Sergiy ota
| Sergiy ota | |
|---|---|
Отец Сергий | |
 | |
| Asosiy maʼlumotlar | |
| Janr | qissa |
| Muallif | Lev Tolstoy |
| Orginal tili | ruscha |
| Yozilgan sana | 1898-yil |
| Sergiy ota | |
„Sergiy ota“ qissasi Lev Nikolayevich Tolstoy tomonidan 1890—1898-yillar oraligʻida yozilgan va 1911-yilda nashr etilgan.
Yaratilish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ushbu qissani yaratish gʻoyasi Tolstoyda 1889—1890-yillarda paydo boʻlgan va Mariya Pavlovna Chexovaning shaxsiyati bilan bogʻliq boʻlib, uni buyuk rus dramaturgining singlisi quyidagicha eslaydi:
Birinchi reja 1890-yil 3-fevralda Tolstoyning kundaligida koʻrinadi:
| “ | „Sergiy ota“ ni boshlashim bilanoq, butun xayolimni shu asar egallab oldi. Butun qiziqish — u o‘tadigan psixologik bosqichlar haqida edi[1]. | ” |
Tolstoy bu qissa ustida 1891-yil sentyabrgacha uzluksiz ishlaydi. U faqat 1898- yildagina qissaga yana qaytdi. 1898-yil 12-iyunda Lev Nikolayevich oʻz kundaligiga shunday belgilab qoʻydi:
| “ | Bugun men kutilmaganda „Sergiy ota“ni yakunlash arafasiga yetib keldim[2]. | ” |
1900-yil oktyabr oyida Lev Nikolayevich Maksim Gorkiy bilan uchrashganida, unga hikoyaning mazmunini aytib berdi. Gorkiy uni shunday eslaydi:
| “ | …bayonning go‘zalligi, soddaligi va g‘oyasidan hayratda qolgan holda hikoyani tingladim[3]. | ” |
Syujet tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1840-yillar. Sankt-Peterburg jamiyatida hammani hayratda qoldiradigan voqea sodir boʻladi: yosh, yorqin gvardiya ofitseri, kelishgan, mavqeyi oshib borayotgan knyaz Stepan Kasatskiy grafinya Korotkova bilan nikoh toʻyi arafasida kutilmaganda nikohni toʻxtatadi, isteʼfoga chiqib oʻz mulkini singlisiga beradi va monastirga ketadi. Ammo knyazning oʻzi va oʻzi kabi magʻrur singlisi uchun bu ajablanarli holat emas edi.
Otasining oʻlimidan soʻng, Kasatskiy Pajeskiy korpusiga yuborildi. Bola ajoyib qobiliyatlari, ulkan magʻrurligi va oʻzini sevishi bilan ajralib turardi, lekin uning jizzakiligi karyerasini bir necha marta deyarli barbod qiladi. Imperator Nikolay I korpusga tez-tez tashrif buyuradi va Kasatskiy imperatorga tom maʼnoda oshiqligi uni boshqa talabalardan ajratib turardi. Korpusni tugatgandan soʻng u gvardiyaga kiradi. Hurmattalabligi uni oʻz ustida qattiq ishlashga majbur qildi. Masalan, fransuz tilidan nutqidagi noqulayligini payqab, tilni oʻz ona tilidek oʻzlashtirib oldi, umumiy bilimlarini oshirdi, namunali ofitser, zoʻr raqqos va shaxmatchi boʻlib yetishdi. Kasatskiy oʻzi hali hamon begona sifatida qabul qilinadigan yuqori jamiyatga kirish maqsadida oʻsha guruhdan boʻlgan grafinya Mariya Korotkovaga uylanishga qaror qiladi. Avvaliga ayol unga sovuq munosabatda boʻladi, keyinchalik esa uning gʻamxoʻrliklarini qabul qiladi. Ularning oʻrtasida sevgi joʻsh ura boshlaydi va toʻy boʻlishi kutiladi. Kasatskiy Korotkova imperatorning sevgilisi boʻlganligini bilmasdi. Ayol buni tan olgach erkak uning tanlagani samoviy pok boʻlishi kerak deb hisoblaganligi uchun bunday haqoratga va oʻz idealining qulashiga dosh bera olmaydi. Bolaligidan nasroniylik eʼtiqodi buzilmagandi.
Kasatskiy monastir boshligʻiga oʻzining oqsoqoli kabi itoatkorlik bilan boʻysunadi. Uchinchi yili u Sergiy ota nomi bilan monaxlikni qabul qiladi. Uning oldida oliy diniy mansablarga yoʻl ochiladi. Sergiy poytaxt monastiriga oʻtkaziladi. Ammo u yerda ayol tashrif buyuruvchilar va amalparast monastir boshligʻi sabab unga qiyin boʻladi. Sergiy monastir boshligʻi bilan ziddiyatga borib qoladi. Sergiy oʻz magʻrurligini jilovlashi kerak edi. Shu sababli unga yaqinda tarki dunyo qilgan Hillariyonning oʻlgan joyiga borib tarki dunyo qilishga maslahat beriladi Sergiy mahalliy monastirga boradi va Hilariyon gʻoriga joylashadi.
Yolgʻizlikning oltinchi yilida, Maslenitsa bayramida qoʻshni shahardan kelgan quvnoq guruh hujra yaqinidan oʻtadi. Ajrashgan xonimlardan biri Makovkina Sergiyni yoʻldan urishga qaror qildi. Koʻzini kuydirgan vasvasaga bazoʻr dosh bergan Sergiy bolta bilan barmogini kesib tashlaydi. Soʻngra Makovkina undan kechirim soʻraydi. Sergiy uni kechiradi va ketishini soʻraydi. Bir yil oʻtgach, u ham rohiba boʻladi (ehtimol bu epizod Falastinlik Martinianning hayotidan olingandir). Bu voqea Sergiyni solih odam sifatida ulugʻlaydi. Uning oldiga mehmonlar keladi va ulardan biri oʻgʻliga shifo berishini soʻraydi. Sergiy bunga qarshilik koʻrsatadi, lekin oxir-oqibat unga koʻnadi. U ibodat qilgach bola tuzalib ketadi. Sergiy butun Rossiya shuhratini qozonadi. Cherkov maʼmurlari tezda endi nima qilishlari kerakligi haqida oʻylab Sergiyni ishdan boʻshatishadi. Sergiy koʻplab ziyoratchilar uni Xudodan chalgʻitayotganini his qiladi, goʻyo ular koʻp sonli suv manbasini toʻsib qoʻygan va ifloslayotgandek. U hali ham haqiqiy iymonga erisha olmagangligini anglardi. Zerikish, shuxratparastlik va shahvatni boshdan kechirgan Sergiy qochish uchun zarur boʻlgan hamma narsani tayyorlash haqida oʻylardi.
Koʻp oʻtmay bir ming toʻrt yuz mil uzoqlikda bir savdogar uning zaif qizi Mariyaga shifo berishini soʻrab keladi. Qiz oʻsha tunda Sergiyning hujrasida tunab qoladi va uni yoʻldan ozdiradi. Ertasi kuni ertalab Sergiy qochib ketadi. U tushida farishtani koʻradi, unga bolalikdagi doʻsti Pashenkani topib, uning gunohi va najodi nimada ekanligini aniqlash buyuriladi. Sergiy keksa Praskovya Mixaylovnani topadi. U beva va qashshoq, qizi, yosh nevaralari va nevroz kuyovi bilan ogʻir hayot kechirardi. Sergiy Pashenka odamlar uchun yashayapman deb oʻylab aslida Xudo uchun yashaganini, Sergiyning oʻzi esa Xudo uchun yashayapman deb oʻylab, aslida esa odamlar uchun yashaganini anglab yetadi. Shundan soʻng Sergiy sayr qilishni, odamlarga Injilni oʻqib berishni, ularga yordam berishni boshlaydi va asta-sekin Xudo uning hayotida oʻzini namoyon qila boshlaydi. Keyinchalik uni politsiya hibsga olganda Sergiy unda pasport yoʻqligi, uning oʻzi esa Xudoning quli ekanligini tushuntiradi. U daydilikda ayblanib, Sibirga surgun qilinadi. Sibirda u bir boyning qishlogʻiga yuboriladi va u yerda bogʻda ishlaydi, bolalarni oʻqitadi hamda kasallarga gʻamxoʻrlik qiladi.
Ekranlarga chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1918-yilda Yakov Protazanov qissa asosida ovozsiz badiiy film yaratadi. Sergiy otani Ivan Mozzuxin ijro etgan.
1945-yilda Отец Сергий[fr] fransuz filmi chiqdi, rejissyor Люсьена Гарнье-Раймонда[fr] , Sergiy ota rolini Жак Дюмесниль[fr] ijro etgan.
1978-yilda hikoya yana suratga olindi. Rejissyor Igor Talankin, Sergiusning otasini Sergey Bondarchuk ijro etgan.
1990-yilda „Zulmatda ham yorugʻlik porlaydi“ (Italiya – Fransiya – Germaniya) nomli hikoya ekranlashtirildi. Harakatli tasvirni yaratuvchilar filmni Rossiyadan Neapol qirolligiga koʻchirishgan, ammo asar syujeti saqlanib qolgan. Premyera Kann kinofestivalida tanlovdan tashqari dasturda boʻlib oʻtdi. Bastakor Nikola Piovani Italiya kinojurnalistlari sindikatining Kumush lenta mukofotini oldi.
2013-yilda hikoya asosida rossiyalik rejissyor Sharofat Arabova tomonidan " Serge " nomli qisqa metrajli film suratga olindi.
Teatrda[tahrir | manbasini tahrirlash]
Moskva yosh tomoshabinlar teatri. Rejissyor – Kama Ginkas[4](2022).
Baholar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hikoya pravoslav cherkovi muhitida noaniq baho topadi. Sergiy otaning qulashi koʻplab kitobxonlar uchun toʻsiq boʻldi. Bunga asoslanib, bir tomon Lev Nikolaevich oqsoqollarni obroʻsizlantirish maqsadida „anti-hayot“ yaratganini[5] daʼvo qilsa, ikkinchi taraf Tolstoyning hikoyasi Vizantiya-Rossiya hagiografik anʼanalariga[6] mos kelishini taʼkidlaydi[7] . Odatda ular Rimlik Makariusning Vizantiya hayoti bilan oʻxshashliklarni topadilar, ammo hikoyaning bosh qahramonining prototipi kim boʻlganligi aniq emas, garchi Mariya Pavlovna Chexova oʻz xotiralarida maʼlum bir shaxsni eslatib oʻtgan:
„Lev Nikolayevich meni yonidagi skameykaga oʻtqazdi. Mehmonlardan biri, shubhasiz, ilgari boshlangan suhbatni davom ettirib, hussarning rohib boʻlib qolgani qanchalik gʻalati ekanligi haqida gapirdi. Keyin men talaba tanishimiz Stepan Alekseevich Petrov haqida gapirib berdim, quvnoq yigit, bizning ziyofatlarimizda qatnashib, raqsga tushardi va universitetni tugatgandan soʻng esa u rohib boʻlib, Sergiy ota nomini oldi va hozirda episkop boʻldi. Esimda, Lev Nikolayevich qandaydir quvnoq holatda skameykaga sakrab oʻtirdi va tafsilotlarni soʻray boshladi. Men uyga borishga tayyorlana boshlaganimda, Tatyana Lvovna meni faytongacha kuzatib borishni taklif qildi, lekin Lev Nikolayevich deydi:
- – Yoʻq, men Mariya Pavlovnaga hamroh boʻlaman.
- Biz Xamovnicheskiy koʻchasi boʻylab yurdik. Tolstoy mendan S. A. Petrov haqida soʻrashda davom etdi. Fayton turgan joygacha yetib borgan Lev Nikolayevich meni aravaga oʻtqazdi va biz xayrlashdik“.
Ammo shuni taʼkidlash kerakki, Tolstoyning diniy qarashlaridan farqli oʻlaroq, rus pravoslav cherkovi hech qachon uning badiiy asarlariga rasmiy baho bermagan. Shuning sababdan ham pravoslav mualliflari tomonidan bildirilgan vaziyatlarning hech biri butun cherkovning fikrini ifoda eta olmaydi.
Alohida savol shundan iboratki, Nikolay Pavlovich obrazi misolida hikoyada Tolstoyning chor hokimiyatiga munosabati qanday namoyon boʻlganligida.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Толстой Л. Н. Полное собрание сочинений: В 90 тт. — М., 1952. — Т. 51. — С. 47.
- ↑ Там же. — Т. 53. — С. 197.
- ↑ М. Горький. Собрание сочинений, М., 1954 — 137 bet.
- ↑ „Кама Гинкас впервые ставит Толстого“. О Театре (2022-yil 14-yanvar). 2022-yil 22-sentyabrda asl nusxadan [ arxivlangan]. Qaraldi: 2022-yil 22-sentyabr.
- ↑ Багдасаров Р. В. „Мистка русского православия. «Отец Сергий» как антитрадиция.“. — М.: Вече, 2011. — ISBN 978-5-9533-5078-5. 2015-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-fevral.
- ↑ Водько Владислав. „Византийские корни повести Л. Н. Толстого «Отец Сергий»“. 2015-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-fevral.
- ↑ Водько Владислав. „Византийские корни повести Л. Н. Толстого «Отец Сергий»“. 2015-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 12-fevral.