻlanib qolgan ongiga toʼgʻon boʻlib turgan nafsga itoat etuvchilar 10 000 ming yil avval satanlar deyilib kelgan. Satanlik hozirgi kun uchun faqat eʼtiqod afsonasidagi Iblisga sigʻinuvchilar bilan oʻlchanadi. Aslida odamiylikdan chiqqan odamlarga qaratila aytiluvchi metafra xolos.

Bunga bir misol qissa bilan

-Senga necha marotaba beminnat yordam berdim, xatto bir boʻlak nonimni ham senga ushatib baham koʻrdim. Sendan endi ozib-yozib arzimagan bir vogʻ ushogʻ soʻrasam sotmoqchi boʻlyabsanmi? -Men sendan yordam soʻragan boʻlsam sen pul soʻramadeng oʻzeng istadeng men seni majburlamaganman, yordam ber deb. Puling boʻlsa ushogʻ beraman, puling boʻlmasa yoʻqol. -Yaxshilikni bilmaydigan odam emas hayvon ekansan. Sendan koʻra oʻsha ongsiz hayvonga yaxshilik qilsam savob ish qilgan boʻlardim.

Jon MakArtur.

__________________________________________________

Shayton eʼtiqodni qoʻlga olib boʻlgan deydi rohiblar. Rohiblar togʻu dashtga Monastir qurib koʻchayotganlarida bir ayol erkak rohibni qoʻlidan tutib deydi. Nega bizlardan uzoqlashyabsizlar? Rohib ayolga samimiy tabbasum qilib deydi. Biz uzqolashganimiz yoʻq, shunchaki bizni inson ekanligimizni anglatgan Hudo elchisi va Hudoni nomini saqlab qolish uchun ketyabmiz.

izlar nega odamlardan uzoqlashyabsizlar? Rohib yigit samimiy tikilib deydi. Biz sizlardan uzoqlashganimiz yoʻq biz faqat insonligimizni anglatgan Hudo elchisi va Hudo nomini saqlab qolish uchun ketyabmiz.

Odamlar oʻzgarmaydi zamon oʻzgaradi.

(Bu soʻzni kelib chiqish tarixi)

Hudojoʻylarni dunyoga koʻrsatgan xissasi haqida qissa.

Iso Masihni oʻlimidan 500 yil oʻtib turli chekkaga tarqalgan rohiblar bir joyga yigʻilib vaqtni nima ezgu ishlarga ishlatayabmiz deb oʻzlariga savol berishdi.

Ulardan biri oʻz javobini beradi

-Men odamlarga Hudo buyurgan ezgulik amallarini tushuntirib odamlarga ulashdim. Lekin u odamlarni oʻz podshohlari bor va xalq podshoh ishonsagina ular ham ishonishar ekan. Podshoh hamma hokimsevarlardek. Koʻnglida odamlarga nisbatan qandaydir hukim chiqarish bor, adolat ularni qoʻlida. Podshohlar Iblisni aytganini qilishardi. Ruhlari butkul Iblisni nazoratida. Men shunda chorasiz ahvolda ogʻir gunoh... Yolgʻon ishlatishga majbur boʻldim. Shohni farzandi ogʻir bezgak turiga chalindi va men uchun bu berilgan imkoniyat deb bilib shohni aldadim.

Sizni farzandingizni gunohlarengiz yiqitdi. Xalqengizni oʻz nafsi istaklarengizni deb odamlar azobda maʼnosiz hayot kechirishmoqda, davlatni kengaytiraman deb ayovsiz urush qilyabsiz. Bu ishengiz faqat Iblisga yoqadi Hudo sizni jazoladi. Podshoh menga baqirib hech qanday Hudo yoʻq meni aldama moʻysafid, dedi. Unga men yaxshi inson boʻlishga harakat qilib odamlarga yaxshilik qilsangiz, Iso Masih aytganidek gunohlarni yaxshilik bilan yuvib tavba etsangiz ishoning sizni Hudoyim kechiradi. Podshoh farzandini yaxshi koʻrgani uchun tavakkal qilib meni aytganimni bajardi. Xalqiga suvni tekinga berdi, urushni toʻxtatdi, soliq solmadi, yosh qizlarni zodagonlarga buyumdek sovgʻa qildirtirmadi, qullikni bekor qildi. Shundan soʻnggina oʻgʻlini yashirin davoladim va tuzalgach men podshohga Hudo sizni kechirdi dedim. Ular menga ishonishdi. Men ularga Hudo borligiga ishontirdim va gunohlardan tiyilib yaxshi insonlarga aylanishni boshladilar. Hudoyimni elchisi Iso Masih nomidan amallarni soʻzlab berdim. lekin....

- Lekin?

-Afsuski dunyoga ezgulik urugʻini tarqatib yana oʻsha shaxardan oʻtganimda. Podshoh men soʻzlagan Isoning amallarini oʻzini nafsiga bogʻlab buyruq chiqarayotgan edi. Hudo aytdike yurtni shohini farmoni farmon, siz men uchun emas Hudo uchun qon toʻkasiz va biz bu yurtni oʻzimizniki qilamiz, deb odamlarni yana oʻsha qonli urushga boshlayotgan edi. Shunda oʻzimga tanbeh berdim yolgʻon gunohim baribir oʻz kuchini koʻrsatdi. Iso Masih aytganlaridek koʻr koʻrni yetaklay oladimi...

-Siz yolgʻon ishlatmadengiz doʻstim. Iso Masih aytganlar bu dunyoda sinov orqali yaxshi va yomon yoʻlga toʻqnash kelamiz. Hudoyim sizni odamlarga tinchlik elchisi qilib joʻnatdi. Siz yaxshilik urugʻini sochdengiz. Xalqni podshohni zulmidan qutqardengiz, Hudoga ishontirdengiz. Afsuski odamlarni koʻzi koʻr, ularga hukimron  hokimlarsiz ham axil boʻlib yashashni uqtirmoqchi boʻldengiz. Lekin podshohga baribir boʻysunishdi. Chunki odamlar xali xam tafakkur qilishga qoʻrqishadi. Yangilikdan kimdir oʻtmagumcha u tubsiz jarlik boʻlib koʻrinaveradi. Tanamizning istaklari Iblisning amallaridir. Siz oz boʻlsada Hudo borligiga ishontirdengiz. Ular bu azobli istaklarini chegarsizligini tushunib yetishganida yana Hudoni eslashadi. Chunki siz yaxshi boʻlib yashash nima ekanligini koʻrsatuvchi bir lahzali nur boʻldengiz. Yaxshilikni umri judayam qisqa boʻladi lekin hamma birdek bir-birilarini avaylasa zulmatdan yaralgan yorugʻlikga aylanadi. Afsuski odamlarni koʻzi qonga toʻygandagina yaxshi boʻlishga intiladi.

Siz oʻzengizni burchengizni bajardengiz. Tanlov esa oʻzlariga qoladi. Inim siz oʻzengizni koyimang odamlar oʻzgarmaydi.

____

Tushuntirish uchun manba:

Koʻpgina eskilik kitobida chap va oʻng yelkada farishta va shayton quloqqa pichirlaydi deyishadi.

(Bu bolalar uchun aytilgan tushunarli sodda variant boʻlgan)

Asli shunday: Tana - Iblisniki, ruh - Hudoniki.

Yunonlar davrida tanamiz ehtiyoji har koʻyga yetaklaydi, yo oʻzgalar yoki oʻzimiz jabir koʻramiz. Baʼzida xato ish qilayotganimizda ongimiz tubidan bir ovoz yangrab  bu ishni qilma deb gapirardi. Lekin shu ishni baribir qilamiz. Axeri yomon ishga qoʻl urganimizda vaqt shu ish uchun aziyat tortamiz. Yuragimiz ogʻriydi.